Εκατόν πενήντα χρόνια μετά την γέννηση του μέγιστου ποιητή της νεότερης Ελλάδας  Κ.  Καβάφη (1863-1933), μπορούν να υπάρχουν στοιχεία, τα οποία δεν είδαν το φώς της δημοσιότητας, στα εκατοντάδες βιβλία που κυκλοφόρησαν για τη ζωή του και τις χιλιάδες σελίδες που γράφτηκαν για τον ίδιο και το οικογενειακό του περίγυρο;

Δυο τέτοια περιστατικά που αφορούν το στενό οικογενειακό του περιβάλλον αλίευσα , ως «ειδήσεις», από δύο Αθηναϊκές εφημερίδες του 19ου αιώνα, που βρίσκονται αρχειοθετημένες στη φιλόξενη Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη της Ναυπάκτου.

Έτσι στη δισεβδομαδιαία εφημερίδα «Μάλλον» της 14.5.1868 διαβάζουμε:

Ευχαρίστως προσέτι μανθάνομεν ότι η εν Λονδίνω ευγενής κυρία Μαρία Γ. Καβάφη, διακρινόμενη δια τα φιλάνθρωπα και Ελληνικά αυτής στοιχεία, απέστειλε δραχμάς χιλίας είς την κεντρικήν επιτροπήν [των Κρητών].

Ποίο ήταν όμως το σκηνικό της εποχής και ποιά η Μαρία Γ. Καβάφη;

Είχε προηγηθεί μια ακόμη εξέγερση των Κρητών κατά των Τούρκων το 1866 και είχε επίσης προηγηθεί το ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου τον Νοέμβριο του 1866. Έτσι το κύμα πρωτοφανούς αλληλεγγύης συνήγειρε σύμπαντα τον Ελληνισμό της διασπορά , προς τους αγωνιζόμενους Κρητικούς.

Έτσι η Μαρία Γ. Καβάφη ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της πατρίδας. Ήταν κόρη του Νικολάου Θωμά και τον Μάρτιο του1834 παντρεύτηκε, στο Λονδίνο, τον Γεώργιο Καβάφη (1806-1891), αδελφό του πατέρα του ποιητή, Πέτρου Καβάφη. Ήταν δηλαδή θεία του ποιητή, την οποία μάλιστα ο ίδιος χαρακτήριζε «οξύθυμη και φιλάργυρη» (βλ. Robert Liddel «Καβάφης»).

Η χειρονομία αυτής της Μαρίας Γ. Καβάφη θυμίζει κάτι από το Καβαφικό ποίημα « Εις την Ιταλικήν παραλίαν» κατά το οποίο ο Ιταλιώτης νέος Κήμος Μενεδώρου, ο οποίος διήγε βίον «μέσα στις διασκεδάσεις» όταν βλέπει την εκφόρτωση των λαφύρων της Κορίνθου, που κούρσεψε το146 π.χ ο Ρωμαίος ύπατος Μόμμιος , ξυπνά μέσα του η Ελληνική καταγωγή του, καθίσταται «σύννους και κατηφής». Η ψυχή του θλίβεται για όσα βλέπει «Λάφυρα Ελληνικά× η λεία της Κορίνθου»…

Η «είδηση» της 29.3.1872 είναι παρμένη από την «Εφημερίδα των Συζητήσεων», η οποία, πριν από την παράθεση της είδησης, σχολιάζει αυτή ευνοϊκά.

Έτσι γράφει:

Ενώ η Ρωσία επιζητεί την απόλαυσιν πάσης  σχεδόν της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, η Γαλλία την κατίσχυσιν της Ιησουϊτικής προπαγάνδας μόνον η Αγγλία επιζητεί την διατήρησιν και ενίσχυσιν της Τουρκίας, ήτις δια τον Ελληνισμόν είναι πολύ μικρότερον κακό όπερ επιδιώκουσιν  αι προπαγάνδαι του πανσλαυισμού και του ιησουιτισμού. κατά τούτο είναι δίκαια η εν Κωνσταντινουπόλει ομογενών απόφασις […].

– Ιδού ποία ήτο η διακήρυξη:

Ομογενείς!

Η θεία πρόνοια έσωσεν από προφανούς θανάτου τον προσφιλή υιόν της βασιλίσσης Βικτωρίας και επίδοξον διάδοχον του αγγλικού θρόνου, πρίγκηπα  της Ουαλίας. Ημείς πολλά οφείλοντες προς το μαγάθυμον αγγλικόν έθνος, διά την υπέρ της χώρας ταύτης διηνεκή αυτού μέριμναν, την προς την Αυτ.Κυβάρνησιν ειλικρινή φιλίαν και τον σεβασμόν ον αείποτε εξεδήλωσεν προς την ημετέραν ορθόδοξον εκκλησίαν περήφανη και εγκάρδιον εκδηλώσαν, εσχάτως μάλιστα, τον πόθον μετ’ αυτής  ευκεταίας ενώσεως, χρέος ιερό λογιζόμεθα να δοξολογήσωμεν τον Ύψιστον επίν ευτυχή αναρρώσει του δημοφιλούς της Αγγλίας διαδόχου, συμμεριζόμενοι βαθέως την χαράν και αγαλίασιν του αγγλικού λαού. Προς τον σκοπόν τούτον προσκαλούνται οι ομογενείς να συμμεθέξωσι της τελεσθησόμενης πανδήμου δοξολογίας εν η παρακληθήσεται και ο αντιπρόσωπος της Μ.Βρετανίας.

Εν Κωνσταντινουπόλει 23 Μαρτίου 1872

Η επιτροπή:

ΣΤ.ΣΚΟΥΛΟΥΔΗΣ, Λ.ΑΡΙΣΤΑΡΧΗΣ, πρώην αρχιγραμματεύς της πρεσβείας, Ι. ΔΡΑΚΟΥΛΗΣ, ιατρός, Φ.ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ, Μ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Α.Ι.ΛΑΖΑΡΟΓΛΟΥ, Π.ΚΑΒΑΦΗΣ.

Ο γραμματεύς της Επιτροπής Α.ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

Η διακήρυξη είναι βεβαίως στομφώδης και εγκωμιαστική. Εκφράζει σαφώς φιλοβρετανικά αισθήματα, η πολιτική της όμως άποψη δικαιώθηκε ιστορικά με τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877-1878, κατά τον οποίον αφού οι Ρώσοι κατενίκησαν την οθωμανική αυτοκρατορία , την υποχρέωσαν να υπογράψει την συνθήκη του Αγίου Σταφάνου (Μάρτιος 1878) , με την οποία προσαρτήθηκε η Μακεδονία, πλην Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής.

Πρωτοστατούσης όμως της Αγγλίας, λίγους μήνες αργότερα, το Συνέδριο του Βερολίνου ανέτρεψε πλήρως σχεδόν τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, επιδίκασε στην Ελλάδα τη Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου και η Βουλγαρία έπαψε οριστικά να βρέχεται από τα νερά του Αιγαίου.

Αλλά ποιός ήταν ο υπογράφων τη διακήρυξη «Π. Καβάφης»; Ασφαλώς όχι ο πατέρας του ποιητή Πέτρος Καβάφης, ο οποίος είχε προαποβιώσει στις 10.4.1870. Το  πιθανότερο είναι να ήταν  αδελφός του ποιητή, Πέτρος Καβάφης, ο οποίος είχε γεννηθεί το 1851.

* Αναδημοσίευση από τη Νέα Εστία, τεύχος 1861, Μάρτιος 2014