Ο νέος ανθρωπολογικός τύπος της μετάβασης σε μετακαπιταλιστικές κοινωνίες, προφανώς θα έχει τα βασικά βιολογικά χαρακτηριστικά του είδους, που αναφέρθηκαν και στην ανάρτησή μας: Η ανθρωπολογική κρίση του καπιταλισμού. Σε αυτό το επίπεδο θα χρειασθεί να αναβαθμιστούν πιθανά οι φυσικές συνθήκες ζωής. Ή εκεί που δεν υπάρχουν πια να δημιουργηθούν. Αλλά στη συνέχεια θα πρέπει να αναβαθμισθούν και οι κοινωνικές συνθήκες, ώστε να ανθίσουν ξανά αυτά τα χαρακτηριστικά των ατόμων και των ομάδων του είδους, τα οποία σήμερα έχουν παραγκωνισθεί για την πλειοψηφία τους.

Οι νέες κοινωνικές δομές και οι κοινωνικές συνθήκες που θα δημιουργηθούν θα εξασφαλίσουν τη δυνατότητα εξάλειψης κάποιων αρνητικών επίκτητων χαρακτηριστικών του σημερινού ανθρωπολογικού τύπου. Ταυτόχρονα να ενισχύσουν τη δυνατότητα δημιουργίας θετικών επίκτητων χαρακτηριστικών, απαραίτητων για τον νέο ανθρωπολογικό τύπο, αντίστοιχο στον νέο πολιτισμό της αποανάπτυξης. 

Αυτός ο πολιτισμός και η κοινωνία θα χρειασθεί να μετατρέψει το κυρίαρχο τώρα πολιτισμικό είδος homoeconomicus στο νέο του homo ecosoziologicus (ας μας επιτραπεί η έκφραση)
Θα χρειασθεί, στην αρχή, ένας κρίσιμος αριθμός σημερινών ανθρώπων, που έχουν διατηρήσει τα χαρακτηριστικά ολόπλευρων-προσώπων και έχουν απορρίψει τα επίκτητα του «μαζικού» ανθρώπου-καταναλωτή που τα ενδιαφέροντά του διαμεσολαβούνται από τα κομματικά συστήματα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, όπως επίσης και του «νεωτερικού» ανθρώπου-ιδιώτη, που ενδιαφέρεται μόνο για τα ατομικά του συμφέροντα, να γίνουν «σχολή» δια του παραδείγματος.  

Ώστε ένα κίνημα κοινωνικό που θα στήνει ευνοϊκές για τον νέο ανθρωπολογικό τύπο οικονομικο-κοινωνικο-πολιτικές δομές , να βοηθήσει και τους υπόλοιπους ανθρώπους να απορρίψουν και αυτοί τα επίκτητα χαρακτηριστικά που έχουν αποκομίσει από το πρότυπο του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού και να αποκτήσουν ξανά τα βιολογικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων και της ομάδας.

 Αυτό το κίνημα μπορεί να στηριχθεί περισσότερο στις κοινωνικές κατηγορίες των «από κάτω», που όλο το προηγούμενο διάστημα της «ανάπτυξης» δεν είχαν την «πολυτέλεια» να διαβρωθούν από το καταναλωτικό μοντέλο. Μπορεί επίσης να διδαχθεί από τις κοινότητες των αυτόχθονων-ιθαγενών ανατολής και δύσης και από τα απομεινάρια των θετικών στοιχείων του κοινοτικού τρόπου ζωής στην περιφέρεια.

Η επιλογή ενός κρίσιμου αριθμού ανθρώπων κάθε φορά θα χρειασθεί να συναντηθεί με τις ανάγκες μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων, για να μπουν σε εφαρμογή κοινωνικοί πειραματισμοί αποδεκτοί από κοινωνικές πλειοψηφίες. Αν κινηθούν τέτοιες κοινωνικές πλειοψηφίες, ίσως μπορέσουν να  θεσμοθετήσουν τέτοιες δομές του επερχόμενου πολιτιστικού προτύπου, που σήμερα πιθανά δε μπορούν να φαντασθούν ούτε και οι πρωταγωνιστές της προς τα εκεί μετάβασης. Ο σημερινός «μετα-νεωτερικός»-μετά το 1990 και την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού»- ανθρωπολογικός τύπος του καταναλωτή-ιδιώτη, έχει ένα θετικό στοιχείο σε σχέση με τον προηγούμενο του μαζικά-διαμεσολαβούμενου. Έχοντας βάλει στο επίκεντρο το άτομο και μη δεχόμενος εύκολα τη διαμεσολάβηση, έχει περισσότερες πιθανότητες- αν του δοθεί η δυνατότητα- να μετατρέψει το άτομο σε πρόσωπο. Αρκεί να έχει μπροστά του την σκιαγραφημένη μορφή αυτού του επιθυμητού προσώπου, ο οποίος θα δώσει λύσεις για το ξεπέρασμα του ανθρωπολογικού τύπου που δημιούργησε ο καταστροφικός πολιτισμός της «ανάπτυξης-μπούμερανκ».

Το λιγότερο που θα χρειασθεί λοιπόν είναι το να σκιαγραφήσουμε αυτόν τον νέο τύπο(όχι φυσικά να τον προσχεδιάσουμε σαν μηχανικοί ή τεχνοκράτες). Και να γίνει πλατειά συζήτηση επ` αυτού στα πλαίσια του κινήματος για τη μετάβαση προς την μετακαπιταλιστική κοινωνία της ισοκατανομής πόρων και εξουσιών, της κοινωνίας της αποανάπτυξης με τη στρατηγική της τοπικοποίησης-κοινωνικοποίησης: 
Ο αντίστοιχος σε αυτήν απαραίτητος ανθρωπολογικός τύπος θα έχει απορρίψει καταρχήν τα χαρακτηριστικά του εγωισμού-ανταγωνισμού, της απληστίας, της ανευθυνότητας, της ανάθεσης  κ.λπ.- που έχουν αναφερθεί και πιο πάνω- καθώς και τα χαρακτηριστικά του «μετανθρώπου». Ενός «μετανθρώπου» που θα προέλθει από την «υβριδικοποίηση» ανθρώπου-μηχανής[1]. Που προοπτικά θέλει να διαμορφώσει το σύστημα, το οποίο μελλοντικά  θα εξελίσσεται σε τεχνοφασιστικό.

Στη συνέχεια θα αποκτήσει κάποια άλλα χαρακτηριστικά, όπως π.χ. της συμμετοχικότητας –συνέργειας– αλληλεγγύης, του ανιδιοτελή έρωτα, του  σεβασμού προς όλα τα είδη ζωής, της αλληλοεκτίμησης- ανεκτικότητας του διπλανού, της επιδίωξης της  ελευθερίας σκέψης και έκφρασης καθώς και έναντι των εξαναγκασμών, της επιδίωξης της οικουμενικότητας των ιδεών και των φυσικών-κοινωνικών αγαθών, της ευζωίας μέσα από την εγκράτεια και τη συλλογική αφθονία, της ισονομίας και της αυτοεκπροσώπησης, της επιδίωξης της κυριολεκτικής άμεσης δημοκρατίας [2].
Όταν αρχίσει να αποκτά αυτά τα επίκτητα χαρακτηριστικά, προφανώς θα βγουν και πάλι στην επιφάνεια και τα καταχωνιασμένα βιολογικά θετικά χαρακτηριστικά του:  το «δέος» προς την «μάνα φύση», η ανάγκη της ανθρώπινης «ομάδας», της συλλογικότητας και της κοινότητας, σαν συστατικά και ισορροπητικοί  παράγοντες των φυσικών πολυποίκιλων οικοσυστημάτων. Θα ξαναγίνει ο άνθρωπος του «οίκου»[3], όχι από ανάγκη, αλλά από επιλογή.

Ο ανθρωπολογικός τύπος της ιδιώτευσης, της απάθειας, της συναλλαγής, της αλλοτρίωσης, είναι μέρος του προβλήματος που έχουμε να επιλύσουμε. Είναι ανάγκη να υιοθετήσουμε άλλα νοήματα, άλλες σημασίες και άλλα προτάγματα στη ζωή μας με τα οποία θα αξίζει να ζει κανείς σήμερα και όχι περιμένοντας την έφοδο στα «χειμερινά ανάκτορα». Διότι, ο άνθρωπος, εκτός από κοινωνική κατασκευή, είναι ταυτόχρονα και δημιουργός της ζωής του. Ο ετερόνομος άνθρωπος, που σαν  καταναλωτής, υπακούει και εκτελεί νόμους, εντολές και αφηγήσεις άλλων, χωρίς να συμμετέχει ο ίδιος στη λήψη των αποφάσεων, είναι απαραίτητο να αντικατασταθεί από τον αυτόνομο τύπο ανθρώπου, εκείνου που αυτοθεσμίζεται, που διαμορφώνει δηλαδή ο ίδιος τους θεσμούς και τους αναιρεί αν χρειαστεί.

Το δικαίωμα του «συνανήκειν» είναι σύμφυτο με το δικαίωμα του «συναποφασίζειν» και είναι ίσως ο μόνος τρόπος προαγωγής της αίσθησης της κοινότητας. Και αυτό γιατί ο άνθρωπος πρέπει να επιστρέψει στην κοινότητα των άλλων ανθρώπων ένα μέρος της ύπαρξής του που της το οφείλει. Έτσι, καλλιεργείται και η ξεχασμένη στις μέρες μας αίσθηση της ατομικής ευθύνης απέναντι στην κοινότητα.

Ο οικονομισμός που μετατρέπει τα πάντα σε εμπόρευμα και κέρδος οδήγησε στην παγκοσμιοποίηση. Το άκρατο χέρι των αγορών, των τραπεζών και των χρηματιστηρίων μετέτρεψε την παγκόσμια κοινωνία σε πλανητικό καζίνο. Ας θυμηθούμε για λίγο και το παραλήρημα των κατοίκων τούτης της χώρας με το χρηματιστήριο Αθηνών, όταν ο καθένας υιοθετούσε ως στάση ζωής να μπορεί να κερδίζει χρήματα ξεγελώντας το διπλανό του, το γείτονα, τον αδερφό του χωρίς να κοπιάσει, χωρίς να παράγει.

Αν στις μέρες μας η αλλαγή του πολιτεύματος της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι ζητούμενο, αν η αλλαγή της ισχύουσας θέσης της οικονομίας από σκοπό σε μέσο ζωής, είναι ζητούμενο, η αλλαγή τους ανθρωπολογικού τύπου που «τζογάρει», καταστρέφει, αδιαφορεί, ιδιωτεύει και εντέλει μοιάζει ολόιδιος με το σύστημα που τον αναπαράγει, αποκτά τη διαδικασία του κατεπείγοντος.

Αξίες ξεχασμένες από το καπιταλιστικό φαντασιακό σύμφωνα με το Latouche πρέπει να προταχθούν. Η αλληλεγγύη έναντι του ατομισμού. Η συνεργασία έναντι του εγωισμού. Η χαρά του ελεύθερου χρόνου έναντι της αλλοτριωτικής εργασίας. Η δημιουργικότητα του συλλογικού βίου έναντι της απεριόριστης κατανάλωσης. Ο άνθρωπος άμεσος παραγωγός προϊόντων και πολιτικών έναντι του πολίτη καταναλωτή.
Θα χρειασθεί να περάσουμε: από τον καταναλωτή βιοτικών, χρηστικών, ιδεοπολιτικών  αξιών στον ταυτόχρονο παραγωγό τους, στον παραγωγοαναλωτή τους. Από τον ανασφαλή και κατεχόμενο από τον φόβο της απώλειας και του θανάτου άνθρωπο, στη φιλοσοφημένη, προσγειωμένη προσωπικότητα, που αποδέχεται ότι δεν γεννήθηκε σε αυτόν τον κόσμο μόνο για να καταναλώνει, αλλά για να ζήσει βιώνοντας τον πεπερασμένο χρόνο του όσο γίνεται πιο ποιοτικά, βελτιώνοντας τον εαυτό και τους άλλους γύρω του.

Ο νέος άνθρωπος θα είναι  βασικά απαλλαγμένος από τον φόβο αποδεχόμενος τη φθαρτότητα και την περατότητά του. Τον  θάνατο θα τον βιώνει σαν φυσικό γεγονός ενταγμένο στη ζωή της κοινότητάς του και όχι στους χώρους  των απρόσωπων νοσοκομείων-νεκροτομείων-νεκροταφείων των μεγαλουπόλεων. 

Η αγάπη για τη ζωή, η οποία αποτελεί έκφραση της συσσωμάτωσης της συμπαντικής υλοενέργειας και η γνώση ότι ο θάνατος είναι συνέπεια της αύξησης της «εντροπίας» του συγκεκριμένου «είναι» και άρα αναπόφευκτη κατάληξη της ίδιας της ζωής, οδηγεί τον «νέο» άνθρωπο στην αποδοχή του θανάτου, στην εξάλειψη του φόβου και στην κατάκτηση του θεμελιακού αισθήματος της ασφάλειας. 
Όταν το κατορθώσει αυτό, τότε είναι σε θέση να αποδεχθεί και να δημιουργήσει τις νέες αξίες της ευζωίας, προσπερνώντας τις σημερινές κυρίαρχες αξίες της επιβίωσης. Έτσι θα μπορούσε να κάνει μεταστροφή, να αλλάξει συνειδησιακό καθεστώς και να δημιουργήσει ένα νέο  πολιτισμό.

Το πρώτο βήμα λοιπόν θα ήταν το ξεπέρασμα του φόβου για τη στέρηση, την ύπαρξη και το θάνατο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα του ανθρώπου της σημερινής κοινωνίας είναι ο φόβος. Πολλές συμπεριφορές του σημερινού «μέσου» ανθρώπου  οφείλονται στο φόβο. Αυτός δημιουργείται από την έννοια της ανάγκης. Φοβάμαι γιατί θα στερηθώ κάτι που έχω ανάγκη. Όταν δημιουργώ πλασματικές ανάγκες, δημιουργώ παραπανίσιους φόβους. Άρα το φούσκωμα των αναγκών δημιουργεί γιγάντεμα των φόβων. Και ένας φοβισμένος άνθρωπος, ποτέ δε μπορεί να είναι ελεύθερος άνθρωπος. 
Να λοιπόν το πρώτο βήμα: να περιορίσουμε τις ανάγκες μας, για να περιορίσουμε τους φόβους μας. Έτσι κάθε μέρα θα γινόμαστε όλο και πιο ελεύθεροι.

Γιώργος Κολέμπας 
Γιάννης Μπίλλας 

[1] Βλέπε Γ. Κολέμπας, Τοπικοποίηση σελ.128-129, εκδόσεις Αντιγόνη

[2] Η άμεση δημοκρατία ήταν ο παλαιότερος και μακροβιότερος τύπος πολιτικής συνύπαρξης της προϊστορικής  και ιστορικής εξέλιξης της ανθρώπινης κοινωνίας και θα πρέπει να ξαναγίνει το πρόγραμμα της ανθρώπινης χειραφέτησης, γιατί εκτός του ότι αποδομεί την κυριαρχία των ελίτ, εκπαιδεύει τους ανθρώπους ώστε να αποκτήσουν τα παραπάνω επίκτητα χαρακτηριστικά.

[3] Με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου και όχι του «οικολογικού» μόνο.