Στο σημερινό άρθρο θα μιλήσουμε για μια λέξη που ακούγεται αρκετά συχνά τα τελευταία χρόνια στον πολιτικό σχολιασμό με μεταφορική σημασία, ενώ με την κυριολεκτική της σημασία υπάρχει εδώ και αρκετό καιρό στην ειδική ορολογία του κινηματογράφου και της τυπογραφίας. Πρόκειται για τη λέξη «μονταζιέρα».

Η μονταζιέρα είναι, σύμφωνα με τα λεξικά, η επιτραπέζια συσκευή με την οποία γίνεται το μοντάζ εικόνας ή/και ήχου, ενώ στην τυπογραφία μονταζιέρα λέγεται ένα τραπέζι με γυάλινη γαλακτώδη φωτιζόμενη επιφάνεια πάνω στο οποίο γίνεται η επεξεργασία του υλικού που πρόκειται να τυπωθεί -αυτός είναι ο ορισμός από το λεξικό Μπαμπινιώτη, ενώ παρόμοιος υπάρχει και στο Χρηστικό λεξικό της Ακαδημίας. Το ΛΚΝ δεν λημματογραφεί τη λέξη, έχει μόνο το μοντάζ.

Ετυμολογικά, η μονταζιέρα είναι παράγωγο του μοντάζ. Το μοντάζ είναι βέβαια δάνειο από τα γαλλικά (montage), ρηματικό ουσιαστικό από το ρήμα monter που σημαίνει αφενός ανεβαίνω/ανεβάζω και αφετέρου εγκαθιστώ, στήνω και που ανάγεται στη λατινική λέξη mons (βουνό). Κάποιοι παρουσιαστές της τηλεόρασης μάλιστα θέλουν να δείξουν ότι ξέρουν και γαλλικά, κι έτσι όταν αναφέρονται στο μοντάζ (και σε μερικές ακόμα συναφείς λέξεις όπως το μακιγιάζ) προφέρουν παχύ το ζ, μοντάge θα το γράφαμε.

Το montage είναι λέξη γαλλική, αλλά η μονταζιέρα δεν έχει αντίστοιχο στα γαλλικά -στα γαλλικά λεξικά δεν υπάρχει λέξη montagère ή montagière (αν και κάποιες ελάχιστες γκουγκλιές βγάζουν). Η ελληνική λέξη έχει πλαστεί από το μοντάζ με το παραγωγικό επίθημα -ιέρα, όπως στη φρουτιέρα ή την αλατιέρα. Άλλες λέξεις με την κατάληξη -αζιέρα στα λεξικά μας βρίσκουμε την κρουαζιέρα, τη γκαζιέρα και τη μπαγκαζιέρα, που έχουν αντίστοιχες λέξεις στα γαλλικά. Μια άλλη λέξη με -αζιέρα, που δεν την έχει κανένα λεξικό μας (ούτε καν το Αντίστροφο) είναι η μασαζιέρα -μηχάνημα που κάνει μασάζ.

Τα λεξικά βέβαια καταγράφουν την κυριολεκτική σημασία της λέξης, όμως η δημοτικότητά της τα τελευταία χρόνια γίνεται με μια μεταφορική σημασία. Μονταζιέρα με τη μεταφορική σημασία είναι η προπαγανδιστική μηχανή ενός κόμματος που εκπέμπει διαστρεβλωμένες και χαλκευμένες ειδήσεις -και κατ’ επέκταση κάθε «κέντρο» εκπομπής παρόμοιας προπαγάνδας ή και η ίδια η προπαγάνδα. Εύλογα, η νέα αυτή σημασία έχει καταγραφεί μόνο στο slang.gr, ήδη από πέρυσι.

Ήδη το μοντάζ, που βέβαια είναι απολύτως απαραίτητη διαδικασία στα κινηματογραφικά και τηλεοπτικά έργα, εμπεριέχει έστω και σαν δυνατότητα την έννοια της παραποίησης, αφού μοντάροντας, κόβοντας και ράβοντας, τις σεκάνς των εικόνων ή τους ήχους μπορείς να παρουσιάσεις περίπου ό,τι θέλεις ή τουλάχιστον να διαστρεβλώσεις την πραγματικότητα -και έχουμε το φωτομοντάζ (στην εικόνα) και το φωνομοντάζ (στον ήχο). Πολλές φορές όσοι ακούγονται σε ενοχοποιητικές καταγραμμένες συνδιαλέξεις ισχυρίζονται ότι είναι θύματα φωνομοντάζ. Φωτομοντάζ έχουμε στις φωτογραφίες, αν και με την ψηφιακή φωτογραφία οι δυνατότητες δημιουργικής ή παραπειστικής επεξεργασίας είναι πια πολύ περισσότερες -υπάρχει και ο αργκοτικός όρος «φωτοσοπιά» από το πρόγραμμα Photoshop και τα παρεμφερή.

Η μονταζιέρα λοιπόν, με τη σημασία του προπαγανδιστικού μηχανισμού, είναι λέξη της νεότερης τεχνολογίας -σχεδόν συνώνυμη λέξη, αλλά σε πολύ παλιότερη τεχνολογία, είναι το «χαλκείο», από το ρήμα «χαλκεύω» (επεξεργάζομαι τον χαλκό) που πήρε μεταφορική σημασία ήδη από την αρχαιότητα.

Ο όρος μονταζιέρα με τη μεταφορική σημασία (πρέπει να) μπήκε στη γλώσσα μετά το 2012 και συνήθως χρησιμοποιήθηκε από την τότε αξιωματική αντιπολίτευση, τον ΣΥΡΙΖΑ, για την προπαγανδιστική μηχανή της ΝΔ, γι’ αυτό και οι εκφράσεις «γαλάζια μονταζιέρα» ή «μονταζιέρα της Συγγρού» είναι πολύ πιο διαδεδομένες από τις αντίστοιχες για «μονταζιέρα της Κουμουνδούρου».

Προσωπικά, θυμάμαι ότι άκουσα πρώτη φορά τον όρο σε σχέση με ένα βίντεο που έδωσε στη δημοσιότητα η «Ομάδα αλήθειας» της Νέας Δημοκρατίας, το οποίο παρουσίαζε τον βουλευτή Καστοριάς του ΣΥΡΙΖΑ Βαγγέλη Διαμαντόπουλο να καλεί τον λαό «να πάρει τα όπλα», τον Γενάρη του 2013. Το συγκεκριμένο βίντεο ήταν πράγματι μονταρισμένο, διότι είχαν παρουσιαστεί δύο φράσεις σαν διαδοχικές ενώ δεν ήταν (εδώ αν θέλετε περισσότερα) κι έτσι, για το περιστατικό αυτό πρωτοείδα τη λέξη μονταζιέρα (ας πούμε εδώ) -αν και βέβαια δεν αποκλείω να είχε χρησιμοποιηθεί και νωρίτερα.

Στην περίπτωση Διαμαντόπουλου, η μονταζιέρα ήταν σχεδόν κυριολεκτική, αφού διαδόθηκε ένα κατάλληλα μονταρισμένο βίντεο, αλλά βέβαια στην πορεία η λέξη χρησιμοποιείται για κάθε είδος προπαγανδιστικής διαστρέβλωσης, ακόμα κι αν δεν περιλαμβάνει μοντάζ. Συνήθως όμως, η μονταζιέρα πρέπει να περιλαμβάνει διαστρέβλωση. Όταν κάποιος απλώς επαναλαμβάνει την προπαγάνδα ενός πολιτικού χώρου είναι φερέφωνο ή παπαγαλάκι, αλλά δεν είναι υποχρεωτικά μονταζιέρα.

Κατά σύμπτωση, καθώς γκούγκλιζα τη λέξη, για να δω κι άλλα παραδείγματα χρήσης της, διαπίστωσα ότι μόλις προχτές  δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο popaganda άρθρο του Παναγιώτη Μένεγου με τίτλο «Μια μονταζιέρα σε κάθε ελληνικό σπίτι» -και εκεί βλέπουμε και άλλες πρόσφατες περιπτώσεις λειτουργίας της μονταζιέρας.

Αλλά την αφορμή για να πάρω αυτό το άρθρο δεν την πήρα από το άρθρο του Μένεγου, που μόλις τώρα το είδα. Την πήρα από την πρόσφατη ανοιχτή επιστολή της Έλλης Στάη προς τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα, όπου η δημοσιογράφος αναφέρει ότι ο ιστότοπός της (thetoc.gr) είχε καταγγελθεί από τη Νέα Δημοκρατία ως μονταζιέρα του ΣΥΡΙΖΑ ενώ πρόσφατα χαρακτηρίστηκε «μονταζιέρα του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας». Μου κίνησε το ενδιαφέρον το γεγονός ότι αφενός έχουμε τη σχετικά σπανιότερη σύνδεση της μονταζιέρας με τον ΣΥΡΙΖΑ αλλά κυρίως ότι ο όρος χρησιμοποιείται εδώ περισσότερο με την έννοια του φερέφωνου (που αναπαράγει προπαγάνδα) παρά του χαλκείου (που διαστρεβλώνει).

Αυτό είναι, βλέπετε, το κακό όταν έχεις το κουσούρι με τις λέξεις -εστιάζεσαι σε τέτοιες ανθυπολεπτομέρειες σε ένα κείμενο που περιέχει εκπληκτικές χιουμοριστικές ατάκες όπως τη διαβεβαίωση της κυρίας Στάη ότι ανήκει στην κατηγορία «των ανεξάρτητων και ανυπότακτων προς κάθε εξουσία»!

sarantakos.wordpress.com