Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ αναρωτιέται αν «σε σκοτεινές εποχές / θα υπάρχουν ακόμα τραγούδια», αν «θα υπάρχουν ακόμα τραγούδια / για τις σκοτεινές εποχές» (Εγώ που επέζησα). Άλλωστε, οι «ποιητές της αγανάκτησης» δείχνουν ότι δε ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας αλλά μέσα σε αυτήν εκφράζοντας αγωνίες και πόνους κοινούς. Και φαντάζει τόσο παράταιρο να μιλήσουμε σήμερα για ποίηση ερωτική, όταν ο κόσμος γύρω από τον ποιητή μαστίζεται από τόσα προβλήματα.

Αν όμως ο έρωτας γίνεται η στέρεη ποιητική βάση για να εκφράσει ο δημιουργός τις δικές του υπαρξιακές αγωνίες και τα κοινωνικά πάθη; Αν ο έρωτας γίνει το στιχουργικό σταυροδρόμι όπου θα συναντηθεί η υπαρξιακή ποίηση με την κοινωνία;

Σε αυτά τα ερωτήματα προσπαθεί -επιτυχώς- να απαντήσει και ο Θάνος Πάσχος με τη νέα του ποιητική συλλογή «Φως οδυνηρό» (Γαβριηλίδης, 2015). Είναι η δεύτερη ποιητική συλλογή του μετά το βραβευμένο «Έρως ονειρευόμενος» (Γαβριηλίδης, 2012).

Η συλλογή απαρτίζεται από ποιήματα μέσης έκτασης, με την εξαίρεση της δικής του πολύστιχης Ελένης και λίγων σύντομων, και από την ενότητα τρίστιχων ποιητικών θραυσμάτων που τιτλοφορούνται «σπαράγματα».

Ο ποιητικός κόσμος του Πάσχου μυρίζει θάλασσα και άνοιξη, είναι γεμάτος άνθη και έχει μία έντονη μυστικιστική ερωτική αύρα. Είναι πλούσιος σε ήχους και χρώματα. Είναι ένας κόσμος ελεγχόμενης απογοήτευσης και ησυχίας, χωρίς εξάρσεις κι εντάσεις, σαν μία ποιητική άμυνα απέναντι σε όσα περιβάλλουν τα ποιητικά του υποκείμενα (α΄ και β΄ ενικό κυρίως). Ούτε ο έρωτας ούτε η απογοήτευση έχουν ένταση, αλλά ισορροπούν σε μία λιτή μελαγχολία. Η ισορροπία του συχνά εκπλήσσει, καθώς διατηρείται πάνω στον πλούτο των λεκτικών διατυπώσεων.

Εκφραστικά διακρίνεται μία πολυπλοκότητα στα σχήματα, αποφεύγοντας όμως τον εκλεκτικισμό και την κρυπτικότητα. Η ποίηση του Πάσχου είναι ειλικρινής και άμεση. Συγχωνεύει δημιουργικά τη λαϊκή παράδοση και το μακρινό παρελθόν για να προχωρήσει παραπέρα με έναν διαφορετικό τρόπο. Η υβριδική κατάσταση (δυισμός/διφορούμενο και πολυπλοκότητα) αποτελούν και το ποιητικό εχέγγυο του δημιουργού. Ταυτόχρονα διατηρεί όλη τη δυναμική εικονοπλασία του μεταμοντέρνου με σουρεαλιστικές διαστάσεις.

Ο στίχος του είναι φροντισμένος. Δεν αρκείται στην απλή παράθεση εικόνων ή την απλή αφήγηση και περιγραφή. Διαθέτει μία εκφραστική δύναμη που ξεπερνά το σύγχρονο υπερρεαλισμό καθώς στηρίζεται στον επιμελημένο στίχο, το ρυθμό και την κατάλληλη επιλογή και τοποθέτηση των λέξεων. Άλλοτε οι στίχοι του είναι θρυμματισμένοι, σαν κραυγή αγωνίας, σαν οδύνη. Άλλες φορές μεγαλύτεροι εκφράζοντας ένα βαθύτερο συναίσθημα (απαισιοδοξίας συνήθως) με έμφαση στην ισχύ της μετωνυμίας (πιστεύω, η σκληραγωγία της νύχτας, καληνύχτα Ελένη, μουσική, η σημαία των άστρων).

Η δύναμη της ποίησης του Πάσχου έγκειται ακριβώς στη δυναμική του έκφραση. Η λιτότητα δεν εμποδίζει καθόλου τον ποιητή να δημιουργεί λεπτομερείς και πολύχρωμες εικόνες. Στις περισσότερες συνθέσεις τα επίθετα απουσιάζουν (σε λίγα μόνο έργα εντοπίζονται επίθετα κι αυτά περιορισμένα) με την απόλυτη κυριαρχία των ουσιαστικών και των ρημάτων. Ωστόσο, οι μετωνυμικές παρομοιώσεις και η επιθετικοποιημένη χρήση των ουσιαστικών -που υποκαθιστούν τα απόντα επίθετα- διευρύνουν την γραφή του.

Η εξαιρετική μεταφορική διάσταση της γλώσσας όχι μόνο δημιουργεί εικόνες αλλά και συνειρμικά μεταφέρει τα μηνύματα από επίπεδο σε επίπεδο, με τη μαγεία της υπερρεαλιστικής μετωνυμίας (μετάνοια, έρως και ψυχή, πιστεύω, η όγδοη μέρα).

Και σε αυτό αξιοποιεί τη σουρεαλιστική παράδοση που συνειρμικά δίνει νέες ιδιότητες σε ουσιαστικά, ενώ ταυτόχρονα προσδίδουν μία εικονοπλαστική διάσταση στις συνθέσεις του. Έχει σημασία όμως να υπογραμμίσουμε ότι η ποιητική του Πάσχου δεν είναι υπερρεαλιστική. Ο στίχος απλά θεμελιώνεται πάνω στη σουρεαλιστική μετωνυμία. Και σε τούτη δομείται ο ερωτισμός που επικαλύπτει τις υπαρξιακές αγωνίες του. Στην ουσία ο δημιουργός αξιοποιεί τον έρωτα ως κεντρικό θέμα για να μιλήσει για τη μνήμη, το χρόνο που περνά, την κοινωνία που πονά, τη βροχή και τη μετάνοια.

Με την ίδια ακριβώς μετωνυμική διάσταση αξιοποιεί και το θρησκευτικό λαϊκό στοιχείο (ανάσταση, άγγελοι, Μαγδαληνή, βάγια, χωρία και όροι της λατρευτικής παράδοσης κλπ) και σπανιότερα το μυθολογικό (Ελένη, Θήβα), εμπλουτίζοντας γλωσσικά κι αισθητικά τις συνθέσεις. Άλλωστε και το κεντρικό μότο της συλλογής είναι ακριβώς ένας ψαλμός (37ος). Με το συναισθηματικό φορτίο οι λέξεις που προέρχονται από τη θρησκευτική λαϊκή κουλτούρα λειτουργούν ως κονίαμα της συνειρμικής σύνδεσης των νοημάτων και εικόνων, ενώ άλλοτε προσδίδουν μία νέα διάσταση αγιοποιώντας τον Νεομάρτυρα Έρωτα (αναγέννηση, γενέθλιο, μη εισενέγκης). Αυτή η ποιητική επιλογή εντείνει τις λυρικές πτυχές και τη ρομαντική διάθεση της ποιητικής του Πάσχου και της προσδίδει μία ιδιόρρυθμη ελεγειακή διάσταση που υποστηρίζεται και από το φυσική μουσικότητα του στίχου.

Παράλληλα, η φύση κατέχει κεντρική θέση στην ποίησή του. Μοιάζει σαν να βλέπει τη φύση με το βλέμμα του τραυματισμένου ψυχικά ανθρώπου της πόλης. Το φυσικό περιβάλλον είναι η απαρχή, η έμπνευση που με ρομαντική διάθεση διαχέεται λυρικά ως ερωτική αφόρμηση. Η νύχτα, το φεγγάρι κι ο ουρανός, η βροχή, ο άνεμος, η θάλασσα, η άνοιξη και τα άνθη (αδιακρίτως ή συγκεκριμένα η παπαρούνα, το τριαντάφυλλο, το χαμομήλι, η μαργαρίτα) αποτελούν σταθερά στοιχεία της ποιητικής περιγραφής κι αφήγησης. Δένονται με το ανθρώπινο σώμα, τα χείλη, και τα φιλιά, τα χάδια και τις ανάσες. Η γυναίκα είναι ποίηση, ο έρωτας γίνεται άνοιξη, η φύση ποιητικός τόπος ερωτικής συνεύρεσης.

Το φως σήμερα είναι οδυνηρό. Σε μια κοινωνία γεμάτη πόνους ακόμα και το λιγοστό φως του έρωτα και της ποίησης προκαλούν πόνους. Ο ήλιος και το φως, που τόσο επαινέθηκαν από τη μοντέρνα ποίηση, σήμερα εντείνουν το αίσθημα της απώλειας και προκαλούν άλγος. Ωστόσο, η ποίηση του Πάσχου δεν είναι σκοτεινή ούτε μελαγχολική. Ισορροπεί ανάμεσα στην αγωνία για το παρόν και το μέλλον με οδηγό το φως και την οδύνη.

Το βιβλίο

• Κατεβάστε τη νέα ποιητική συλλογή του Δήμου Χλωπτσιούδη, «κατάστιχα»από την cosmotebooks ή από το myebooks.gr