Για τους περισσότερους Ευρωπαίους, ένα ταξίδι στην Αμερική μοιάζει σήμερα με απόβαση στον Άρη. Ακόμη και οι πιο έμπειροι πολιτικοί αναλυτές δεν μπορούν να καταλάβουν τι συμβαίνει σ’ αυτή τη χώρα. Προσβάλλονται από την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ, προβληματίζονται με την απήχηση του Μπέρνι Σάντερς στους νέους ψηφοφόρους, μπερδεύονται από την απόφαση του προέδρου Ομπάμα να μην επέμβει στη Συρία παρά την επανειλημμένη χρήση χημικών όπλων από τον Άσαντ.

Έχω μια διαφορετική στάση από τους Ευρωπαίους συναδέλφους μου. Βλέποντας την οργή της μεσαίας τάξης, την αλαζονεία των μισητών ελίτ, τη δυσπιστία για τη στρατιωτική ισχύ και τον φόβο για το μέλλον, νομίζω πως για πρώτη φορά καταλαβαίνω τι ακριβώς γίνεται στην Αμερική.

Πάρτε τις εκρήξεις του Τραμπ, που κάνουν τον Τεντ Κρουζ να μοιάζει με πολιτικό του κατεστημένου. Η επιτυχία του αιφνιδίασε πολλούς, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, καθώς οι περισσότεροι Αμερικανοί πολιτικοί χαρακτηρίζονταν μέχρι τώρα από μετριοπάθεια. Όμως ο Τραμπ θα ταίριαζε απόλυτα στη σημερινή Ευρώπη, όπου τα «συστημικά» κόμματα δεν κερδίζουν πάνω από το 50% των ψήφων στις εθνικές εκλογές. Όταν μπαίνω σε ένα καφέ εδώ στη Σόφια, ή στη Βαρσοβία ή στο Άμστερνταμ, ακούω άνδρες και γυναίκες να ζητούν την εκδίωξη των ξένων από τη χώρα, την απαγόρευση της εισόδου μουσουλμάνων και την κατασκευή τειχών στα σύνορα.

Οι άνθρωποι αυτοί αντιπροσωπεύουν πλειοψηφίες που βλέπουν την πολιτική τους ισχύ να χάνεται και την οικονομική τους ευημερία να εξαφανίζεται. Η ωμότητα του Τραμπ και η ανεπανάληπτη ικανότητά του να χειραγωγεί τα μέσα ενημέρωσης θυμίζουν τόσο πολύ τον Μπερλουσκόνι, που μερικές φορές αναρωτιέμαι μήπως ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας τον καθοδηγεί μυστικά από τα παρασκήνια.

Αλλά και ο Μπέρνι Σάντερς θα έπρεπε να είναι οικείος στους Ευρωπαίους. Οι περισσότεροι νεαροί Ευρωπαίοι που γνωρίζω θεωρούν τον καπιταλισμό ένα σάπιο και άδικο σύστημα. Γι’ αυτούς, ο πραγματικός σοσιαλισμός – και όχι η νεοφιλελεύθερη γερμανική «σοσιαλδημοκρατία» – είναι κάτι απολύτως ρεαλιστικό. Πολλοί ονειρεύονται και την επανάσταση (ευτυχώς, όχι με βίαια μέσα). Η σύγκρουση μεταξύ των γενεών είναι γι’ αυτούς η νέα εκδοχή της ταξικής σύγκρουσης των παππούδων τους.

Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία, σχεδόν οι μισοί νέοι είναι άνεργοι, παρά τα πτυχία που μπορεί να έχουν πάρει. Θεωρούν λοιπόν την παγκοσμιοποίηση καταστροφή και απεχθάνονται την ιδέα του ελεύθερου εμπορίου. Μπορεί ο Σάντερς να μην είναι ένας Ζαν Ζορές ή ένας Λέον Τρότσκι, αλλά αυτή ακριβώς η έλλειψη χαρίσματος αποτελεί για τους νέους μία ακόμη ένδειξη της ακεραιότητας και της αυθεντικότητάς του.

Δεν με εκπλήσσει ούτε η απότομη στροφή του Ομπάμα προς τον ρεαλισμό στην εξωτερική πολιτική. Το περίφημο πολιτικό του δόγμα «Μην κάνεις βλακείες» υπήρξε για χρόνια η κατευθυντήρια αρχή της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής. Ο Αμερικανός πρόεδρος αποκαλύπτει κάτι που γνωρίζαμε εδώ και καιρό – ότι η Αμερική γίνεται πιο προσεκτική στην εξωτερική της πολιτική, πιο Ευρωπαία. Οι Αμερικανοί δεν είναι πια από τον Άρη, ούτε οι Ευρωπαίοι από την Αφροδίτη. Ίσως να είμαστε όλοι σήμερα στον Κρόνο, προσπαθώντας να εμποδίσουμε τον όχλο να λερώσει τα όμορφα δαχτυλίδια μας.

Αν κάποιος δεν «πιάνει» την Αμερική αυτές τις ημέρες, είναι οι ίδιοι οι Αμερικανοί, που δεν βλέπουν ότι η χώρα τους γίνεται με ταχείς ρυθμούς «κανονική», μια χώρα που δεν μπορεί να στηρίζεται στην αέναη οικονομική ανάπτυξη και την υπέροχη γεωγραφική απομόνωση. Όπως είπε κάποτε ο Αμερικανός ιστορικός Ρίτσαρντ Χοφστάντερ, «η μοίρα μας ως έθνους είναι να μην έχουμε ιδεολογίες, αλλά να είμαστε μια ιδεολογία».

Συγκρινόμενοι με την Ευρώπη, οι Αμερικανοί υπερηφανεύονταν πάντα ότι «αυτά δεν μπορεί να συμβούν εδώ» – εννοώντας τον ευρωπαϊκό σοσιαλισμό και τον ευρωπαϊκό φασισμό. Θεωρούσαν δηλαδή ότι ήταν άτρωτοι απέναντι στις παθολογίες της δημοκρατίας: Ο κόσμος μπορεί να τρελαθεί οπουδήποτε αλλού εκτός από την Αμερική, τη χώρα της κοινής λογικής. Μετά την ακραία πόλωση των τελευταίων ετών, όμως, εξακολουθούν πραγματικά να πιστεύουν οι Αμερικανοί ότι η δημοκρατία τους δεν κινδυνεύει;

Τώρα, καθώς η Αμερική γίνεται «κανονική» μπροστά στα μάτια μας, έχω την αίσθηση ότι πολλοί από εμάς τους Ευρωπαίους νοσταλγούμε την Αμερική που ποτέ πραγματικά δεν καταλάβαμε. Την Αμερική που έχει τόσο πολλούς νεαρούς μαύρους στη φυλακή, αλλά εξέλεξε έναν μαύρο στην προεδρία. Την Αμερική που διατηρεί τη θανατική ποινή, αλλά υπερασπίζεται τα δικαιώματα των μεταναστών. Την Αμερική που δεν θέλει απλώς να βάλει τάξη στον κόσμο, αλλά ήθελε κάποτε παθιασμένα να τον αλλάξει. Την Αμερική με τα ελαττώματά της, αλλά και τις υποσχέσεις της. Αυτή η Αμερική μάς λείπει ήδη.

* Ο Ιβάν Κράστεβ είναι πρόεδρος του Center for Liberal Strategies στην Σόφια και καθηγητής στο Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών στην Βιέννη. Από την άνοιξη του 2015, αρθρογραφεί στους The International New York Times (https://www.nytimes.com/column/ivan-krastev).

Πηγή: The New York Times – Μετάφραση από το Αθηναϊκό Πρακτορείο