Όταν η Τζόαν Λι Φέρμορ πέθανε στις 4 Ιουνίου του 2003 στα 91 της χρόνια, στη νεκρολογία της ο Γκάρντιαν την αποκάλεσε «μούσα της Μεσογείου». Για περισσότερο από μισό αιώνα ο Πάτρικ και η Τζοαν Λι Φέρμορ ήταν «οι ρομαντικοί μιας εφευρετικής αντισυμβατικότητας», γράφει η εφημερίδα. Εραστές, φίλοι, ισότιμοι καλλιτέχνες, η Τζόαν και o Πάτρικ Λι Φέρμορ μοιράστηκαν τη ζωή τους, κυρίως στην Ελλάδα, εκείνη σαν φωτογράφος και εκείνος σαν συγγραφέας.

Η Joan Elizabeth Eyres Monsell γεννήθηκε στο Dumbleton της Worcestershire, από πατέρα συντηρητικό βουλευτή του Κοινοβουλίου και μετέπειτα υποκόμη, το 1912. Η νεαρή Τζόαν, δεύτερη από τις τρεις κόρες της οικογένειας πήρε εξαιρετική εκπαίδευση και ταξίδεψε στην Ευρώπη για να ολοκληρώσει τις σπουδές της στο Παρίσι και τη Φλωρεντία. Η ταλαντούχος νεαρή φωτογράφος τοπίων και αρχιτεκτονικής με φωτογραφίες που δημοσιεύονται στο Architectural Review και στο Horizon παντρεύτηκε τον John Rayner, εκδότη της The Daily Express, το 1939.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος τη βρίσκει να φωτογραφίζει τα βομβαρδισμένα κτίρια του Λονδίνου, να εργάζεται ως νοσοκόμα και αργότερα ασχολούμενη με την κρυπτογράφηση στις βρετανικές πρεσβείες στη Μαδρίτη και στο Αλγέρι. Η νεαρή επαναστάτρια σε μια αποστολή στο Κάιρο το 1944 συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον άνθρωπο που μοιράστηκε όλη της τη ζωή, τον Πάτρικ Λι Φέρμορ, ήδη διάσημο για την αντιστασιακή του δράση, από την απαγωγή του στρατηγού Kreipe από την Κρήτη. Τζόαν και Πάτρικ ερωτεύονται και ξεκινούν την κοινή τους ζωή και πορεία, μια σχέση ελεύθερη που κατέληξε σε γάμο το 1968.  Στην Αθήνα φτάνουν το 1946 και ταξιδεύουν μαζί σε όλη την Ελλάδα, προτού τελικά εγκατασταθούν στην Πελοπόννησο – στο όμορφο σπίτι που έχτισαν στην Καρδαμύλη και κληροδότησαν στο Μουσείο Μπενάκη.

Στις δεκαετίες του 1940, του 1950 και του 1960 η Τζόαν έβγαλε αμέτρητες φωτογραφίες ανθρώπων και τόπων, ταξιδεύοντας μαζί με τον Πάτρικ στην Ελλάδα. Μερικές από αυτές δημοσιεύονται στη Μάνη και στη Ρούμελη· οι περισσότερες όμως παρέμειναν άγνωστες μέχρι το θάνατό της το 2003. Το αρχείο της βρίσκεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας, στο Εδιμβούργο.

Το 1949 ο Cyril Connolly την περιγράφει ως «πολύ όμορφη: ψηλή με δίκαια λοξά μάτια και κίτρινο δέρμα». Ο σύγχρονος Οδυσσέας Πάτρικ Λι Φέρμορ είχε βρει μια Πηνελόπη πρόθυμη να τον ακολουθεί στις εκστρατείες του. Όταν, στα 69 του χρόνια αποφάσισε να διασχίσει κολυμπώντας τον Ελλήσποντο, εκείνη βρισκόταν στο μικρό σκάφος που παρακολουθούσε την πορεία του, «καθισμένη πάνω στα χέρια της ώστε να μην τρέμουν». Ήταν μαζί του στο ταξίδι του στην Καραϊβική, που αποτέλεσε την πρώτη ύλη για το βιβλίο «The Traveller’s Tree».

Η «ξανθιά, γαλανομάτα, ιδιαίτερης ευφυΐας και με πάθος για τις τέχνες» μούσα του Λι Φέρμορ, μια καλλιτέχνης ανεξάρτητη και αυτόνομη μοιράστηκε μαζί του το πάθος για την Ελλάδα. H Τζόαν Λι Φέρμορ υπήρξε μέχρι το τέλος της  ζωής της μια ακαταπόνητη επαναστάτρια, μια ασυμβίβαστη καλλιτεχνική φύση μια εξαιρετική φωτογράφος. Το 2003, σε ηλικία 91 ετών, η Τζόαν Λι Φέρμορ  είπε στη φίλη της Olivia Stewart, η οποία την είχε επισκεφθεί: «Θα ήθελα πραγματικά να πεθάνω, αλλά ποιος θα φροντίσει τον Paddy;». Λίγα λεπτά αργότερα, έπεσε, χτύπησε το κεφάλι της – και πέθανε αμέσως από αιμορραγία στον εγκέφαλο.

Το έργο της είναι μια αποκάλυψη και στην έκδοση του Μουσείου Μπενάκη, η Ελλάδα παρουσιάζεται μέσα από τη φωτεινή και διεισδυτική της ματιά. Η έκδοση των Ian Collins και της Olivia Stewart που συνοδεύει την έκθεση αποτίει φόρο τιμής σε αυτή την άγνωστη στο πλατύ κοινό φωτογράφο που αγάπησε αυτό τον τόπο και άφηνε το ίχνος της στο εξαιρετικό σπίτι της Καρδαμύλης και στο αίσθημα που αποπνέουν οι φωτογραφίες της.

Οι φωτογραφίες χρησιμοποιούνται με την ευγενική παραχώρηση του Joan Leigh Fermor Estate.

Πηγή: elculture.gr