Η προδίδουσα άγχος ήττας για τη ΝΔ στις βουλευτικές εκλογές και συντριβής με πιθανότητα εξαφάνισης για το ΠΑΣΟΚ-Ελιά πρόταση για κατάργηση του μπόνους των 50 εδρών, έφερε στην επιφάνεια και σε δημόσια συζήτηση το θέμα αλλαγής του εκλογικού νόμου και της πιθανότητας να υιοθετηθεί το σύστημα της απλής αναλογικής. Η πρόταση αυτή κατατέθηκε ως ιδέα απο κύκλους της «Ελιάς» μετά το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών όπου ο ΣΥΡΙΖΑ επικράτησε με 3,85 ποσοστιαίες μονάδες της ΝΔ και με 18,55 ποσοστιαίες μονάδες του ΠΑΣΟΚ-Ελιά. Περιείχε δηλαδή δόλο μια και εδραζόταν στη νέα πολιτική πραγματικότητα που διαμορφώθηκε  μετά την 25η Μαίου.

Ψυχραιμότερες δυνάμεις, προσκείμενες κυρίως στη ΝΔ, την κατέστησαν ανενεργή επειδή ακριβώς έγινε αντιληπτό και προσμετρήθηκε ότι «έπεσε στο τραπέζι» σε ύποπτο χρόνο. Τι θα σκεφτόταν ο απλός πολίτης; Αυτό που όλοι σκέφτηκαν : «Τώρα που μπορεί να κερδίσει τις βουλευτικές εκλογές με τον αέρα των ευρωεκλογών ο ΣΥΡΙΖΑ , πάνε να τον κόψουν προσπαθώντας μάλιστα να τον στριμώξουν με πρόταση υπέρ της απλής αναλογικής που είναι δική του θέση και όλης της αριστεράς».          

Και πράγματι, με αφαίρεση του μπόνους των 50 εδρών πολύ δύσκολα διασφαλίζει το πρώτο κόμμα έστω και συμμαχική κυβέρνηση, εκτός κι αν πλησιάζει σε απόσταση αναπνοής τις 150 έδρες. Η πρόταση-ιδέα μπορεί να αποσύρθηκε προς το παρόν, αλλά είναι βέβαιο ότι παραμένει ως όπλο στα συρτάρια εκείνων που φοβούνται το πολιτικό τους μέλλον.  

Είναι βέβαιο ότι με την εφαρμογή της απλής, ανόθευτης και άδολης αναλογικής (κατά τις παλαιές και πάγιες εκφράσεις της Αριστεράς για το εκλογικό σύστημα) θα ήταν πολύ δύσκολος ο σχηματισμός κυβέρνησης. Εκτός αν ένα κόμμα ξεπερνούσε το 50% και σχημάτιζε αυτοδύναμη κυβέρνηση  έστω και με 151 βουλευτές. Που και αυτή είναι μια εύθραυστη πλειοψηφία όπως εύθραυστη είναι και μια πλειοψηφία 5-6 εδρών. Πριν απ΄ όλα για να έχουμε πλήρη εικόνα ως προς το ζήτημα για το οποίο συζητάμε να δούμε τον πίνακα με το ποια κόμματα θα έμπαιναν στη Βουλή σύμφωνα με τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών του Ιουνίου 2012 και πόσους βουλευτές θα εξέλεγαν με απλή αναλογική. Και με το όριο του 3% (που ισχύει σήμερα) και χωρίς το όριο του 3%.

Με το όριο του 3% (πίνακας 1)

Διευκρινίζουμε εδώ ότι η κατανομή των εδρών γίνεται λαμβανομένου υπόψη του εκλογικού μέτρου που προκύπτει από τη διαίρεση των εγκύρων δια του αριθμού των εδρών της Βουλής, δηλαδή δια του 300. Ποιών εγκύρων όμως; Όχι του συνόλου που κατά τις εκλογές Ιουνίου 2012 ήταν 6.155.464, αλλά των εγκύρων που προκύπτουν από το άθροισμα των ψήφων των κομμάτων που μετέχουν στην κατανομή, εκείνων δηλαδή που πέρασαν το 3%. Το άθροισμα αυτών των εγκύρων είναι 5.787.187, λιγότερα δηλαδή από το σύνολο των εγκύρων κατά 368.277.                                                                                            

Είναι σαφές ότι για να σχηματίσει κυβέρνηση το πρώτο κόμμα (ΝΔ) που θα έπαιρνε και πρώτο τη σχετική εντολή απο τον πρόεδρο της Δημοκρατίας θα έπρεπε να συμμαχήσει υποχρεωτικά με το ΠΑΣΟΚ αλλά και με ένα ακόμα για να ξεπεράσουν τις 151 έδρες, π.χ. τη ΔΗΜΑΡ με την οποία άλλωστε ΝΔ και ΠΑΣΟΚ είχαν σχηματίσει κυβέρνηση : 95+39+20=154 έδρες. Κι όπως έδειξε η ζωή η πλειοψηφία αυτή εκτός απο πολιτικά είναι αριθμητικά εύθραυστη. Τι έγινε με το μπόνους των 50 εδρών στις εκλογές του Ιουνίου 2012;   Η ΝΔ βρέθηκε με 129 βουλευτές, το ΠΑΣΟΚ με 33 και η ΔΗΜΑΡ με 17. Η συμμαχία με τη ΔΗΜΑΡ ήταν πολιτικά χρήσιμη για ΝΔ και ΠΑΣΟΚ αλλά όχι απαραίτητη αριθμητικά μια και οι δυό μαζί είχαν 162 βουλευτές. Να θυμηθούμε την τελική κατανομή των εδρών και τα ποσοστά των κομμάτων που μετείχαν στην κατανομή στις εκλογές του Ιουνίου 2012 :

πίνακας 2

Έτσι, ο σχηματισμός κυβέρνησης γίνεται μάλλον εύκολος. Προϋποθέτει βέβαια συμμαχία του πρώτου κόμματος με ένα τουλάχιστον άλλο κόμμα, αλλά αυτό δεν μοιάζει να αποτελεί εμπόδιο. Τα άλλα κόμματα, μετά το δεύτερο που πλήττεται καίρια μια και απο αυτό αφαιρούνται κυρίως οι 50 έδρες που πάνε στο πρώτο, παίρνουν όσες περίπου έδρες θα έπαιρναν και με την απλή αναλογική. Το είδαμε στον προηγούμενο πίνακα.                                                                                                                                                            

Γιατί όμως στους δύο προηγούμενους πίνακες με ίδια ποσοστά τα κόμματα εκλέγουν διαφορετικό αριθμό βουλευτών; Επειδή αλλάζει το εκλογικό μέτρο. Γιατί αλλάζει;                                                                

* Επειδή με την απλή αναλογική (διατηρουμένου πάντα του οποίου 3% ως έχει σήμερα) ο υπολογισμός γίνεται επι των εγκύρων (5.787.187 όπως είπαμε αφού λαμβάνονται υπόψη μόνο τα έγκυρα των κομμάτων που πέρασαν το 3% και μετέχουνς την κατανομήτ ων εδρών) διαιρουμένων δια του συνολικού αριθμού των εδρών της Βουλής που είναι 300. Δηλαδή 5.787.187 : 300 = 19.290. Ο αριθμός αυτός είναι το εκλογικό μέτρο. Ο αριθμός των εδρών που λαμβάνει κάθε κόμμα είναι το πηλίκο της διαίρεσης των ψήφων που έλαβε κάθε κόμμα με το 19.290. Παράδειγμα : η ΝΔ που έλαβε 1.825.497 ψήφους τον Ιούνιο του 1012 εκλέγει 95 βουλευτές (1.825.497 : 19.290 = 94,6)  ο ΣΥΡΙΖΑ που έλαβε 1.655.022 εκλέγει 86 βουλευτές (1.655.022 : 19.290 = 85,8) και η ίδια διαδικασία ακολουθείται για όλα τα κόμματα που πέρασαν το όριο του 3% και μετέχουν στην κατανομή. 

* Άλλος όμως είναι ο υπολογισμός στο υπάρχον εκλογικό σύστημα, που είναι (αμφιλεγόμενο) είδος απλής αναλογικής  με μπόνους για το πρώτο κόμμα. Εδώ, σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο ο υπολογισμός δεν γίνεται με βάση τις 300 έδρες της Βουλής αλλά τις 250. Οι 50 μένουν εκτός υπολογισμού και αποδίδονται στο τέλος ως ενίσχυση στο πρώτο κόμμα προκειμένου να σχηματίσει κυβέρνηση. ΄Ετσι το εκλογικό μέτρο βνγαίνει απο τη διαίρεση των εγκύρων με τον αριθμό 250 : 5.787.187 : 250 = 23.149. Αυτό είναι σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Ιουνίου 2012 το ε.μ. του υπάρχοντος εκλογικού νόμου. ΄Αρα η ΝΔ που έλαβε 1.825.497 ψήφους εκλέγει 79 βουλευτές (1.825.497 : 23.149 = 78,8) ο ΣΥΡΙΖΑ που έλαβε 1.655.022 ψήφους εκλέγει 71 βουλευτές (1.655.022 : 23.149 = 71,5) και η ίδια διαδικασία αφορά όλα τα άλλα κόμματα που μπήκαν στη Βουλή.                                            

Στο τέλος αφού πήραν όλοι τις έδρες που προκύπτει απο τα αποτελέσματά τους, προστέθηκε στη δύναμη του πρώτου κόμματος ο αριθμός των 50 εδρών σύμφωνα με τον υπάρχονται εκλογικό νόμο και έτσι η ΝΔ απο 79 βουλευτές έφτασε τους 129.

Και η «απλή και άδολη»;

Τι θα γινόταν άραγε και πως θα διαμορφωνόταν η Βουλή αν έφευγε το όριο του 3% για είσοδο κόμματος στη Βουλή, αν δηλαδή εφαρμοζόταν η χωρίς όρους και όρια απλή αναλογική; Να το δούμε χρησιμοποιώντας πάντα τα αποτελέσματα των βουλευτικών του Ιουνίου 2012:

Πίνακας 3

Στην περίπτωση αυτή συμμετέχουν στην κατανομή των εδρών όλα τα κόμματα που ξεπέρασαν το εκλογικό μέτρο το οποίο όπως είπαμε προκύπτει από τη διαίρεση του αριθμού όλων των εγκύρων δια του αριθμού των εδρών : 6.155.464 : 300 = 20.518 ψήφοι.  Όσα κόμματα έπιασαν το ε.μ. μετέχουν την κατανομή. Για πολύ λίγο δεν μετέχει η ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α αφού έλαβε 20.416 και υπολείπεται του ε.μ. 102 ψήφων.

Όπως βλέπουμε, χωρίς να είναι τίποτα αδύνατο -εκτός απ΄αυτά που είναι!- ο σχηματισμός κυβέρνησης και στις δύο περιπτώσεις απλής αναλογικής (μέ ή χωρίς το όριο  εισόδου στη Βουλή του 3%)  καθίσταται περισσότερο δυσχερής απ΄ ότι σήμερα με το μπόνους των 50 εδρών για το πρώτο κόμμα. Και στις δύο περιπτώσεις (με ή χωρίς το όριο του 3%) απαιτείται η συμμετοχή τριών τουλάχιστον κομμάτων κάτι που παραπέμπει ευθέως στην απόκτηση «κουλτούρας συνεργασιών». Αρχικά εξ ανάγκης και στη συνέχεια επειδή θα υπάρξει σχετική εμπειρία, αντίληψη και ίσως πίστη σε αυτή την πρακτική.

Άρα καταδικάζεται η απλή αναλογική; Όχι βέβαια. Αλλά πριν την υιοθέτησή της πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα αν «για να μάθουμε να κολυμπάμε» πρέπει να μας ρίξουν στη θάλασσα ή να  πέσουμε με απόφασή μας σε αυτήν. Υπάρχει σαφής διαφορά. Η απλή αναλογική για τον σχηματισμό κυβέρνησης προϋποθέτει προγραμματικές συμφωνίες μεταξύ συγγενών κομμάτων. Αν εξαιρέσουμε την Χ.Α. ως μη συγγενές (κανενός) κόμμα αλλά και το ΚΚΕ που έχει δηλώσει ότι δεν συνεργάζεται ούτε σε αριστερή κυβερνητική λύση διότι «εμείς δεν είμαστε αριστεροί, είμαστε κομμουνιστές», εξαιρούμε αμέσως 35-36 βουλευτές (σύμφωνα πάντα με τα αποτελέσματα του Ιουνίου 2012) και πάμε σε συνδυασμούς των 265 (από 300) βουλευτών.

Ποέπει να πούμε ότι η ύπαρξη ή όχι ορίου 3% διαφοροποιεί τα αποτελέσματα αν όχι σε καθοριστικό πάντως σε συζητήσιμο βαθμό. Παρατηρούμε ότι 15 έδρες αλλάζουν κάτοχο και πάνε στα κόμματα που μπαίνουν στη Βουλή, κόμματα που δεν έμπαιναν με το όριο του 3%.  Στην περίπτωση των εκλογών Ιουνίου 2012 οι έδρες αυτές όπως είδαμε στο σχετικό πίνακα 3 πάνε στη Δράση/Δημ.Ξανά, στο ΛΑ.Ο.Σ., στους Οικολόγους-Πράσινους και στο Κίνημα Δεν Πληρώνω. Οριακά οι έδρες αυτές μπορεί να αποβούν καθοριστικές για το σχηματισμό κυβέρνησης κι εκεί υπεισέρχεται η επιχειρηματολογία των πολέμιων της απλής αναλογικής, σύμφωνα με την οποία δεν θα πρέπει να καθίστανται ρυθμιστές κόμματα ή σχηματισμοί των 20 και 30 χιλιάδων ψήφων και να αγνοείται η λαϊκή βούληση για τον σχηματισμό κυβέρνησης, βούληση που έχει εκφραστεί από 2,5 και πλέον εκατομμύρια ψηφοφόρων. Το πρόβλημα είναι πως δεν μπορεί να σταθεί εκλογικό σύστημα α λα καρτ, με ό,τι πάει δηλαδή στον καθένα και στις εκάστοτε συνθήκες και περιστάσεις. Αν παγιωθεί η απλή αναλογική, τότε το πολιτικό σύστημα θα ξέρει από πριν που και πώς να κινηθεί, όπως άλλωστε και οι ψηφοφόροι που αναθέτουν δύσκολο ή εύκολο έργο σχηματισμού κυβέρνησης.