Το ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λουλέ είναι ένα από τα ελάχιστα ελληνικά ντοκιμαντέρ με θέμα την γενοκτονία των Ελλήνων Εβραίων στη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Αφορά μία σκοτεινή περιοχή της ελληνικής Ιστορίας που έχει γίνει ευρύτερα γνωστή την τελευταία τριακονταετίας. Η σημασία του, και μόνο για τον παραπάνω λόγο, είναι τεράστια. Οι αρετές της ταινίας όμως δεν περιορίζονται στο θέμα αλλά και στην ιδιαίτερη σκηνοθετική γραφή του δημιουργού που αποκαλύπτει αναπάντεχα μια πτυχή της ελληνικής Ιστορίας μέσα από το παιδικό βλέμμα.

Ads

Η ταινία Φιλιά εις τα παιδιά δομείται με βάση τις προφορικές μαρτυρίες πέντε ηρώων/αφηγητών, της Ροζίνας, της Ευτυχίας, της Σέλλυς, του Σήφη και του Μάριου, που βίωσαν την γερμανική κατοχή ως παιδιά εβραϊκών οικογενειών σε διαφορετικά μέρη της Ελλάδας. Οι εξιστορήσεις αυτές αποτελούν τον βασικό αφηγηματικό ιστό του έργου. Γύρω από αυτές τις διηγήσεις ο Βασίλης Λουλές μπλέκει υλικά από διαφορετικές πηγές: Οικογενειακές φωτογραφίες των ηρώων, αρχειακό υλικό από την καθημερινή ζωή εβραιόπουλων στις δεκαετίες τριάντα και σαράντα,  επιλεγμένες σκηνές από ταινίες μυθοπλασίας, super-8 από το προσωπικό αρχείο της οικογένειας της Σέλλυς, εικόνες από το Άουσβιτς τραβηγμένες από το κινητό τηλέφωνο του Μάριου, σκηνές από ντοκιμαντέρ του φωτογράφου Κώστα Μπαλάφα, πρωτότυπο ιστορικό αρχειακό υλικό και τέλος σκηνές που έχει τραβήξει ο ίδιος ο σκηνοθέτης που συνδέονται με τρόπο άμεσο ή υπαινικτικό με την εμπειρία των παιδιών την περίοδο πριν, μετά και στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Όλα αυτά τα φαινομενικά ανόμοια υλικά είναι εξαιρετικά εναρμονισμένα μεταξύ τους αφήνοντας τον θεατή να γίνει κοινωνός όχι μόνο της ζοφερής ρεαλιστικής πραγματικότητας αλλά και του πλούσιου φαντασιακού κόσμου των παιδιών. Εστιάζοντας ο σκηνοθέτης στο “λοξό” παιδικό βλέμμα, δίνει ένα αναπάντεχο πορτραίτο της κατοχικής και μετακατοχικής εμπειρίας φωτίζοντας ζητήματα παραγνωρισμένα από την επίσημη Ιστορία, όπως ο κόσμος των αισθήσεων, η σημασία του παιχνιδιού, η σιωπή.
 
Όπως είναι επόμενο, κεντρικό θέμα στις αφηγήσεις των ηρώων είναι ο τρόμος και ο θάνατος. Παράλληλα όμως αντιλαμβανόμαστε ότι ο φανταστικός κόσμος που δημιουργούσαν τα παιδιά μέσω του παιχνιδιού έδινε τη δυνατότητα μίας σθεναρής αντίστασης απέναντι στη βία. Σταδιακά στο ντοκιμαντέρ αναδύεται η κομβική σχέση τους με το παιχνίδι ως μοχλός άμυνας στον κίνδυνο των κατακτητών. Η σχέση τους αλλά και ο αποχωρισμός από τα παιχνίδια παίζει σημαντικό ρόλο στις αφηγήσεις.

Όταν ο Σήφης φυγαδεύτηκε από την Κρήτη στην Αθήνα, αυτό που θυμάται είναι το ξύλινο αλογάκι του με το οποίο είχε προσπαθήσει να παίξει για τελευταία φορά. Στις πιο αναπάντεχες στιγμές ή τόπους υπάρχει χώρος για το μαγικό κόσμο του παιχνιδιού και της φαντασίας. Η Ροζίνα λέει: “Στην ταράτσα δεν μας έβλεπε κανείς. Είχε ένα πεζουλάκι μόνο στο οποίο ανεβαίναμε και το κάναμε καράβι και παίζαμε ότι αρμενίζαμε σε θάλασσες ελεύθερες από Γερμανούς. Ήταν το πιο ωραίο μας παιχνίδι. Αυτή η ταράτσα ήταν όλος μου ο κόσμος.” Η εμμονή του σκηνοθέτη στην καταγραφή των στιγμιότυπων που σχετίζονται με το παιχνίδι δεν οδηγεί στον συναισθηματισμό αλλά έχει σαφή στόχευση. Να τονίσει την επαναστατική σημασία του παιχνιδιού ως τρόπο διαφυγής αλλά και άμυνας μπροστά στην απειλή του κινδύνου.

Οι αναμνήσεις των πέντε επιζησάντων στην ταινία του Λουλέ έχουν το χαρακτηριστικό της έντονης και διαυγούς αισθητηριακής μνήμης. Η όσφρηση, η ακοή, η αφή και οι άλλες αισθήσεις είναι εξαιρετικά ζωντανές στις μαρτυρίες των ηρώων. Οι ήχοι του πολέμου, η ένταση τους αλλά και η αναγκαστική σιωπή επειδή κρυβόντουσαν βρίσκεται στο κέντρο των διηγήσεων. Η Ροζίνα που έζησε επί ενάμιση χρόνο κρυμμένη  με την οικογένειά της στο σπίτι ενός γιατρού στο κέντρο της Θεσσαλονίκης επανέρχεται συχνά στο θέμα της σιωπής: ”Αυτό που χαρακτήριζε εκείνη την εποχή ήταν η απόλυτη σιωπή. Όλο εκείνο το διάστημα δεν θυμάμαι να ακούσαμε μουσική. Δεν θυμάμαι να φωνάξαμε σαν παιδιά ή να παίξαμε ένα τρελό κυνηγητό. Ενάμιση χρόνο δεν ξέρω κι αν ακούγαμε τους εαυτούς μας να μιλάμε”. Και συνεχίζει: “Αλλά ευτυχώς υπήρχε το παιχνίδι, και πώς συνεννοούμασταν για το παιχνίδι δεν ξέρω. Ίσως μιλώντας χαμηλόφωνα ”.

Ads

Ίσως το στοιχείο που εμφανίζεται πιο συχνά και με μεγαλύτερη ένταση στις συνεντεύξεις είναι το ζήτημα της συντροφικότητας και της αγάπης, ως κινητήρια δύναμη αντοχής σε συνθήκες άμετρης βίας. Τα “παιδιά” δεν παύουν να μιλούν για τους ανθρώπους που τους βοήθησαν να κρυφτούν και να γλυτώσουν τον θάνατο. Η μαρτυρία του Σήφη αφιερώνεται σχεδόν ολόκληρη στην Αθηνά, στην “παραμάνα” του που με κίνδυνο της ζωής της τον φυγάδευσε στην Αθήνα και τον έκρυψε στην διάρκεια του πολέμου. Οι διηγήσεις της Ευτυχίας, της Σέλλυς και του Μάριου περιστρέφονται γύρω από την αγάπη και τη φροντίδα της ευρύτερης οικογένειας. Η Ροζίνα ανατρέχοντας στο κατοχικό ημερολόγιό της μας κάνει κοινωνούς της σχέσης λατρείας που είχε με την συμμαθήτριά της, τη Μαρία. ”Την γιορτή του αγίου Δημητρίου, ημέρα ελευθερίας για τη Θεσσαλονίκη θα την θυμάμαι με τρελή αγάπη γιατί βγήκα  στο δρόμο, κατηφόρισα την Τσιμισκή και πήγα να βρω την Μαρία.”
 
Όλες αυτές οι μικρές ανεπίσημες ιστορίες που προέρχονται από τις λεπταίσθητες παρατηρήσεις της παιδικής ηλικίας σπάνια αποτελούν μέρος επίσημων ιστορικών πηγών. Ακόμα περισσότερο δεν ανιχνεύονται σε ακαδημαϊκά ντοκιμαντέρ που ασχολούνται με το να “εκπαιδεύσουν” το κοινό τους για μείζονα ιστορικά ζητήματα μέσα από ένα μονοφωνικό εξουσιαστικό λόγο. Ο Λουλές κατορθώνει να ανυψώσει το φαινομενικά ασήμαντο στο επίπεδο του ουσιώδους και του πρωταρχικού. Φέρνοντας στο κέντρο του αφηγηματικού ιστού της ταινίας τις αισθήσεις, τους ήχους, το παιχνίδι, τη σημασία της ανθρώπινης επαφής στην εμπειρία των επιζησάντων αποκαλύπτει μία νέα εικόνα της ελληνικής Ιστορίας, αναφορικά με την εμπειρία των Ελλήνων Εβραίων.
 
Η ταινία του Βασίλη Λουλέ Φιλιά εις τα παιδιά αποτελεί ένα εξαιρετικό υπόδειγμα ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ που συνδυάζει την ενδελεχή  έρευνα, τη σκηνοθετική δεξιότητα στη σύνθεσή του υλικού και την αγάπη και τον σεβασμό του δημιουργού για τους ήρωές του. Τα παραπάνω τα επιτυγχάνει χωρίς να σκοντάφτει ποτέ στην παγίδα του διδακτισμού και της  μεγαλοστομίας.

Η ταινία Φιλιά εις τα παιδιά είναι μία βαθύτατα ουμανιστική ταινία, αναγκαία για την ανάγνωση του παρελθόντος αλλά και του παρόντος.
 
Εύα Στεφανή
Σκηνοθέτρια – Πανεπιστημιακός

Σχετικά Άρθρα στο tvxs.gr:
Τα χαμομήλια είναι φάρμακο, του Βασίλη Ξυδιά (16/2)
Ο Φώτος Λαμπρινός για το ντοκιμαντέρ «Φιλιά εις τα παιδιά» του Β. Λουλέ (11/2)
«Φιλιά εις τα παιδιά» στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (5/2)

info
Η ταινία ντοκιμαντέρ Φιλιά εις τα παιδιά του Βασίλη Λουλέ προβάλλεται
 
Στην ΑΘΗΝΑ:
από Πέμπτη 28/2, για 4η εβδομάδα, καθημερινά, στην ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ώρα 17:45,
και στον κινηματογράφο ΠΑΛΑΣ (Υμηττού 109), ώρα 22:30.
 
Στη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ:
για 2η εβδομάδα, Παρασκευή-Σάββατο-Κυριακή στο ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ (λιμάνι)
ώρες 17:30 & 19:45.

Επισκεφτείτε στο facebook τη σελίδα της ταινίας
https://www.facebook.com/pages/Φιλιά-εις-τα-παιδιά/298619743592734?sk=info