Η τέχνη και δη η λογοτεχνία δεν μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Αντιθέτως, ο κόσμος και η εξέλιξή του αλλάζουν τη λογοτεχνία. Η τέχνη μας ωθεί να σκεφτούμε και να κρίνουμε, μ’ αυτή την έννοια, μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο – ακόμη και τον εαυτό μας.

Ads

Η λογοτεχνία, έχω την εντύπωση πως συμβαδίζει πάντα με την εποχή της. Δεν είναι στατική, αλλάζει. Έχει τη δική της ζωή. Μια ζωή που μας δίνει τη δυνατότητα για ταξίδια, για περιπέτειες, για γνώσεις και ονειροπολήσεις. Το σκηνικό δεν έχει σημασία. Θα μπορούσε να είναι ο ανοιχτός ορίζοντας ή ένα σκοτεινό δωμάτιο. Έτσι κι αλλιώς η τέχνη της ανάγνωσης μας θέλει πάντα μόνους. Δεν έχει σημασία το πού. Παντού. Δεν έχει σημασία το πότε. Πάντα.

Σε περιόδους οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης, θέλω να πιστεύω πως οι κοινωνίες, για να επιβιώσουν, στρέφονται σε ουσιαστικότερα πράγματα. Τα βιβλία σώζουν ζωές. Μπορούν να μας σώσουν. Τα καλά αναγνώσματα δεν χρειάζονται βαλίτσα για να τα κουβαλήσουμε, τα κουβαλάμε μέσα μας, είναι ανάλαφρα, μας συντροφεύουν πάντα, δεν μας εγκαταλείπουν ποτέ.

Ο κατάλογος με τα παρακάτω βιβλία, φυσικά, είναι εξαιρετικά περιορισμένος. Στη θέση των προτεινόμενων βιβλίων θα μπορούσαν να είναι άλλα, εξίσου καλά, εξίσου σημαντικά. Επέλεξα με βάση τις πρόσφατες αναγνώσεις και τα προσωπικά μου γούστα.

Ads

Τζέημς Ελλρόυ, «Τα σκοτάδια μου», εκδ. Άγρα, μετάφραση Ανδρέας Αποστολίδης

Βιβλίο αυτοβιογραφικό, που διαβάζεται απνευστί, σαν αστυνομικό μυθιστόρημα. Η Τζην, μητέρα του Τζέημς Ελλρόυ, δολοφονείται άγρια στις 22 Ιουνίου του 1958 στο Λος Άντζελες. Το κορμί της πετιέται σ’ έναν αυτοκινητόδρομο. Ο Τζέημς είναι τότε δέκα χρονών. Από κει και μετά αρχίζει η κατάβαση στην Κόλαση. Η αφήγηση είναι αριστουργηματική, σε τραβάει μαζί της, σε βυθίζει στα σκοτάδια της.

Πατρίκ Μοντιανό, «Για να μη χάνεσαι στη γειτονιά», εκδ. Πόλις, μετάφραση Ρούλα Γεωργακοπούλου

Όλα τα χαρακτηριστικά που κάνουν ευδιάκριτο το ύφος του Μοντιανό βρίσκονται συμπυκνωμένα και εδώ. Η πλοκή είναι υποτυπώδης, σχεδόν δεν έχει καμιά σημασία, το βιβλίο είναι μια εσωτερική καταβύθιση, μια καταβύθιση στη μνήμη, μια χαμηλότονη, σπαρακτική με τον τρόπο του Μοντιανό, αναζήτηση της ταυτότητας του ήρωα.

Ο Μοντιανό (βραβείο Νόμπελ, 2014) δίνει την εντύπωση πως γράφει εδώ και χρόνια το ίδιο βιβλίο. Καταφέρνει όμως να παραμένει συγκλονιστικός, να παρασύρει τον αναγνώστη στο γλυκόπικρο σύμπαν του. Το «Για να μη χάνεσαι στη γειτονιά» είναι ένα απ’ τα καλύτερα βιβλία του.

Τζόρτζ Σόντερς, «Δεκάτη Δεκεμβρίου», εκδ. Ίκαρος, μετάφραση Γ.Ι. Μπαμπασάκης

Ο σπουδαίος Αμερικανός διηγηματογράφος καταθέτει δέκα αριστοτεχνικά διηγήματα, γραμμένα σε χρονική διάρκεια δεκαπέντε χρόνων, για τα όποια δύσκολα μπορείς να πεις τι είναι αυτό που τα συνδέει μεταξύ τους, καθώς το ύφος και η θεματική αλλάζει από διήγημα σε διήγημα. Τα διηγήματα, άλλοτε εκτενή και άλλοτε ολιγοσέλιδα, εναλλάσσουν τον σκληρό ρεαλισμό που φέρνει στο μυαλό τον Ρέιμοντ Κάρβερ, με την επιστημονική φαντασία και τη σάτιρα, που θυμίζουν Βόνεγκατ.

Ο συγγραφέας, καθώς δεν έχει ξαναμεταφραστεί στη χώρα μας, είναι μια πραγματική αποκάλυψη.

Φίλιπ Κερ, «Φλόγα που σιγοκαίει», εκδ. Κέδρος, μετάφραση Γιώργος Κυριαζής

Ο σκληρός και κυνικός Μπέρνι Γκούντερ, ο γνωστός αντιήρωας του Φίλιπ Κερ, φτάνει στο Μπουένος Άιρες και εμπλέκεται στο κυνήγι ενός εγκληματία. Η ίντριγκα διαδραματίζεται σε δύο χρόνους. Στο Βερολίνο των αρχών του ’30, με την άνοδο των Ναζί, και στην Αργεντινή του ’50, στην Αργεντινή του Περόν και της Εβίτας, εκεί όπου βρήκαν καταφύγιο και συνέχισαν τη ζωή τους πολλοί από τους πιο αιμοσταγείς Ναζί μετά το τέλος του πολέμου. Ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις δύο περιόδους και στις δυο ιστορίες είναι ο Γκούντερ. Μυστήριο, αγωνία και σασπένς με πολιτικές προεκτάσεις. Ο Φίλιπ Κερ συνδυάζει με υποδειγματικό τρόπο την αστυνομική πλοκή με την ιστορική καταγραφή, χωρίς η μία να είναι ούτε στο ελάχιστο σε βάρος της άλλης.

Άλι Σμιθ, «Πώς να είσαι δύο», εκδ. Καστανιώτη, μετάφραση Νίκος Α. Μάντης

Πώς να είσαι δύο ή αλλιώς η διττή διάσταση της πραγματικότητας. Δύο αυτόνομες ιστορίες. Δύο ιστορίες που συνδέονται μεταξύ τους. Η μία διαδραματίζεται στη Φεράρα του 1469 και πρωταγωνιστεί ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης Φραντσέσκο Ντελ Κόσα, η άλλη έχει ως πρωταγωνίστρια την έφηβη Τζορτζ στο σημερινό Κέιμπριτζ. Στον πυρήνα και των δύο η αναζήτηση της ταυτότητας, η σεξουαλικότητα, η αγάπη, η έννοια του χρόνου. Ο πειραματισμός με τη φόρμα έχει ως αποτέλεσμα ένα σπαραχτικό και ευφυές περιεχόμενο. Σπουδαίο ανάγνωσμα.

Ας περάσουμε στα εγχώρια τώρα. Το τελευταίο διάστημα έχουν κυκλοφορήσει δύο εξαιρετικές συλλογές διηγημάτων από δύο δημιουργούς που ανήκουν στην ίδια συγγραφική γενιά.

Σπύρος Γιανναράς, «Ο βασιλιάς έρχεται όποτε του καπνίσει», εκδ. Άγρα

Ή αλλιώς, ο έρωτας έρχεται όποτε του καπνίσει. Έντεκα διηγήματα και στο τέλος ένα ολιγοσέλιδο, εξαιρετικά ενδιαφέρον, δοκίμιο για την τέχνη της μικρής φόρμας.

Ο Γιανναράς υπηρετεί με απόλυτη συνέπεια και θαυμαστά αποτελέσματα το είδος που λατρεύει: το διήγημα. Η γραφή του συγγενεύει με τον ποιητικό λόγο. Υπαινικτικότητα, μουσικότητα και, κυρίως, πυκνότητα. Ύφος άλλοτε περίτεχνο και λυρικό, άλλοτε, εκεί που χρειάζεται, γυμνό και απέριττο. Θα μπορούσε να διαβαστεί και σαν μια πραγματεία πάνω στην απώλεια.

Ηλίας Παπαμόσχος, «Η αλεπού της σκάλας και άλλες ιστορίες», εκδ. Κίχλη

Τα θέματα είναι πάντα τα ίδια. Αυτά που στοιχειώνουν το έργο του Παπαμόσχου. Η απώλεια, ο πόνος, η έννοια του χρόνου, ο τόπος, η σχέση με τη φύση. Ο τρόπος που τα χειρίζεται όμως ο συγγραφέας είναι κατακτημένος και καθαρά προσωπικός. Οι ιστορίες του βιβλίου ισορροπούν περίφημα ανάμεσα στον πεζό και τον ποιητικό λόγο. Μικρά κομψοτεχνήματα.

Χριστίνα Καράμπελα, «Ο Ψίθυρος της Ευδοκίας», εκδ. Πόλις

Αστυνομικό μυθιστόρημα; Παραμύθι; Δεν έχει σημασία. Η Καράμπελα είναι δεινή αφηγήτρια. Ξέρει όχι μόνο να αφηγηθεί τις ιστορίες της αλλά, κυρίως, να τις υπονομεύσει από την πρώτη ώς την τελευταία σελίδα. Απολαυστικό ανάγνωσμα.

Θοδωρής Καλλιφατίδης, «Πάντα θα επιστρέφω», εκδ. Γαβριηλίδης

Διά μέσου της ηρωίδας του της Έλενας και της γεμάτης ανατροπές ζωής της, μας δίνει τη δυνατότητα να διατρέξουμε τη σύγχρονη ιστορία του τόπου μας. Από την Κατοχή, στον Εμφύλιο και μετά στη Μεταπολίτευση. Ο λόγος είναι απλός, χωρίς στολίδια, μεστός. Η πένα του Καλλιφατίδη είναι μαγική, χτυπάει στην καρδιά και βρίσκει πάντα τον στόχο.

Καθώς έγραφα αυτές τις γραμμές έφτασε στα αυτιά μου η είδηση για τον χαμό του Νίκου Χουλιαρά. Πιστεύω πως ο καλύτερος φόρος τιμής γι’ αυτόν τον πολυσχιδή και σπουδαίο καλλιτέχνη είναι να αναζητήσουμε πάλι τα βιβλία του. Από τον «Λούσια» του 1979 μέχρι το «Νερό στο πρόσωπο» του 2005.

Θα κλείσω με δύο ρήσεις του Αχιλλέα Κυριακίδη από το πρόσφατο μικρό κομψοτέχνημά του, «Σημειώσεις για μια ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας», εκδ. Κίχλη.

«Κάθε σπουδαίο λογοτεχνικό έργο είναι σαν τη μουσική: δεν μπορείς να το αφηγηθείς». Και «Όταν ο αναγνώστης δημιουργεί, ο συγγραφέας σωπαίνει».

* Η Ευγενία Μπογιάνου είναι συγγραφέας.