Αριστοτέλης-Ιουστινιανός-Βενιζέλος-Μεταξάς. Ποία η σχέση μεταξύ τους; Mου ’ρχεται στο μυαλό το σύνθημα «Στάλιν-Φαράκος-Σαραβάκος» ή οι στίχοι του «Ολαρία Ολαρά»: «Ο μαρκήσιος Ντε Σαντ μ’ ένα χίπη, ο γραμματέας μαζί με τον αλήτη». Με άλλα λόγια, ουδεμία σχέση. Άλλωστε, μονάχα σε ακροδεξιά σάιτ ο «εθνικός κυβερνήτης» βρίσκει τη θέση του στο πάνθεον των ηρώων.

Ads

Και όμως, δεν ήταν ο «Ορθόδοξος Συναγερμός», ο «Γαλανόλευκος Αϊτός» ή οι «Εκδόσεις Τσεκουράτος», αλλά η Καθημερινή εκείνη που το διέπραξε. Στη σειρά βιβλίων «Ηγέτες», με «εκπροσώπους από όλο το φάσμα της ιστορίας των Ελλήνων», περιλαμβάνονται: Περικλής, Αριστοτέλης, Μέγας Αλέξανδρος, Ιουστινιανός, Ρήγας, Κολοκοτρώνης, Καποδίστριας, Τρικούπης, Βενιζέλος (ο Ελευθέριος, όχι ο Βαγγέλης) και… Μεταξάς (ο δικτάτωρ, όχι το κονιάκ!)

 
Η σύλληψη της σειράς δύσκολα αντέχει στην κριτική. Με ποια έννοια είναι ο Αριστοτέλης «ηγέτης»; Από πότε έγινε ο Ιουστινιανός «Έλληνας ηγέτης»; Ποιο νήμα συνδέει τους «βραβευθέντες»; Αν το φάσμα ήταν πιο μαζεμένο (λ.χ. Πολιτικοί ηγέτες της νεότερης Ελλάδας, Αρχαίοι έλληνες στοχαστές κλπ.) θα μπορούσε να γίνει μια συνεκτική κουβέντα: τι σημαίνει «ηγέτης», με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή, τι στόχους έχει η σειρά (η οποία παραπέμπει, μάλλον, περισσότερο σε συζήτηση για το ποιοι ανδριάντες πρέπει να ανεγερθούν, παρά σε μια κριτική προσέγγιση της ιστορίας) κ.ο.κ. Αν όμως στη χοάνη των 2.500 χρόνων διαλέγεις, υπό το ενοποιητικό νήμα του ελληνισμού, δέκα πρόσωπα, αναπόφευκτα, καταλήγεις στην καρικατούρα.

Θα μείνω στον τελευταίο «ηγέτη»: τον Ιωάννη Μεταξά. To βασικό επιχείρημα που είδα να προβάλλεται στα social media προς υπεράσπιση της επιλογής της Καθημερινής ήταν, πάνω-κάτω, το εξής: το γεγονός ότι ο Μεταξάς υπήρξε δικτάτορας δεν είναι λόγος να «κοπεί»· αυτό θα ήταν ιδεολογική παρέμβαση. Άλλωστε, και ο επιμελητής της σειράς, Θάνος Βερέμης, στον Πρόλογο, μιλάει για «αγαθούς» και «κακούς» ηγέτες, διευκρινίζοντας ότι οι περισσότεροι έχουν «μεικτό “μητρώο”». 

Αναρωτιέμαι όμως: Ποιο είναι το σπουδαίο έργο του Μεταξά που τον κάνει μεγάλο ηγέτη; Υπάρχουν άραγε σοβαρές πτυχές της πολιτείας του (δεν εννοώ το ρετσινόλαδο, την ΕΟΝ, τις φιέστες, αλλά και τον Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό, την αγροτική μεταρρύθμιση στο πλαίσιο του κορπορατιστικού κράτους– που τον κάνει έναν από τους μεγαλύτερους ηγέτες όλων των εποχών; Αρκεί το «Όχι»; Μπορεί, ακόμα και με τα πιο διασταλτικά κριτήρια, να αντέξει δίπλα στον Περικλή, τον Βενιζέλο ή τον Τρικούπη; Αστεία πράγματα! Ακόμα κι αν δεν ήταν δικτάτορας λοιπόν, δεν θα χωρούσε σε μια τέτοια σειρά. (Δεν μπαίνω, εδώ, σε πιο «πίζουλα» ζητήματα όπως η κατασκευή της «τρισχιλιετούς συνέχειας» ή η ανιστορικότητα του να γειτονεύει ο Περικλής με τον Κολοκοτρώνη ή τον Ιουστινιανό).

Το πράγμα όμως δεν σταματάει εδώ. Είναι σαφές ότι όταν είσαι η Καθημερινή το διάβημα έχει και διαπαιδαγωγητικό χαρακτήρα. Δεν είσαι το ληξιαρχείο ούτε το Βιογραφικό Λεξικό όπου καταγράφονται οι πάντες. Και όσο κι αν ο Θ. Βερέμης μιλάει για «αγαθούς», «κακούς» και «μικτούς» ηγέτες, όλοι, μα όλοι, και οι άλλοι εννιά ηγέτες της σειράς είναι όχι απλώς αγαθοί, αλλά πανάγαθοι, αν κρίνουμε από τον διθυραμβικό τόνο: Παραθέτω: Περικλής («ο μέγιστος ηγέτης της δημοκρατίας»), Αριστοτέλης («ο θεμελιωτής της δυτικής σκέψης»), Μέγας Αλέξανδρος («ο μέγας στρατηγικός νους»), Ιουστινιανός («ο εμβληματικός αυτοκράτωρ»), Ρήγας («ο στοχαστής επαναστάτης»), Κολοκοτρώνης («ο αρχιστράτηγος της εθνεγερσίας»), Ιωάννης Καποδίστριας («ένας άγιος της πολιτικής»: επί λέξει, έτσι τον χαρακτηρίζει ο Θ. Βερέμης), Χαρίλαος Τρικούπης («ο μεγάλος εκσυγχρονιστής»), Ελευθέριος Βενιζέλος («ο χαρισματικός οραματιστής»). Και δίπλα τους… ο Μεταξάς!

Η ένταξη του Μεταξά στο εθνικό πάνθεον είναι λοιπόν μια σαφέστατα ιδεολογική και πολιτική επιλογή, για την οποία δικαιούμαστε, και επιστημονικά και ιδεολογικά, να έχουμε τη χείριστη γνώμη. Σας αφήνω, πάω να ξανακούσω τον «πρωθυπουργεύοντα» Μ.Β. Θα βάλω να παίζει και ένα χαρούμενο τραγουδάκι: «Να ζήσει ο εθνικός στρατός / κοντά του κι όλοι οι άλλοι / που την Ελλάδα έσωσαν / από φωτιά μεγάλη. // Φτωχές μανάδες γέννησαν / τους τέσσερις μεγάλους / το Γιώργο Παπαδόπουλο / τον Παττακό και άλλους». Κι άμα βγάλει ποτέ η «Αυγή» τα 100 Αθάνατα Ελληνικά Τραγούδια (από τον Αρίωνα μέχρι τον Ρήγα και τον Γιάννη Πάριο) θα πω στον Φίλη να το συμπεριλάβει — είναι, άλλωστε, κι αυτό κομμάτι της παράδοσής μας.

ΥΓ. Το θέμα είχαν επισημάνει πολλοί στα social media.  Επισημαίνω τα σχόλια της Αθηνάς Σκουλαρίκη του Θεόφίλου Τραμπούλη και του Nίκου Σαραντάκου. Διαβάστε, επίσης, το αναλυτικό άρθρο του Χρήστου Τριανταφύλλου “Ο Μεταξάς, η Καθημερινή και οι υγειονομικές βόμβες”, στο RedNotebook, 9.10.2014.

Ενθέμματα