Ο Θανάσης Βαλτινός, ο πιο σημαντικός πεζογράφος μας σήμερα, εξελέγη νέος Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Στην πρόσφατη συλλογή διηγημάτων του, με τον αμφίσημο τίτλο «Επείγουσα ανάγκη ελέου» (Εστία 2015), γράφει: «Υπόμνηση της μοναδικής μας εξόδου στην Αρκαδία: το γεύμα στο χάνι Κοσκινά στο Δραγούνι και ύστερα το κατέβασμα στην πηγή που ανάβλυζε χαμηλότερα μέσα στα βούρλα».  

Ο Βαλτινός έχει βουλιάξει στην παράδοση της γλώσσας που αναβλύζει εδώ και αιώνες, μέσα στην αίσθηση του ανήκειν και από κει μας δίνει πραγματικά αριστουργήματα, που άφοβα μπορεί κανείς να τα συγκρίνει με την παπαδιαμαντική αφήγηση, σε άλλο γλωσσικό και κοινωνικό μοτίβο, αλλά που πηγάζουν από την ίδια πηγή.

Σήμερα κι αν έχουμε επείγουσα ανάγκη ελέου!

Γράψατε το Συναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτη…

Ναι, το έπος, ας πούμε, της μετανάστευσης…

Μάλιστα. Σήμερα; Δεν είναι εποχή για κάποιο άλλο συναξάρι;

Βεβαίως και είναι. Τώρα όμως πρόκειται για μαζική μετανάστευση ολόκληρων εθνών. Για ξερίζωμα. Το φαινόμενο είναι πραγματικά τρομακτικό. Και οι συνέπειές του πάνω στους ανθρώπους οδυνηρές.

Δύσκολο πολύ ωστόσο, ο δυτικός κόσμος να ενσωματώσει τόσο μεγάλους μουσουλμανικούς πληθυσμούς.

Σχεδόν αδύνατον! Οι πολιτισμοί έχουν τεράστια απόσταση μεταξύ τους. Οι νοοτροπίες είναι εντελώς διαφορετικές. Ο μουσουλμάνος δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του πολίτη, είναι ο αραβικός κόσμος παραδοσιακός, ακολουθεί τη θρησκευτική και όχι την κοσμική τάξη. Οπότε, είναι πολύ δύσκολη η αφομοίωση. Προχθές ανέβαινα με το αυτοκίνητο μιας φίλης μου την Χαριλάου Τρικούπη. Και είδα να κατεβαίνει ανάποδα ένας Άραβας ή Ασιάτης, οδηγώντας εκείνα τα μικρά καρότσια του σούπερ- μάρκετ, που κουβαλάνε σιδερικά. Έβγαλα το κεφάλι μου και του φώναξα πως θα σκοτωθεί. Αυτό είναι αυτοκτονικό! Αλλά δεν καταλάβαινε τίποτα. Συνέχισε αμέριμνος. Οπότε, πώς είναι δυνατόν να υπάρξει ομαλή ενσωμάτωση;

Και τι πρόκειται να γίνει κατά τη γνώμη σας;

Δυστυχώς δεν βλέπω λύση. Τα έθνη, οι λαοί, πρέπει να ζουν στο φυσικό τους περιβάλλον, εκεί που όλα έχουν νόημα για τους ίδιους. Αν όλος ο πλανήτης ζει σαν μετανάστης, χωρίς εστία, χωρίς πατρίδα, αυτό θα είναι πηγή μεγάλων δεινών. Πρέπει να πω πως με τρομάζει κάπως αυτό το φαινόμενο. Χτες τη νύχτα, στην καρδιά της οδού Σταδίου, είδα κάποιον να ουρεί δημοσίως πάνω σε μια μαρμάρινη κολώνα! Τα στρώματά του λίγο πιο πέρα. Άστεγος. Δυστυχώς είμαστε σε αδιέξοδο. Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι να βρεθεί μια λύση, ώστε τα αραβικά κράτη να ξαναβρούν την ειρήνη και να μπουν σε μια ομαλή πολιτική κατάσταση. Δεν το βλέπω άμεσα. Δυστυχώς.

Είστε πλέον Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Έχετε κάποιο δικό σας σχέδιο, κάποιο πλάνο για το τι πρέπει να κάνει το ίδρυμα;

Αυτό που πρέπει να κάνει η Ακαδημία είναι να καταφέρει να επικοινωνήσει με τον κόσμο, να μπορέσει να δείξει τον τεράστιο πνευματικό της πλούτο. Ξέρετε, ο κόσμος βλέπει κάπως απόμακρη την Ακαδημία, σαν ένα χώρο απρόσιτο. Αυτό μπορεί να αλλάξει.

Πώς;

Έχουμε ξεκινήσει κύκλους σεμιναρίων, όπου οι Ακαδημαϊκοί, ο καθένας στο δικό του επιστημονικό αντικείμενο, θα συνομιλεί με το κοινό και θα κάνει κτήμα των πολιτών το επιστημονικό ή το λογοτεχνικό του έργο. Ήδη αρχίσαμε με μεγάλη επιτυχία.

Στην ομιλία σας στην Ακαδημία, με την ανάληψη των καθηκόντων σας, αναφερθήκατε σε μια φράση του Βιτγκενστάιν «Ο κόσμος μου είναι η γλώσσα μου» και σε μια άλλη του Τόμας Μαν «Πατρίδα μου είναι η γερμανική γλώσσα». Εάν η πατρίδα μας είναι η ελληνική γλώσσα, τι ακριβώς κάνουμε γι’ αυτήν;

Απάντησα στην ομιλία μου. «Αν πατρίδα μας, αν κόσμος μας είναι η γλώσσα, μήπως αυτό που εισπράττουμε ως κρίση της γλώσσας είναι κρίση της πατρίδας, κρίση του κόσμου μας; Μήπως οι κρίσεις της γλώσσας υποκρύπτουν κρίσεις αβεβαιότητας του ελληνισμού;».

Είμαστε σε εθνική αβεβαιότητα;

Νομίζω ναι. Και όχι μόνο γλωσσική βεβαίως. Απλώς έχω μια μεγάλη έγνοια για τη γλώσσα μας, γιατί έχει μεγάλη ιστορία, αλλά μιλιέται από λίγα εκατομμύρια και δεν βλέπουμε τον μαρασμό που συντελείται μπροστά μας. Η ελληνική γλώσσα είναι η κιβωτός του ελληνισμού και επιπλέον είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον δυτικό πολιτισμό. Πρέπει να την φροντίσουμε. Μπορεί η ΕΕ να έχει προγράμματα ενίσχυσης των ευρωπαϊκών γλωσσών, αλλά το ζήτημα είναι εμείς οι Έλληνες τι κάνουμε. Νομίζω ελάχιστα πράγματα κάνουμε…

Εσείς σαν Ακαδημία, έχετε κάποιο σχέδιο;

Έχω σχεδιάσει ένα πρόγραμμα επιμόρφωσης μεταφραστών από τα ελληνικά σε άλλες γλώσσες. Έχουμε κάθε χρόνο μεταφραστές από το εξωτερικό που έρχονται εδώ και εκπαιδεύονται από ειδικούς πάνω στη μετάφραση από τα ελληνικά. Έχει μεγάλη επιτυχία αυτό το πρόγραμμα…

Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο λογοτέχνη;

Τίποτα. Απλώς να δουλεύει πολύ. Δεν αρκεί το ταλέντο. Η πεζογραφία και η ποίηση είναι μαστορική, θέλει οχτάωρα, να γράφεις, να σβήνεις, να διορθώνεις. Ένα κείμενο λογοτεχνικό κρύβει πολύ δουλειά από πίσω και όσο λιγότερο φαίνεται αυτή η δουλειά, τόσο καλύτερο είναι το αποτέλεσμα.

Δεν μπορεί κάποιος να γράφει αυτόματα, όπως έρχεται η φράση στο μυαλό;

Όχι. Γιατί οι λέξεις είναι επικίνδυνες. Είναι μαχαίρια. Πρέπει να προσέχεις πώς τις χρησιμοποιείς…

Γι’ αυτές τις περιπέτειες στο Εθνικό, όπου οι παραστάσεις ανεβαίνουν και κατεβαίνουν κατά το δοκούν, τι έχετε να πείτε;

Εθνικό: Δεν πρόλαβα να δω την παράσταση, φαίνεται ότι όλα σχεδιάστηκαν με τηλεοπτικούς όρους. Εξυπνάδες δηλαδή. Μια «επαναστατική» παρεμβολή. Το φιάσκο αντιμετωπίστηκε με έναν αλμπάνικο τρόπο: «Πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι». Κάποιες ευαισθησίες ήθους έχουν ξεχαστεί. Δεν άκουσα να παραιτείται κάποιος γι’ αυτή τη ντροπή. Τι ντροπή!