Η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα έκανε αναγκαία την δημιουργία κτιρίων που θα στεγάζονταν οι υπηρεσίες της διοίκησης. Απέναντι από τον στρατώνα του Πυροβολικού, δίπλα σε μια παλιά τάφρο στην οδό Σταδίου, επιλέχτηκε τότε ο τόπος που θα στέγαζε το πρώτο Βασιλικό Τυπογραφείο και Λιθογραφείο. Το κτίριο κτίστηκε το 1836 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γιόζεφ Χόφερ. Αρχικά ήταν μονώροφο με αέτωμα στην μέση της πρόσοψης. Σε ένα μέρος του κτιρίου έμενε ο διευθυντής με την οικογένειά του. Η απουσία τους μια νύχτα του 1854 οδήγησε το κτίριο του τυπογραφείου σε πυρπόληση και σε ολοσχερή καταστροφή του. Οι επισκευές καθυστέρησαν να ολοκληρωθούν. Στη συνέχεια το Εθνικό Τυπογραφείο μεταστεγάζεται στο σημερινό του κτίριο στηνοδό Καποδιστρίου.

Ads

Με μια εκτεταμένη αναμόρφωση σε σχέδια του Σάουμπερτ το οικοδόμημα ετοιμάζεται να στεγάσει τοΠρωτοδικείο Αθηνών το 1906. Ωστόσο η μεγάλη αλλαγή ήρθε το 1931. Όταν σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φοίβου Ζούκη προστέθηκε ένας ακόμα όροφος στο κτίριο και αναμορφώθηκαν οι όψεις του για να στεγάσει τις αυξημένες ανάγκες των δικαστικών υπηρεσιών. Όπως γράφει ο Κ. Μπίρης «… έγινε μεταρρύθμισις, ανακαίνισις και επαύξησίς του κατά τρόπον απλούν και καλαίσθητον εις νεοκλασσικόν ρυθμόν κατά την τεχνοτροπίαν του γαλλικού εκλεκτικισμού των αρχών του 20ού αιώνος». Το σημερινόαπομεινάρι του κτιρίου του Πρωτοδικείου της Σανταρόζα έχει σχήμα «Π» με διαστάσεις  39Χ19 μέτρα και ύψος 8 μέτρα. Το ισόγειο όσο και ο όροφος τερματίζουν επάνω σε απλή ζωφόρο με ανάγλυφους ρόδακες ή μαίανδρο και ιωνικό κυμάτιο.

Στα μέσα της δεκαετίας του `30 το τετράγωνο Σανταρόζα – Σταδίου – Αρσάκη – Πανεπιστημίου συγκεντρώνει το σύνολο των δικαστηρίων της Αθήνας. Δίπλα στο πρωτοδικείο προστίθεται το κτίριο του Κακουργοδικείου και Ειρηνοδικείου. Από την άλλη από το 1933 το γειτονικό Αρσάκειο είχε σταματήσει να είναι εκπαιδευτήριο, όταν σε αυτό μεταφέρθηκε ο Άρειος Πάγος.
 

Η αύξηση του όγκου των δικαστικών υποθέσεων ρίχνει τις πρώτες σκέψεις για μεταστεγάσεις των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων στα τέλη της δεκαετίας του `70. Η εφημερίδα «Το Βήμα» δημοσιεύει το Νοέμβριο του 1982 μια μελέτη αρχιτεκτόνων που κατατέθηκε στο Υπουργείο Χωροταξίας Οικισμού & Περιβάλλοντος, για αξιοποίηση του χώρου των δικαστηρίων για πράσινο μετά την κατεδάφισή τους. Μετά από ένα χρόνο το γραφείο Πρωθυπουργού ανακοινώνει επίσημα τη μεταφορά του Πρωτοδικείου στα κτίρια της Πρώην Σχολής Ευελπίδων, τη μεταστέγαση του Αρείου Πάγου στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας και τη χρήση του Αρσακείου από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Στην φωτορεαλιστική μελέτη που δημοσιεύτηκε στον τύπο της εποχής, η αποκαλούμενη νέα Πλατεία Δικαιοσύνης που θα δημιουργούνταν μετά την κατεδάφιση των κτιρίων των δικαστηρίων, θα διαμορφώνονταν σε ελεύθερο χώρο με διπλές δεντροστοιχίες και μεγάλο σιντριβάνι…
 

Το κτίριο του Πρωτοδικείου της Σανταρόζα μένει ελεύθερο χρήσης το 1987, οπότε και χαρακτηρίζεται «χρήζον ειδικής προστασίας» και εν συνεχεία «έργο τέχνης». Μια δεκαετία αργότερα χαρακτηρίζεται διατηρητέο κτίσμα. Αμέσως άρχισε και η διαμόρφωση της Πλατείας που κοινώς αποκαλούνταν Σανταρόζα, για τον Δήμο Αθηναίων ως Πλατεία Δικαιοσύνης, αν και είχε επίσημη ονοματοδοσία ως  Πλατεία Τερτσέτη – Πολυζωϊδη! Το μεγαλόπνοο έργο ανάπτυξής της, όπως είναι φανερό δεν αναπτύχθηκε παρά μόνο με μερικές πλευρικές φυτεύσεις δέντρων. Στο κέντρο προστέθηκε το ορειχάλκινο έργο του Κ. Καμπαδάκη «Νίκη». Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν επί δημαρχίας Έβερτ το 1990. Το συγκεκριμένο άγαλμα χαρακτηρίστηκε παράταιρο. Λόγω της βάσης από μπετόν που εδράζεται, αλλά και της αφηρημένης ελλειμματικής μορφής που απεικονίζει.
 

Στα μέσα του `90 μέρος της πλατείας καταλαμβάνεται από εργοτάξιο του μετρό για την δημιουργία αεραγωγού. Οι εργασίες αυτές που διαρκούν σχεδόν μια δεκαετία έδωσαν ίσως την χαριστική βολή στην πλατεία. Δεν είναι μόνο η  σταδιακή περιθωριοποίηση που την οδήγησαν, λόγω της αποκοπής που είχε πλέον από τον υπόλοιπο αστικό ιστό. Αλλά και η ημιτελής αποκατάστασή της μετά την ολοκλήρωση των εργασιών. Σε σημείο που ακόμα και σήμερα ένα μέρος της πλατείας να είναι στρωμένο με κυβόλιθους, ένα με πλάκες και ένα να μένει άστρωτο με χώμα!
 

Το 2010 το διατηρητέο κτίριο της Σανταρόζα που ανήκει στο Ταμείο Χρηματοδοτήσεως Δικαστικών Κτιρίων (ΤΑΧΔΙΚ) ανακοινώθηκε πως μετά από πολλές παλινωδίες για την αποκατάσταση και ιδιοκτησιακή του μοίρα, θα δοθεί και πάλι σε χρήση. Ένα μέρος του θα στεγάσει μουσείο για την ελληνική τυπογραφείο. Με το υπόλοιπο να χρησιμοποιείται για εντευκτήριο και γραφεία υπηρεσιών του Συμβουλίου της Επικρατείας. Όπως γίνεται πάντα όμως η πράξη από την εξαγγελία απέχει χρονικά.
 

Τον Μάρτιο του 2012 προστέθηκε στο επάνω μέρος της πλατείας ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Αλέξανδρου Παναγούλη. Το έργο ύψους δύο μέτρων είναι του Αχ. Βασιλείου και τοποθετήθηκε με δαπάνη της Βουλής των Ελλήνων. Βέβαια για ακόμα μια φορά η επιλογή του χώρου είναι κάτι παραπάνω από ατυχής. Σε μια πολλαπλά εγκαταλειμμένη πλατεία προστέθηκε χωρίς ιστορικό συνειρμό ένας μεγάλων διαστάσεων ανδριάντας, ο οποίος περιφράχτηκε με πράσινα κιγκλιδώματα. Η παραφωνία του αγάλματος σε όποιον περνάει την πανεπιστημίου είναι έκδηλη. Στέκει στην άκρη με τα χέρια ατενίζοντας, προσπαθώντας ίσως να φωνάξει για τα στραβά που συμβαίνουν γύρω του. Ήταν άραγε η τοποθέτηση πολιτική επιλογή που έπρεπε να γίνει ή μια άρπα κόλα λύση της διοίκησης για να τοποθετηθεί ένα δωρηθέν άγαλμα;

 
Πρόσφατα το Συμβούλιο της 1ης Κοινότητας ενέκρινε την επίσημη αποδοχή του καθιερωμένου ονόματος της Πλατείας ως Σανταρόζα. Βέβαια κανένας φορέας δεν έχει ανακοινώσει ακόμα το παραμικρό έργο σε ένα από τα κεντρικότερα σημεία της πόλης. Τα δέντρα λιγοστά στα πλαϊνά μέρη της πλατείας κρύβουν συνήθως κουφάρια ανθρώπων που συγκεντρώνονται στα παλιά της «Θέμιδος» σκαλιά. Η πλατεία Σανταρόζα μένει μονάχη της να στέκει αποκρουστική, απροσπέλαστη, ακόμα και επικίνδυνη για τον περαστικό. Η δικαιοσύνη πλέον είναι μακριά από την γειτονία της για να δει την κατάντιά της στην σύγχρονη πόλη… 

*Ο τίτλος είναι δανεισμένος από στίχο του τραγουδιού «Οδός Σανταρόζα» του δικηγόρου και τραγουδοποιού Βασίλη Νικολαϊδη που βραβεύτηκε το 1981 στου αγώνες τραγουδιού της Κέρκυρας.

Δεν είν’ από επάγγελμα, δεν είν’ αυτός ο λόγος

Που πάω και στριμώχνομαι στο κακουργοδικείο 

Δεν είμαι κάνας διάσημος δα ποινικολόγος 

Καλά – καλά δεν πρόλαβα να πάρω και πτυχίο. 

Χωρίς να το πολυσκεφτώ τρέχω στην κάθε δίκη 

Κι η τρίχα μου σηκώνεται στη θέα του φονιά 

Όχι από λύπη ή ανθρωπιά μα με γεμίζει φρίκη 

Και σπρώχνω ψιθυρίζοντας “μια θέση ρε παιδιά !” 

Αν έχεις σαν κι εμένανε απάνθρωπη καρδιά 

που γουστάρει πτώματα και δικηγόρου πρόζα 

Να σου πω που βρίσκεται Σταδίου και γωνιά 

Εκείνο το ερείπιο της οδού Σανταρόζα 

Με συγκινούν οι συγγενείς που κλαίνε στους διαδρόμους 

Κι η αδρεναλίνη μ’ανεβάζει τους σφυγμούς 

Σα βλέπω αυτόν τον άθλιο κοντά στους αστυνόμους 

Να σπαρταράει σαν ψάρι απ’τους λυγμούς ! 

Το ξέρω όμως κάποτε η μέρα πως θα ‘ρθεί 

Που θ’απονεμηθεί στον κόσμο η Θεία Δίκη 

Κι εμένα θα δικάζουνε, Πολιτική Αγωγή 

Θα είναι όσοι κοίταζα με φρίκη 

Οι λωποδύτες, μαστροποί, προπάντων οι φονιάδες 

θα τρέχουν συνωθούμενοι όλοι για να με δουν 

” Αυτός όταν μας δίκαζαν μας έφτιαχνε καντάδες ” 

και δαχτυλοδειχτούμενο θα με περιφρονούν. 

Αν έχεις σαν κι εμένανε απάνθρωπη καρδιά 

Και κομμάτι διαστροφή στο σάπιο σου κρανίο 

Να σου κρατήσω ρεζερβέ κι εσένα μια γωνιά 

Να δεις τα όσα γίνονται στο Κακουργοδικείο.

Πηγή: Η Αθήνα πίσω από τη βιτρίνα