Το ταξίδι στη μοντέρνα ποίηση αποτελεί μία κεντρική θεματική ενότητα. Αν και εντοπίζεται από τα πρώτα γραπτά μνημεία (έπος Γκιλγκαμές, Οδύσσεια ή Αινειάδα) στη μοντέρνα πια  ποίηση απέκτησε μία βαθύτερη και πιο πλούσια έννοια ξεπερνώντας το νόστο ή το ίδιο το ταξίδι. Ωστόσο, παρά τις πολλαπλές -περιγραφικές,
αφηγηματικές, ψυχικές ή υπαρξιακές – αποχρώσεις του το ταξίδι στην ποίηση εκφράζει τη βαθύτερη ανάγκη επιστροφής ή δραπέτευσης.

Ads

Ο Μπωντλαίρ έδωσε στη φυγή τη διάσταση ενός εσωτερικευμένου βάθους, ο Καβάφης της αναζήτησης και του έρωτα, ενώ αργότερα συνδέθηκε με την ανάγκη φυγής από τη σκληρότητα της κοινωνικής πραγματικότητας και της απαισιοδοξίας (Καρυωτάκης, Τζόυς) ή ως μία ποιητικά δοσμένη πραγματικότητα (Καββαδίας), ενίοτε κι επιστροφής ή μελαγχολικής άφιξης (Σεφέρης και όλη η γενιά του ’30), και ορισμένοι προχώρησαν στις δικές τους «οδύσσειες» ταξιδεύοντας σε άλλες ηπείρους και χώρες (Καζαντζάκης, Χέμινγουεϊ, Νόρμπραντ).

Η καβαφική Οδύσσεια του Νόρμπραντ ανθολογείται σε μία νέα ποιητική συλλογή – 70 αντιπροσωπευτικών συνθέσεων – υπό τον τίτλο «αναζητώντας την Ιθάκη» (Μανδραγόρας, 2015, μτφρ. Παναγιώτα Γούλα). Ο πολυβραβευμένος Δανός ποιητής, τακτικός επισκέπτης της Ελλάδας, ίσως αποτελεί την πλέον χαρακτηριστική οδυσσειακή μορφή της παγκόσμιας μεταπολεμικής ποίησης.

image

Ads

…καράβια εγκαταλελειμμένα από το πλήρωμα
και μαγικά νησιά που συναντούν ήλιο για πρώτη φορά,
σε βρώμικα λιμάνια…
οι μεθύστακές τους, οι γριές πουτάνες και οι συνταξιούχοι χασομέρηδες
με αναγνωρίζουν σαν αυτόν που πάντοτε έρχεται και φεύγει

Χαρακτηριστικό της ποιητικής του είναι η λαχτάρα για ταξίδι. Ο δημιουργός νιώθει την ανάγκη να δραπετεύσει. Νιώθει ξένος στον τόπο του και αναζητά τη λύτρωση στη φυγή. Και το ταξίδι μπορεί να είναι μία ποιητική γεωγραφία κινδύνων και μελαγχολίας ή μία διαδρομή αναζήτησης εσωτερικής ή εμπειριών. Συχνά, δε, μοιάζει με μία ποιητική όαση, ένα άσυλο ονειροπόλησης.  

Η δική του οδύσσεια δεν είναι ένας νόστος, αλλά μία καβαφική εκδοχή της αναζήτησης της δοκιμασίας, του έρωτα και των εμπειριών. Κάθε σύνθεση έμμεσα ή άμεσα παραπέμπει σε ένα ταξίδι, σε μία μικρή ή μεγάλη περιπέτεια. Γιατί τελικά το μήνυμα της του Νόρμπραντ ξεπερνά τους τόπους και προκαλεί στην αναζήτηση του ταξιδιού. Η ρομαντική του διάθεση ξεπερνά τις οδυσσειακές δυσκολίες, ακόμα και την καβαφική προϋπόθεση («αν δεν τους κουβανείς μες την ψυχή σου»).

Ωστόσο, η ποιητική του δεν είναι ταξιδιωτική, αλλά υπαρξιακή. Ο δημιουργός στο ταξίδι αναζητά τον εαυτό του· δε μένει στις περιπέτειες της οδύσσειάς του, αλλά δίνει στο ταξίδι τη δική του υπαρξιακή διάσταση.  Η φυγή είναι αναγκαία ώστε ο άνθρωπος να γνωρίσει τον εαυτό του και τους άλλους· να βιώσει τις δικές του εμπειρίες. 

Ο δυναμισμός της γλώσσας του ενισχύει τόσο το υπαρξιακό όσο και το οδυσσειακό του περιεχόμενο. Χωρίς βερμπαλισμό, αλλά με ελεγχόμενο λόγο ισορροπεί μεταξύ λιτότητας και πλούτου· αξιοποιεί τη μετωνυμική χρήση των λέξεων, χρησιμοποιεί πολλά επίθετα και δευτερεύουσες προτάσεις (όλων των επιρρηματικών χρήσεων) ενισχύοντας τα πεζολογικά χαρακτηριστικά της γραφή του.

Τα ποιήματά του κατά βάση είναι πολύστιχα, βαθαίνοντας το υπαρξιακό και το στοχαστικό μήνυμά του. Η γραφή του διατηρεί έναν εξομολογητικό χαρακτήρα. Το α’ ενικό γραμματικό πρόσωπο διαμορφώνει ένα ύφος προσωπικής εκμυστήρευσης· άλλοτε χαμηλόφωνα ως ερωτική πρόσκληση κι άλλες φορές δυνατά ως αναβίωσης κάποιας ανάμνησης. 

Η ποίηση του Νόρμπραντ κρίθηκε απαισιόδοξη, παρά τη φωτεινότητά της. Με τον καιρό γίνεται πιο «βαριά», πιο σκοτεινή και στοχαστική, αν και πάντα «ανοιχτή».· Ωστόσο, δε φτάνει στη μελαγχολία καθώς ακροβατεί ανάμεσα στη διαύγεια των εικόνων του, τη ρομαντική εικονοπλασία και τις νεκρικές παρουσίες ή τις στοχαστικές αναζητήσεις του. Διακρίνεται μία αβεβαιότητα για την πλεύση και τη ζωή, ενώ διατηρεί ένα σαρκαστικό – εμφανές ή λανθάνον – ύφος. 

Εικόνες από ταξίδια εμπλουτίζουν και θεμελιώνουν τον υπαρξιακό πυρήνα της ποιητικής του. Η θύελλα, ο ανοιξιάτικος ήλιος, τα φθινοπωρινά φύλλα, τα δέντρα διαμορφώνουν το συναισθηματικό πλαίσιο της υπαρξιακής αναζήτησης.  Η λυρική εικονοπλασία του ενισχύει το ρομαντισμό του ταξιδιού. Το τριαντάφυλλο (που επανέρχεται συχνά) γίνεται σύμβολο ερωτικό· η θάλασσα αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της ποίησής του και γίνεται ένα αιώνιο μέσο δραπέτευσης κι αναζήτησης· τα πλεούμενα είναι το καταφύγιο της ηδονής κατά το καβαφικό πρόταγμα σε αντίθεση προς την ομηρική αγωνία. 

Η εικονοπλαστική και τα ποιήματά του χαρακτηρίζονται από έντονη κίνηση και συνειρμικά από ήχο· η κίνηση των κυμάτων, των πλεούμενων ή των εραστών, των φύλλων το φθινόπωρο αποδίδουν εκφραστικά την ανάγκη για ταξίδι/φυγή (ή το ίδιο το ταξίδι). Η κίνηση λειτουργεί ως εκφραστική αναπαράσταση της οδύσσειας του ποιητή. Τα τοπία και τα φυσικά στοιχεία (υγρά στοιχεία, χλωρίδα, όρη και βράχοι, ήλιος/φως/φεγγάρι) διαδέχονται το ένα το άλλο ορίζοντας τον περιβάλλοντα χώρο. 

Ο ποιητικός του  κόσμος είναι φωτεινός· ακόμα και οι νυχτερινές του συνθέσεις κάτω από το ρομαντικό φως των  άστρων ή της Σελήνης ξεχειλίζουν από φωτεινότητα και μία ιδιαίτερη οπτιμιστική διάθεση που συχνά συνδέεται με νεκρικές παρουσίες επαυξάνοντας τη ρομαντική τάση. Οι δε συχνές εμφανίσεις του θανάτου/νεκρών, δεν καταφέρνουν να περιορίσουν ούτε το ρομαντισμό ούτε τη διαύγεια των κόσμων του. 

Η Ελλάδα αποτελεί σημείο αναφοράς σε πολλές συνθέσεις του· η ανατολική Μεσόγειος είναι το ποιητικό και γεωγραφικό επίκεντρο των ταξιδιών του. Χαρακτηριστικό της ποιητικής του είναι ότι δεν αναζητά την Ελλάδα της κλασσικής αρχαιότητας, όπως θα περίμενε ο αναγνώστης από έναν ρομαντικό αλλόγλωσσο καλλιτέχνη.

Άλλωστε, έζησε στην Ελλάδα και εμπνεύστηκε, όχι από την ελληνική μυθολογία, αλλά από τη χώρα των χρωμάτων, των ήχων και των αισθήσεων, ενώ εμφανείς είναι και οι επιρροές που δέχτηκε από τη σεφερική ποίηση και τον Καβάφη. Βλέπει την Ελλάδα στο ιστορικό της σύνολο· το Βυζάντιο, την Αρχαιότητα, το σύγχρονο τρόπο ζωής και ορισμένα ήθη. Τοπωνύμια (Ύδρα, Κρήτη, Λέσβος, Βόσπορος, Μεσόγειος, Αιγαίο κλπ) και τοπογραφίες (υπόγεια και υποθαλάσσια σπήλαια) επανέρχονται συνεχώς.

Η ποίηση του Νόρμπραντ είναι «νομαδική» με πολλά ταξίδια στην Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο. Ταξίδεψε παρορμούμενος από μία εσωτερική ανάγκη αναζήτησης του εαυτού του και οι εμπειρίες του αποτελούν την πρώτη ύλη για να εκφράσει στιχουργικά τις υπαρξιακές του αναζητήσεις. Ως σύγχρονος αυτοεξόριστος καβαφικός Οδυσσέας βίωσε το διαρκή πόθο για ταξίδια εσωτερικού νόστου. 

Το βιβλίο