Ο υπερρεαλισμός είναι η καλλιτεχνική τάση με τις βαθύτερες επιδράσεις στη λογοτεχνία, ένα ρεύμα του οποίου οι επιρροές είναι αισθητές -λιγότερο ή περισσότερο- στα περισσότερα λογοτεχνικά έργα. Καμία άλλη καλλιτεχνική τάση δεν επηρέασε την τέχνη τόσες δεκαετίες μετά την πρώτη της εμφάνιση. Και σήμερα ακόμα ο υπερρεαλισμός λειτουργεί ως αντίδοτο στην απολυτότητα του σκληρού ρεαλισμού, αντιδρά στην κυριαρχία του ρασιοναλισμού μέσα από την έμπρακτη αποδόμηση της λογικής.

Μέσα από τον “παραλογισμό” του αναδεικνύει την ουσία των συναισθημάτων και του ψυχισμού. Αν και στη μεταμοντέρνα ποίηση, και δη στην ποίηση της αγανάκτησης, ο σουρεαλισμός φαίνεται να επιβιώνει μέσα από τη δυναμική εικονοπλασία, στην ποίηση της Αθηνάς Τιτάκη («Κατόπιν Αιφνιδιασμού», Μανδραγόρας, 2014) ξεπερνά τον εικαστικό νεοϋρρεαλισμό. 

Η ποιήτρια μεταχειρίζεται το σουρεαλιστικό στίχο ως ένα όπλο αντιτασσόμενη στη δεσποτεία του ορθού λόγου και την -προπαγανδιστική- εργαλειοποίησή του στη σύγχρονη κοινωνία. Αντιμάχεται την επιβαλλόμενη “πολιτική ορθότητα” και την “αστική αβρότητα”. Άλλωστε, η υπερρεαλιστική γλώσσα μέσα από τον “παραλογισμό” της μπορεί να εξεταστεί ως μία «ειρωνική γλώσσα που παράγει τη συγ-κίνηση του αναγνώστη διά της έκπληξης, του σοκ που προκαλούν στην έλλογη συνήθειά του οι παράτολμοι συνδυασμοί και οι ελεύθεροι συνειρμοί (τους οποίους είναι ελεύθερος να εκλάβει κατά το δοκούν). Η ειρωνική γλώσσα του υπερρεαλισμού θα μπορούσε, μάλιστα, να θεωρηθεί εξίσου δραστική ως προς την κινητοποίηση της συγκίνησης του αναγνώστη και την άσκηση της “ποιητικής νοημοσύνης”». 

Και αυτόν ακριβώς τον ποιητικό “παραλογισμό” υπηρετεί και η κρυπτικότητα της ποιητικής της Τιτάκη. Ακολουθώντας το σουρεάλ πρότυπο, οι συνθέσεις της είναι “ανοιχτές” σε πολλές ερμηνείες, μια και το μήνυμα δεν ξεδιπλώνεται στον αναγνώστη. Έτσι όμως συντηρείται και η θεολογικής έμπνευσης αντίληψη περί του απόλυτου υποκειμενισμού στην ποίηση/τέχνη που κατακλύζει την κριτική· μία αντίληψη τελικά που υποβαθμίζει το ίδιο το έργο σε μία ευκαιριακή -καταναλωτικής λογικής- δοξασία. 

Η εικονοπλασία των συνθέσεων της συλλογής ξεφεύγει από τη μεταμοντέρνα συνειρμική εικαστική αντίληψη. Οι εικόνες της αποτυπώνεται σε έναν πλούσιο γλωσσικά καμβά, ενώ η υπαρξιακή αναζήτηση συμπλέκεται με κοινωνικές εικόνες ή αναφορές (μετανάστευση, γάμος, τσίρκο, άστεγοι, κυνήγι, αστικές οδοί και τοπία, θέατρο…) 

Συχνά πρόκειται για θολές εικόνες με έμφαση σε δευτερεύοντα σημεία ή αντικείμενα του χώρου, όπου -με έναν “κινηματογραφικό” τρόπο- το φόντο εμφανίζεται σε πρώτο πλάνο. Αποφεύγεται κάθε αναφορά σε χρώματα∙ απουσιάζουν λέξεις που συνειρμικά προσδίδουν χρώμα, όπως και αντικείμενα που διατηρούν μόνιμη χρωματική απόδοση. Έτσι, στην ουσία εντείνεται αισθητικά η απουσία διαύγειας στο ποιητικό κάδρο και αισθητοποιείται η υπαρξιακή αγωνία αποξενωμένη από το άχρωμο -κι ενίοτε μουντό- περιβάλλον. 

Στα έργα που ανθολογούνται διακρίνεται μία πληθώρα ποιητικών υποκειμένων. Το β΄ ενικό άλλοτε απευθύνεται στον αναγνώστη ζωντανεύοντας τις συνθέσεις με την παραστατικότητα ενός φενάκη διαλόγου, ενώ άλλες φορές είναι αοριστολογικό ταυτιζόμενο με το γ΄ αφηγηματικό πρόσωπο. Άλλωστε, το αφηγηματικό ύφος κυριαρχεί. 

Ωστόσο, το πιο χαρακτηριστικό της στιχουργικής της Τιτάκη είναι ο ξεχωριστός ρυθμός στο στίχο, που δε στηρίζεται σε κάποια μετρική δομή ή συνεκφωνήσεις φθόγγων, αλλά στην ολοκλήρωση των φράσεων μέσα από μία θραυσματική δομή. Με λόγο απέριττο, περιορίζοντας τη χρήση ακόμα και των άρθρων, προσφέρει μία ιδιαίτερη δυναμική στο στίχο της. 

Ας μη λησμονούμε πως ο υπερρεαλισμός στόχευε -και στοχεύει- στη ριζική αμφισβήτηση των κυρίαρχων αισθητικών αντιλήψεων, των δομών, θεσμών, αξιών του αστικού κόσμου και στη συγκρότηση νέων μορφών κουλτούρας προάγοντας την αξία του Ανθρώπου. Δίνει μία ορμή και βάθος στις κατακτήσεις της ποίησης θέτοντάς την κάθε φορά σε μία νέα κοίτη. 

Και η ποιητική της Τιτάκη απελευθερώνει το ρομαντισμό και τις υπαρξιακές αναζητήσεις του ανθρώπου και τις σχέσεις του με τη φύση και την κοινωνία, το έλλογο-ρεαλιστικό και τη φαντασία-ασυνείδητο μέσα από τη συναισθηματική αλληλουχία εικόνων και λέξεων και την ποιητική ευαισθησία. 

τοβιβλίο