«Οι Ιδιοτροπίες της Μαριάννας» του Αλφρέντ Ντε Μυσσέ, μετάφραση Ξένια Καλογεροπούλου, εκδόσεις Μωβ Σκίουρος, Αθήνα 2016

Ads

Ο Alfred de Musset (Παρίσι 1810 – 1857) ανήκει στα αγαπημένα «νωχελικά παιδιά» της ρομαντικής λογοτεχνίας μέσα από την οποία ο ποιητής εκφράζει μια βαθύτερη ανάγκη να «συναντηθεί» με τον ίδιο του τον εαυτό. Εξάλλου, στα δράματά του, προβάλλει την προσωπική ταυτότητα σε συνάρτηση με το μεγάλο κοινωνικό «εγώ» που εντάσσει τα πρόσωπα σε ιδιάζον ιστορικό περιβάλλον. Πράγματι, το πλαίσιο του «εγώ» ολοκληρώνεται, θα λέγαμε, μέσα από το «εμείς» για να δημιουργήσει την ιδιότυπη χαρακτηρολογία των έργων του Musset. Στην ουσία, οι ιδιοτροπίες του συγγραφέα, στην – σε γενικές γραμμές – αρμονική διευθέτηση του ατομικού εν σχέσει προς το καθολικό, αποτελούν θεμελιώδους σημασίας συστήματα σημείων με αρκετά ξεκάθαρο προσανατολισμό.
      
Οι διάφορες προοπτικές προσώπων και καταστάσεων στη δραματουργία του Γάλλου συγγραφέα, διερμηνεύονται υπό το πρίσμα μιας ελεγχόμενης νευρώδους γραφής, χάρη στην οποία αποτυπώνεται με ενάργεια τόσο η γενική όσο και η ειδική ατμόσφαιρα της ρομαντικής αναζήτησης του ονείρου και της ουτοπίας. Μολαταύτα, τα πρόσωπα, που πλάθει ο Alfred de Musset έλκουν την καταγωγή τους από το κλασικό παρελθόν της υφολογίας της κατα – γραφής τοποθετούμενα σε άκρως αληθοφανείς και εξαιρετικά αναγνωρίσιμες μονάδες θεατρικής έκφρασης.  
      
Στο γνωστό θεατρικό έργο «Οι Ιδιοτροπίες της Μαριάννας» («Les Caprices de Marianne», που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1833), ο Alfred de Musset καταγράφει, με ανάλαφρο, θα λέγαμε, τρόπο, τις προθέσεις των προσώπων της αναφοράς, που συνθέτουν έναν συγκεκριμένο μικρόκοσμο. Έτσι, η Σιούτα, για παράδειγμα, διατίθεται ξεκάθαρα απέναντι στην Μαριάννα και τον ερωτευμένο με την Μαριάννα, Σέλιο. Δρώμενο της Σιούτα είναι το «προξενιό» και η σχετική προσέγγιση των δύο προσώπων, μέχρι την στιγμή που η Μαριάννα αναδεικνύεται αυστηρά σε αντιτιθέμενο πρώτης γραμμής απέναντι στα σχέδια της Σιούτα. Άλλωστε, ο κοινωνικός ρόλος της Σιούτα έχει προκαθοριστεί από τις απαρχές της κωμωδίας, ως είδους δια του οποίου κατοχυρώνεται η ταυτότητα του διαμεσολαβητή σε ερωτικές υποθέσεις με φόντο τους στόχους του εκμαυλισμού και της ηθικής καθοδήγησης, με άμεσο σκοπό την προώθηση της χαλαρότητας και της εξωσυζυγικής ηδονής. Σε τελευταία ανάλυση, η Σιούτα εδραιώνει τον κοινωνικό της ρόλο σε πλαίσιο που προάγει την ανοχή και την συνήθεια οι οποίες απορρέουν από την διαρκή παρουσία επίδοξων εραστών, κακομαθημένων οπαδών του Επίκουρου. Εν τοιαύτη περιπτώσει, ο Σέλιο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα «εραστή», ωθούμενου από αγνό καταλυτικό πάθος. Ως ερωτικός λόγος, ο έρωτας του Σέλιο εκφράζεται δηλωτικά και συνδηλωτικά αποφεύγοντας το θολό τοπίο των υπαινιγμών και της υποδήλωσης. Το αυτό συμβαίνει με όλα σχεδόν τα πρόσωπα της πλοκής, με σημαντική εξαίρεση τον Οκτάβιο, ο οποίος εμφανίζεται αρχικά κυνικός, στη συνέχεια οδηγείται στον ποιητικό – ρομαντικό και συνδηλωτικό λόγο για να καταλήξει στην γλωσσική πληρότητα της αποκάλυψης μπροστά στον τάφο του φίλου του Σέλιο.
      
Σημειωτέον ότι η Μαριάννα ακολουθεί παρόμοια διαδρομή δράσεως και λόγου: εκκινεί από μιαν άτεγκτη συμπεριφορά αρνούμενη, με εξαιρετική αποφασιστικότητα, τις προτάσεις της Σιούτα, του Οκτάβιου και του Σέλιου. Η Μαριάννα είναι πιστή σύζυγος του Κλαύδιου και δεν επιτρέπει κανενός είδους παρεμπόδιση των καθηκόντων της τόσο στην συζυγική της ηθική όσο και στην χριστιανική της πίστη. Δρώμενό της, όπως δηλώνεται από την αρχή της πλοκής του έργου, είναι η διαφύλαξη του αξιακού της κώδικα, με αποδέκτη την οικογένειά της αφ’ ενός και την κοινωνική ηρεμία αφ’ ετέρου. Ωστόσο, κατ’ εξοχήν συναισθηματικό «τρίγωνο» συναπαρτίζουν οι κύριοι πρωταγωνιστές, η Μαριάννα, ο Σέλιο και ο Οκτάβιο. Αξίζει να επισημάνουμε περαιτέρω ότι η Μαριάννα εντάσσεται βαθμιαία σε επιμέρους πραξιακό καταστατικό της δράσεως του έργου, εκείνο της ερωτικής συμπάθειας, κατάσταση στην οποία ενδίδει τελικά, μετά από μια μοιραία και θανατηφόρα παρεξήγηση, που αποδομεί και κατακερματίζει την μέχρι τούδε αντίληψή της για τον κόσμο.
      
Ομοίως, η ρομαντική εξιδανίκευση της φιλίας ανάμεσα σε δύο άνδρες, τον Σέλιο και τον Οκτάβιο, αποτελεί βασική θεματική του έργου και οδηγεί στο ιδεώδες που προκρίνεται μέσα από έναν μακρινό απόηχο του ιπποτικού ιδεώδους, κατά τα μεσαιωνικά πρότυπα της ανδρείας, της τιμής και της αφοσίωσης στην ηθική. Εν τέλει, ο Σέλιο αυτοκτονεί από ιδιοτροπία της συγκυρίας, ο Οκτάβιο θάβει μέσα του βαθειά τον έρωτα για την Μαριάννα και η Μαριάννα γεύεται την ματαιότητα του τίποτα: «Δεν σας αγαπώ εγώ, Μαριάννα, ο Σέλιο σας αγαπούσε» είναι τα τελευταία λόγια του έργου, όπως το μεταφράζει η Ξένια Καλογεροπούλου σε μια άκρως καθοδηγητική μετάβαση από το γαλλικό κείμενο στο ελληνικό. Η εύστοχη μετάφραση της Ξένιας Καλογεροπούλου προδίδει την ανάγκη της σπουδαίας ηθοποιού να αποδοθεί πλήρως η προφορικότητα ενός κειμένου που προορίζεται για την σκηνή. Καλαίσθητο το βιβλίο των εκδόσεων Μωβ Σκίουρος που επιμελείται φιλολογικά ο Σπύρος Παπαϊωάννου. Τη διεύθυνση της θεατρικής σειράς υπογράφει ο Γιώργος Π. Πεφάνης.

*Ο Νεκτάριος – Γεώργιος Κωνσταντινίδης είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, κριτικός και μεταφραστής θεάτρου.