Τη μέρα του Αγ. Βαλεντίνου του 1989 ο Αγιατολάχ Χομεϊνί έστειλε ένα διαφορετικό ραβασάκι στον Σαλμάν Ρούσντι μέσω του ραδιοφωνικού σταθμού Radio Tehran. Εξέδωσε εναντίον του μια φάτουα (φετφάς = fatwa), όπου καλούσε όλους τους Μουσουλμάνους της υφηλίου να αναζητήσουν και να εκτελέσουν τον διάσημο συγγραφέα για το βλάσφημο βιβλίο του «Σατανικοί Στίχοι». Ήταν μια πράξη που οδήγησε σε θάνατο περίπου 50 άτομα και συνεπήρε την παγκόσμια κοινή γνώμη καθώς αποτελούσε την πρώτη φορά που ο ηγέτης ενός κράτους καταδίκαζε σε θάνατο τον πολίτη μιας άλλης χώρας.

Ένα χρόνο πριν, το 1988, κυκλοφόρησε το εν λόγω βιβλίο, ενώ ο Ρούσντι είχε ήδη στο ενεργητικό του φήμη και βραβεία, αλλά και μια σειρά από προηγούμενες αντιπαραθέσεις και διαμάχες. Η πρωθυπουργός της Ινδίας Ίντιρα Γκάντι του είχε κάνει μήνυση για δυσφήμηση με αφορμή την καρικατούρα της στο «Παιδιά του Παραδείσου” και ο Ζία Ουλχάκ, πρόεδρος του Πακιστάν, ενοχλημένος από την απεικόνισή του στο “Όνειδος” απαγόρευσε το βιβλίο αυτό στη χώρα του.

Στο καινούργιο του πόνημα, καταπιάστηκε με το θέμα της μετανάστευσης, της αναζήτησης ταυτότητας, της απώλειας της πίστης και της σύγκρουσης πολιτισμών (Ανατολής-Δύσης), όντας ο ίδιος μετανάστης από την Ινδία, όπου γεννήθηκε, στην Βρετανία. Μία υποπλοκή του βιβλίου αφορά το όνειρο/όραμα του τρελού πρωταγωνιστή, όπου βιώνει περιστατικά παίζοντας το ρόλο κάποιου «Μαχούντ», ενός προφήτη μονοθεϊστικής θρησκείας σε μία πολυθεϊστική κοινωνία, ο οποίος εξαναγκάζεται να παραδεχτεί την ύπαρξη 3 θεοτήτων δίπλα στον θεό του, κάτι που κάνει μόνο αφού συμβουλευτεί τον ίδιο του τον θεό. Σύντομα όμως μαθαίνει ότι τον κορόιδεψε ο διάβολος παίρνοντας τη μορφή του θεού και ανακαλεί. Αυτοί οι «Σατανικοί Στίχοι» που περιγράφουν τον διάβολο να εξαπατά τον προφήτη χρησιμοποιώντας το προσωπείο του θεού, αποτελούν μέρος μιας απόκρυφης μουσουλμανικής παράδοσης εκτός από αφετηρία του Ρούσντι για το όραμα του πρωταγωνιστή του, και είναι αυτοί που τον έβαλαν σε μπελάδες, καθώς θεωρούνται θέμα ταμπού. Πέρα από αυτό, ο Ρούσντι συνεχίζει την αλληγορία του αναφερόμενος σε πόρνες που συναντάει ο Μαχούντ που έχουν τα ονόματα των συζύγων του Μωάμεθ, κάτι που εξόργισε όποιον Μουσουλμάνο συνάντησε το κείμενο. Μια άλλη πρόκληση ήταν ότι το όνομα Μαχούντ ήταν το όνομα που είχαν δώσει οι δυτικοί στον Μωάμεθ και σήμαινε κάτι σαν «διάβολος» ή «ψευδής προφήτης».

Κάψιμο του βλάσφημου βιβλίου
 
Ήδη πριν από την φάτουα, πολύ σύντομα μετά την έκδοση του βιβλίου, ξέσπασαν αντιδράσεις στην Αγγλία από τοπικές κοινότητες πιστών, που οδήγησαν μέχρι και στο κάψιμο αντιτύπων του στους δρόμους. Ένας μουσουλμάνος ακτιβιστής που ήταν παρών, ενώ θυμάται τα γεγονότα λέει «τα βιβλία καιγόταν υπέροχα» και περιέγραψε τα τεκταινόμενα σαν μια «θαυμάσια σκηνή». Στην Ινδία, όπου ζούσαν 100 εκατομμύρια Μουσουλμάνοι και η χώρα ετοιμαζόταν για εκλογές ένα χρόνο μετά, το βιβλίο απαγορεύτηκε, και ακολούθησαν πολλές άλλες χώρες.

Αυτό δεν σταμάτησε τις διαδηλώσεις, όχι μόνο στην Ινδία αλλά και στο γειτονικό Πακιστάν, όπου μπορούσε κανείς να δει συνθήματα όπως «Ο Ρούσντι πρέπει να λιθοβοληθεί μέχρι θανάτου» και «Ρούσντι, είσαι νεκρός». Στην πρωτεύουσα του Πακιστάν, Ισλαμαμπάντ, πέντε άτομα πέθαναν κατά τη διάρκεια διαδήλωσης 10.000 ατόμων, και ένας ακόμα πεθαίνει την επόμενη μέρα σε πόλη της Ινδίας. Τα γεγονότα τράβηξαν την προσοχή του Αγιατολάχ Χομεϊνί, που προχώρησε στην επικήρυξη σε θάνατο όχι μόνο του Ρούσντι αλλά και των εκδοτών του και όσων άλλων πήραν μέρος στην έκδοση του βλάσφημου βιβλίου. Όποιος γενναίος Μουσουλμάνος λοιπόν, εκτελούσε αυτό το θέλημα του θεού θα γινόταν μάρτυρας, και όποιος δεν αισθανόταν ικανός να το κάνει, είχε την υποχρέωση να μαρτυρήσει την τοποθεσία του (δηλωμένου άθεου και άρα αποστάτη του Ισλάμ) συγγραφέα σε κάποιον πιο ανδρείο από αυτόν. Ακολούθησαν επικηρύξεις επί χρήμασι εναντίον του από μια ιρανική οργάνωση και από κάποιον Ιρανό επιχειρηματία (3 εκατ. δολαρίων).

Ο Ρούσντι αμέσως, και υπό την προστασία ανδρών της βρετανικής κυβέρνησης, τρέπεται σε φυγή και έκτοτε διαμένει σε μυστικές τοποθεσίες. Αναγκάζεται για καιρό να κοιμάται σχεδόν κάθε νύχτα σε διαφορετικό σπίτι, απομονώνεται από τον περίγυρό του, και ο γάμος του διαλύεται υπό την πίεση των γεγονότων. Τον Δεκέμβριο του 1990, σε μια κίνηση που άφησε άναυδους όσους τον ήξεραν, δήλωσε δημόσια λίγο-πολύ πιστός Μουσουλμάνος, κάτι που δεν τον βοήθησε στο να αναιρεθεί η φάτουα. Ο θάνατος του Χομεϊνί τον Ιούνη του 1989 σήμαινε ότι η καταδίκη θα παρέμενε για πάντα, εφόσον μόνο αυτός που την εξέδωσε είχε τη δύναμη να την πάρει πίσω.

Ακολούθησαν βομβιστικές επιθέσεις σε βιβλιοπωλεία ακόμα και της Αμερικής, και οι βιβλιοπώλες επέλεξαν είτε να αποσύρουν το βιβλίο είτε να το πουλάνε στα κρυφά. Δεκάδες ήταν τα θύματα από τέτοιες επιθέσεις σε Αμερική και Αγγλία. Στο Βέλγιο, δύο Μουσουλμάνοι κληρικοί που κάλεσαν τους πιστούς σε εγκράτεια σχετικά με το θέμα, βρέθηκαν νεκροί στο μεγαλύτερο τζαμί της χώρας.

 
Κάψιμο ομοιώματος του συγγραφέα
 
Εν τω μεταξύ, όπως ήταν αναμενόμενο, όλες αυτές οι ακρότητες έκαναν το βιβλίο μπεστ-σέλερ, και καθώς αυξανόταν η φήμη του, οξύνονταν και τα επεισόδια εναντίον του. Στο Λονδίνο άρχισαν να καίνε ομοιώματα του Ρούσντι σε πλατείες. Στην Ιαπωνία μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου ο μεταφραστής της Ιαπωνικής έκδοσης. Απόπειρα έγινε και στο Μιλάνο κατά του Ιταλού μεταφραστή. Στη Νορβηγία ο εκδότης του βιβλίου πυροβολήθηκε 3 φορές αλλά επιβίωσε. Ο Τούρκος μεταφραστής, ο διάσημος συγγραφέας Αζίζ Νεσίν, ήταν ο στόχος της εμπρηστικής επίθεσης φανατικών στο Σίβας της Τουρκίας, που οδήγησε σε θάνατο 37 ατόμων που παρευρίσκονταν σε συνέδριο (ο ίδιος ο Νεσίν γλίτωσε). Μόνο μία απόπειρα έγινε κατά του ίδιου του Ρούσντι, που ματαιώθηκε καθώς η βόμβα που προορίζονταν για αυτόν εξερράγη πρόωρα σκοτώνοντας τον επίδοξο δολοφόνο.

Πέρασαν 6 χρόνια για να ξαναρχίσει να εκδίδει βιβλία ο Ρούσντι, και να αρχίσει σιγά-σιγά να αντιμετωπίζεται σαν συγγραφέας παρά σαν το κέντρο μιας θανατηφόρας διαμάχης. Για πολλά χρόνια απέφευγε τις δημόσιες εμφανίσεις, και συνευρέσεις με φίλους του μπορούσε να έχει μόνο σε άκρα μυστικότητα.

Κάποιοι συγγραφείς θέλοντας να συμπαρασταθούν στον συνάδελφό τους, αποφάσισαν να δηλώσουν «συνυπεύθυνοι» στην προσβολή κατά του Ισλάμ, δοκιμάζοντας έτσι και το κατά πόσο κινδύνευε ο Ρούσντι στην πραγματικότητα. Όταν ο Κρίστοφερ Χίτσενς, ένας από αυτούς τους συγγραφείς, τον αντικατέστησε σε μια παρουσίαση βιβλίου του σε μια πόλη της Αμερικής, και αφού η αίθουσα άδειασε, βρέθηκε στον χώρο τοποθετημένη μια βόμβα, που ευτυχώς είχε συναρμολογηθεί άκομψα και μόνο για αυτόν τον λόγο δεν εξερράγη.

Συμπαράσταση όμως δεν βρήκε από πολλούς˙ σύντομα μετά την ανακοίνωση του Χομεϊνί, πολιτικοί της χώρας του (ήταν Βρετανός πολίτης) του επιτέθηκαν από όλες τις πλευρές του πολιτικού φάσματος. Μέλος των Εργατικών (Κιθ Βαζ) καλούσε να απαγορευτεί το βιβλίο και ο Συντηρητικός Νόρμαν Τέμπιτ τον αποκάλεσε αχρείο, του οποίου «η δημόσια ζωή είναι γεμάτη απεχθείς ενέργειες προδοσίας της ανατροφής, της θρησκείας, της νέας του πατρίδας και της εθνικότητάς του». Το μόνο πρόβλημα που πολλοί από αυτούς εντόπισαν στην έκδοση της φάτουα ήταν: γιατί οι Βρετανοί πολίτες να ξοδεύουν τόσα χρήματα από τους φόρους τους για την προστασία κάποιου που ήταν ουσιαστικά ξένος; Διάφοροι κύκλοι (ακόμα και αριστεροί) και δημόσια πρόσωπα όπως ο συγγραφέας Τζον ΛεΚαρρέ και ο μαρξιστής Τζον Μπέργκερ, απέτυχαν παταγωδώς να υπερασπιστούν στο όνομα του Ρούσντι την ελευθερία έκφρασης, που είναι το θεμέλιο μιας ανοικτής, δημοκρατικής κοινωνίας, και του καταλόγισαν ότι έπρεπε να μην κάνει κριτική στο Ισλάμ, ότι θα έπρεπε να περιμένει τέτοιες ακραίες αντιδράσεις, ότι κατά κάποιο τρόπο «καλά να πάθει». Χαρακτηριστική ήταν και η στάση του Αγγλο-Έλληνα τραγουδοποιού Cat Stevens, ο οποίος είχε αλλάξει το όνομά του σε Γιουσούφ Ισλάμ όταν ασπάστηκε τη Μουσουλμανική θρησκεία το 1977, ο οποίος δήλωσε δημόσια ότι συμφωνεί με τον Χομεϊνί και ότι αν ήξερε που κρύβεται ο Ρούσντι θα τον κατέδιδε για να δολοφονηθεί.
 

Ayatollah Ruhollah Khomeini (1902-1989)
 
Θρησκευτικοί ηγέτες ανά τον κόσμο (Βατικανό, Αρχιεπίσκοπος του Κάντερμπουρι, Αρχιραββίνος των Ασκενάζι του Ισραήλ και άλλοι στην Αμερική) στάθηκαν δίπλα στον Χομεϊνί, υπερασπιζόμενοι το δικαίωμα μιας θρησκείας να μην γίνεται αντικείμενο προσβολής. Δεν θα έπρεπε φυσικά να περιμένουμε τίποτα διαφορετικό από αυτούς, αφού ξέρουν πολύ καλά ότι αν ανοίξει ο δρόμος της «βλασφημίας», δηλαδή της κριτικής από κάποιον που δεν ταυτίζεται απόλυτα με τις δοξασίες της εκάστοτε θρησκείας, δεν θα υπάρξει τίποτα να τον σταματήσει από το να στοχοποιήσει και τα δικά τους πιστεύω. Το πράο χέρι των θρησκειών είναι μακρύ και φτάνει μέχρι τις πιο απροσδόκητες διεξόδους της νόησής μας, είτε πρόκειται για μια θεατρική παράσταση του Corpus Christi είτε για την δημοσίευση πολύχρωμων κόμικ σε μια μικρή εφημερίδα της Δανίας είτε για κάποιο γκρουπ του facebook όπου κόντεψε να οδηγήσει στη φυλακή τον Φίλιππο Λοΐζο.

10 χρόνια μετά την έκδοση της φάτουα, η δήλωση του Ιρανού κυβερνήτη Χαταμί πως «ούτε θα στηρίξει ούτε θα αποτρέψει δολοφονικές απόπειρες κατά του Ρούσντι», φαίνεται να έχει ελαττώσει κατά πολύ τον κίνδυνο που διατρέχει ο διάσημος συγγραφέας, ο οποίος όμως ακόμα δέχεται κάθε 14 Φεβρουαρίου μια απειλητική κάρτα «Αγ. Βαλεντίνου» από το Ιράν που του υπενθυμίζει ότι αυτή η ιστορία δεν έχει τελειώσει ακόμα. 
 
Διαβάστε:

• Σαλμάν Ρούσντι – Σατανικοί Στίχοι
• Σαλμάν Ρούσντι – Τζόζεφ Αντόν, Η Ιστορία Ενός Ψευδωνύμου
• AthensVoice – Τα Αγαπημένα Βιβλία των Λογοκριτών #17
• Απόσπασμα συνέντευξης του Ρούσντι (αγγλικά)
• Christopher Hitchens – Assassins Of The Mind

Δείτε:

• Salman Rushdie and the Satanic Verses Affair (αγγλικά)