Ζωντανό μνημείο του ελληνισμού, ιστορικό σχολείο της Κωνσταντινούπολης, αλλά και αρχιτεκτονικό στολίδι, με τη Χιακή Σφίγγα ως έμβλημα να συμβολίζει διαχρονικά «τη νίκη του φωτός της παιδείας κατά του σκότους της αμάθειας», το Ζωγράφειο Λύκειο ετοιμάζεται την ερχόμενη Δευτέρα να γιορτάσει… 123 χρόνια συνεχούς λειτουργίας.

«Το σχολείο μας είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Θέλουμε να στείλουμε το μήνυμα ότι είμαστε ακόμη στον τόπο μας, στη γενέτειρά μας, και συνεχίζουμε», δηλώνει στο «Εθνος» ο διευθυντής του σχολείου Γιάννης Δεμιρτζόγλου.

Γέννημα-θρέμμα Κωνσταντινουπολίτης, απόφοιτος ο ίδιος του Ζωγραφείου (της τάξης του 1978), και διευθυντής του ιστορικού Λυκείου τα τελευταία 22 χρόνια, ο κ. Δεμιρτζόγλου όντως «συνεχίζει» να κρατάει ψηλά τη σημαία της ελληνικής εκπαίδευσης στην Πόλη.

Προϊόν… του Διαφωτισμού, το Ζωγράφειο Λύκειο άνοιξε τις πύλες του το 1893 για να καλύψει τις εκπαιδευτικές ανάγκες της τότε ακμάζουσας ελληνικής κοινότητας.

Με δεδομένο ότι τα λοιπά ελληνικά σχολεία δεν μπορούσαν την εποχή εκείνη να απορροφήσουν τον μεγάλο αριθμό Ελλήνων μαθητών στην πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποφασίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα να χτιστεί ακόμη ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, όπερ και εγένετο. Πολλοί ήταν εκείνοι που έσπευσαν να χρηματοδοτήσουν το έργο, με κορυφαίο ωστόσο τον Ηπειρώτη τραπεζίτη, τότε εργαζόμενο στο Παρίσι, Χρηστάκη Ζωγράφο (εξ ου και το όνομα Ζωγράφειο) που συνεισέφερε πάνω από 10.000 χρυσές λίρες.

Ο αρχιτέκτονας

Τον σχεδιασμό του κτιρίου ανέλαβε ο σχετικά νέος τότε Περικλής Φωτιάδης, ο οποίος έμελλε στην πορεία να καταξιωθεί ως ένας από τους Ρωμιούς αρχιτέκτονες (μαζί με τους Β. Κουρεμένο, Λ. Καυταντζόγλου, Β. Ιωαννίδη, Κ. Κυριακίδη) που συνέβαλαν τα μάλα στον εξευρωπαϊσμό-εκδυτικισμό του προσώπου της Κωνσταντινούπολης, βάζοντας ο ίδιος την υπογραφή του σε οικοδομήματα όπως η Θεολογική Σχολή της Χάλκης κ.ά.

Το Ζωγράφειο ξεκίνησε να λειτουργεί ως σχολείο αρρένων, με έμβλημά του τη Σφίγγα, και έγινε μεικτό αρκετές δεκαετίες αργότερα, το 1996.

Τις καλές εποχές, ειδικά πριν από τις απελάσεις των ετών 1964-65, φοιτούσαν σε αυτό περισσότεροι από 500 μαθητές. «Η καλύτερη σχολική χρονιά από άποψη πλήθους παιδιών ήταν η σεζόν 1961-62 με 520 μαθητές», σημειώνει ο κ. Δεμιρτζόγλου ανατρέχοντας στην ιστορία του σχολείου στο οποίο έχει πια αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή του.

Στην πορεία, βέβαια, τα δεδομένα έμελλε να αλλάξουν για την ελληνική κοινότητα της Πόλης, με τις μαζικές απελάσεις στα μέσα της δεκαετίας του 1960 και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 να οδηγούν σε νέα κύματα φυγής μαθητών από τα ελληνικά σχολεία.

«Τα τελευταία περίπου 20 χρόνια οι μαθητές στο Ζωγράφειο είναι 40 με 50. Πέρυσι είχαμε 41 μαθητές και φέτος έχουμε 48», δηλώνει στο «Εθνος» ο κ. Δεμιρτζόγλου. Ο αριθμός μπορεί να φαντάζει ανησυχητικά μικρός, ειδικά εάν αναλογιστεί κανείς ότι μιλάμε για ένα σχολείο οχτώ τάξεων (τεσσάρων τάξεων γυμνασίου και τεσσάρων λυκείου, βάσει του τουρκικού εκπαιδευτικού συστήματος).

Ο επίμονος και πολυπράγμων διευθυντής του Ζωγραφείου ωστόσο δεν πτοείται. Αντιθέτως, παραμένει δραστήριος και βγαίνει «προς τα έξω» διοργανώνοντας σειρά εκδηλώσεων, συνεπικουρούμενος φυσικά από τους μαθητές του ιστορικού ελληνικού σχολείου και τις οικογένειές τους, από Ελληνες ομογενείς, καθώς και από πολλούς εκ των παλαιών αποφοίτων.

«Είναι σημαντικό να βγαίνουμε έξω στον κόσμο», δηλώνει στο «Εθνος» ο καταξιωμένος εκπαιδευτικός, που μάλιστα τιμήθηκε τον Δεκέμβριο του 2015 με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για την προσφορά του στην ομογενειακή παιδεία. Με δική του πρωτοβουλία είναι που ήχησαν και πάλι τα τελευταία χρόνια στην καρδιά της Πόλης, στη Μεγάλη Οδό (Ιστικλάλ) του Πέρα, τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα από τα στόματα των μαθητών του Ζωγραφείου. «Στόχος είναι να συνεχίσουμε τα ήθη και έθιμα. Τα Χριστούγεννα μαζεύονται πλέον για τα κάλαντα περίπου 180 με 200 άτομα», σημειώνει ο κ. Δεμιρτζόγλου, ο οποίος μάλιστα συνοδεύει τους μαθητές με το ακορντεόν του στους δρόμους της Πόλης.

Εκδηλώσεις

Με πυρήνα το Ζωγράφειο πραγματοποιείται κάθε χρόνο πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων (συναυλίες, εκθέσεις, θεατρικά, διαγωνισμοί διηγήματος κ.ά.), καθώς και ένα διεθνές μαθητικό συνέδριο εστιασμένο στη ζωή και στο έργο μεγάλων Ελλήνων δημιουργών (τον ερχόμενο Μάρτιο θα είναι η σειρά του Γιώργου Θεοτοκά).

Οσο για το μέλλον, ο διευθυντής επιμένει να ελπίζει. «Δεν μπορείς να ζεις δίχως να ελπίζεις», μας λέει, βλέποντας μάλιστα θετικά στοιχεία μέσα στον γενικότερο αναβρασμό. «Η ελληνική ομογένεια είναι σήμερα πιο οργανωμένη από ό,τι παλαιότερα. Τα τελευταία χρόνια έχει επιτύχει να κρατήσει τα παιδιά της στην Πόλη. Ο αριθμός των Ελλήνων θα μπορούσε μάλιστα να αυξηθεί εάν μετοικήσει εδώ κόσμος από την Ελλάδα. Το ενδιαφέρον είναι μεγάλο. Πολλοί Ελληνες μαθαίνουν τουρκικά και πολλοί Τούρκοι ελληνικά», σημειώνει ο κ. Δεμιρτζόγλου.

Πόλη

Πέντε τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα

Κάποτε, τις λεγόμενες καλές εποχές, στα ελληνικά σχολεία της Κωνσταντινούπολης φοιτούσαν περί τους 5.000 μαθητές, όπως μας ενημερώνει ο διευθυντής του Ζωγραφείου Λυκείου κ. Γιάννης Δεμιρτζόγλου.

Εκτοτε, ωστόσο, μεσολάβησαν πολλά και εξόχως αρνητικά: τα Σεπτεμβριανά του 1955, οι απελάσεις της κυβέρνησης Ινονού μία δεκαετία μετά, η εισβολή στην Κύπρο το 1974 κ.ά. Σε κάθε μεγάλη κρίση τα ελληνικά σχολεία έχαναν από μερικές εκατοντάδες έως μερικές χιλιάδες μαθητές: 1.400 το 1964-65, άλλους 700 το 1974… Πίσω στο παρόν, «η κατάσταση ως προς τον αριθμό των μαθητών δείχνει να έχει σταθεροποιηθεί», όπως δηλώνει στο «Εθνος» ο κ. Γιάννης Γιγουρτσής, φιλόλογος τα τελευταία περίπου δέκα χρόνια στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, στο με διαφορά παλαιότερο εκ των λιγοστών ελληνικών σχολείων που συνεχίζουν να λειτουργούν στην Πόλη.

Στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης λειτουργούν σήμερα πέντε σχολεία (στα οποία μάλιστα η σχολική χρονιά ξεκινά την ερχόμενη Δευτέρα): η Μεγάλη του Γένους Σχολή (που είναι μόνο γυμνάσιο – λύκειο) με περίπου 50 μαθητές, το Ζάππειο (που έχει από νηπιαγωγείο έως και λύκειο) με περίπου 150 μαθητές, το Ζωγράφειο Γυμνάσιο – Λύκειο με 48 μαθητές, και δύο δημοτικά σχολεία σε Πρίγκηπο και Βλάγκα. Υπενθυμίζεται βέβαια ότι από πέρυσι έχει ξεκινήσει να λειτουργεί και το ελληνικό σχολείο στην Ιμβρο.

Χρηματοδότηση

Τα ελληνικά σχολεία της Πόλης χρηματοδοτούνται από τις ελληνορθόδοξες κοινότητες (βακούφια). Σε αυτά φοιτούν τα παιδιά των Ρωμιών της Πόλης ως Τούρκοι υπήκοοι, αλλά και «ξένοι υπήκοοι» (όπως θεωρούνται τα παιδιά που έχουν μετακομίσει π.χ. στην Τουρκία από την Ελλάδα με τις οικογένειές τους). Οι ξένοι υπήκοοι, ωστόσο, γίνονται δεκτοί ως «επισκέπτες μαθητές» και δεν ακολουθούν το πλήρες πρόγραμμα, κάτι που έχει αντίκτυπο και στο απολυτήριό τους εάν αποφοιτήσουν από κάποιο εκ των ομογενειακών λυκείων.

Οσο για τα μαθήματα, αυτά είναι μοιρασμένα σε ελληνικά και τουρκικά. «Για να παραμείνουν οι Ελληνες στην Πόλη χρειάζεται η ελληνική Παιδεία, αυτή η σταγόνα ελληνοφωνίας» δηλώνει στο «Εθνος» ο κ. Γιγουρτσής, φιλόλογος στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, υπογραμμίζοντας μάλιστα τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι καθηγητές «να δώσουν βάρος στην ελληνομάθεια, ώστε τα παιδιά της ομογένειας να καταλάβουν από πού προέρχονται».

Από το «Έθνος»