[…] Η πατρική απουσία, ενώ αποτελεί ένα τεράστιο κεφάλαιο στην πορεία της ανθρωπότητας, μοιάζει με ομιχλώδες τοπίο του οποίου τα όρια είναι δυσδιάκριτα, καθώς μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να ξεδιπλωθεί με τρόπους που δεν γίνονται εύκολα αντιληπτοί.
 
Ένας πατέρας μπορεί να είναι απών φυσικά ή συναισθηματικά, για μεγάλα ή μικρά χρονικά διαστήματα, μόνιμα ή προσωρινά, η δε ποιότητα της σχέσης που αναπτύσσει με τα παιδά του μπορεί να κάνει την απουσία του περισσότερο ή λιγότερο τραυματική.
 
[…] μέσα από τις προσωπικές καταθέσεις και περιγραφές ανδρών που αναζήτησαν λύσεις στα προσωπικά τους αδιέξοδα, θα εξετάσουμε την ανυπαρξία της ουσιαστικής σχέσης μεταξύ πατέρα και γιου, η οποία πηγάζει από την αδυναμία του πατέρα να συνεισφέρει ουσιαστικά στη δόμηση του ψυχισμού και της προσωπικότητας του γιου.
 
Μέσα από τα λόγια των γιων διακρίνουμε τη συναισθηματική απουσία του πατέρα, η οποία θα μπορούσε να αποδοθεί και ως μια ασυνείδητη επιλογή του να παραμένει στο περιθώριο, διατηρώντας μια στάση παθητικότητας και αδυναμίας που τον εμποδίζει να αναλάβει ενεργό ρόλο στη ζωή τους.
 
Βλέπουμε να διακρίνεται το περίγραμμα ενός αθέατου πατέρα, του οποίου το κύρος έχει μειωθεί δραματικά, ενώ ο ίδιος ζει εξόριστος μέσα στο σπίτι του, συναινώντας με έμμεσο τρόπο στο δράμα του γιου του.
 
          Η μεγάλη πικρία των γιων σε κάθε περίπτωση αφορά τη σιωπή του πατέρα, μια σιωπή που υψώνεται σαν τοίχος ανάμεσά τους, εμποδίζοντάς τους να σχετιστούν, να γνωριστούν και να έρθουν κοντά.
 
Οι άνδρες αυτοί θυμούνται έναν πατέρα ο οποίος αποφεύγει να μιλά μαζί τους και αποκρύπτει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, υιοθετώντας τελικά στη ζωή του λίγο-πολύ τον τρόπο επικοινωνίας του δικού του πατέρα, που δεν ήταν άλλος από την απόσυρση και τη σιωπή, και κρατώντας τις διόδους της επικοινωνίας κλειστές.
 
Αυτή η σιωπή λειτουργεί σαν σαράκι που κατατρώει την ψυχή του γιου. Μόνος και αβοήθητος ο γιος, μεταφράζει τη σιωπή αυτή με πολλούς τρόπους, την εσωτερικεύει ως έλλειψη αγάπης και έγνοιας, ακόμα και ως σημάδι εγκατάλειψης, και αυτό τον κατακλύζει με βαριά και οδυνηρά συναισθήματα.
 
Ο Herzog (2001) εισήγαγε την έκφραση πείνα για πατέρα (father hunger) προκειμένου να δηλώσει τη βαθιά λαχτάρα του γιου για επιβεβαίωση και αποδοχή από τον πατέρα του, όπως επίσης την ανάγκη για ύπαρξη ορίων στη ζωή του, τα οποία θέτει ένας πατέρας για να τον προφυλάξει και να τον προστατεύσει.
 
Η απουσία αυτή, υποστηρίζει ο Herzog, τον εμποδίζει να ολοκληρωθεί ως άνδρας, καθώς δεν γνωρίζει πώς να διαχειριστεί τη δύναμη και τα επιθετικά του συναισθήματα, ενώ τραυματίζεται ανεπανόρθωτα σε συναισθηματικό επίπεδο.
 
Πάντα σύμφωνα με τον Herzog, η πείνα για πατέρα είναι μια καθολική επιθυμία για τον απόντα πατέρα, του οποίου η παρουσία θα μπορούσε να τον βοηθήσει να συγκρατήσει, να ενσωματώσει και να επαναδιοχετεύσει τις αδιαμόρφωτες ακόμη παιδικές επιθετικές ενορμήσεις και φαντασιώσεις.
 
Καθημερινά συναντώ τα αποτυπώματα της πατρικής στέρησης στη ζωή των θεραπευόμενών μου. Ο Νέστορας, ένας άνδρας σαράντα ετών με καταθλιπτικά στοιχεία, μιλώντας γεμάτος πίκρα για τον αφανή πατέρα του, αναφέρει:
 
«Ο πατέρας μου ήταν ένα φάντασμα. Έλειπε διαρκώς, αλλά και τις φορές που ήταν εκεί έμοιαζε με σκιά που πλανιόταν δίπλα μου (…), μια φωνή από το βάθος του πουθενά. Ήταν και δεν ήταν στο σπίτι. Ο πατέρας μου μού έλειπε τόσο πολύ. Προσδοκούσα να μου μιλήσει, να μου πει πως μ’ αγαπάει, να με συμβουλέψει πώς να φέρομαι σαν άντρας, αλλά ποτέ δεν το έκανε (…). Υπήρξα ένα στερημένο από αγάπη παιδί».
 
Ο γιος που έχει βιώσει την ανυπαρξία του πατέρα του συχνά εσωτερικεύει την πεποίθηση ενός άνδρα ανάξιου να αγαπηθεί. Αισθάνεται προδομένος από τον πατέρα-φάντασμα, ο οποίος δεν κατάφερε να είναι παρών στη ζωή του και να τον φροντίσει, όπως όφειλε. […]

Διαβάστε επίσης στο tvxs.gr: Τι σημαίνει ανδρισμός σήμερα
 
Η βία ως σημάδι αδυναμίας
 
Διερευνώντας τις σχέσεις στην πατρική του οικογένεια και με αφορμή τον θάνατο του άνδρα που του έμαθε τη δουλειά του και λειτούργησε ως υποκατάστατο πατέρα στη ζωή του, ο Ανέστης ανοίγει με δισταγμό στη θεραπευτική ομάδα το θέμα της σχέσης του με τον πατέρα του το οποίο απέφευγε να αγγίξει για πολύ καιρό.
 
Η δραματική ιστορία του πατέρα του ξεκινά την περίοδο της Κατοχής, όταν εκείνος ως έφηβος χάνει τον δικό του πατέρα στον πόλεμο και αργότερα τη μητέρα του την οποία εκτελούν οι Γερμανοί.
 
Μεγαλώνει ορφανός μέσα σε ιδιαίτερα σκληρές συνθήκες και σε μια εποχή όπου κυριαρχούν η πείνα και ο φόβος του θανάτου.
 
Η επιβίωση αποτελεί τον καθημερινό του στόχο. Ζει και περιφέρεται μόνος του, έρμαιο των καταστάσεων. Την εσωτερική του οδύνη την ατσαλώνει με σιωπή για να αντέξει.
 
Παρόλο που αργότερα δημιουργεί τη δική του οικογένεια, η οδύνη παραμένει αγιάτρευτη και ο μη εκφρασμένος θυμός τού τρώει τα σωθικά.
Αποκτά δύο αγόρια: τον Ανέστη, που έχει το όνομα του πατέρα του, και τον Γιάννη.
 
Επεξεργαζόμενος την πατρική σχέση, ο Ανέστης, ανασύρει από τη μνήμη του επώδυνες καταστάσεις που έχει βιώσει με τον πατέρα του, συνειδητοποιώντας τη μεγάλη απουσία σε όλα τα στάδια της ζωής του […]
 
«Στα δεκατρία μου ένιωθα σαν ορφανός. Στις πέντε τα ξημερώματα έπαιρνα το λεωφορείο και πήγαινα για δουλειά. Βγαίνοντας από το σπίτι έτρεμα από τον φόβο μου, όμως τελικά πήγαινα πάντα ενάντια σ’ αυτό τον φόβο στη ζωή μου (…) Ο πατέρας μου ποτέ δεν με ρώτησε τι κάνω. Δεν είχε όνειρα για μένα. Ήταν σαν να μου είπε: “Βγες στη ζωή και βγάλ’ τα πέρα μόνος” (…) Το χειρότερο πράγμα όμως που θυμάμαι από εκείνον ήταν όταν με έδεσε σε ένα δέντρο και με άφησε εκεί για ώρες, εξευτελίζοντάς με μπροστά στους φίλους μου επειδή τον είχα βρίσει»
 
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Κονέκτικατ Ronald Rohner, μελετώντας τη θεωρία της γονεϊκής αποδοχής-απόρριψης (PAR Theory), αναφέρει ότι, σύμφωνα με εκτεταμένες έρευνες, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται απόρριψη, ενεργοποιούνται στον εγκέφαλό τους τα ίδια κυκλώματα που είναι υπεύθυνα και για τον δριμύ σωματικό πόνο.
 
Υποστηρίζει επίσης ότι, σε αντίθεση με τον σωματικό πόνο, οι άνθρωποι ξαναζούν τον ψυχολογικό πόνο της απόρριψης πολλές φορές στη ζωή τους.
 
Το επώδυνο αυτό συναίσθημα έχει διάρκεια, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι στην παιδική ηλικία να κατακλύζονται από άγχος και ανασφάλεια, ενώ αργότερα ως ενήλικες να δυσκολεύονται να δημιουργήσουν στενές και ασφαλείς σχέσεις με τους άλλους.
 
Αποδίδοντας τη βαρύτητα της απόρριψης, στον ψυχισμό του ατόμου, ο Rohner αναφέρει ότι μέσα σε πενήντα χρόνια διεθνών ερευνών δεν έχει βρεθεί καμία άλλη μορφή εμπειρίας με τόσο σοβαρό αντίκτυπο στην προσωπικότητα του ατόμου όσο η εμπειρία της απόρριψης, ιδιαίτερα των γονέων προς τα παιδιά τους.
 
Υποστηρίζει επίσης ότι όλα τα παιδιά και οι ενήλικες, παρά τις διαφορές εθνότητας, κουλτούρας ή φύλου, έχουν την τάση να αντιδρούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όταν απορρίπτονται από τους φροντιστές τους και τα σημαντικά «πρόσωπα προσκόλλησης».
Όταν ο Ανέστης συνέδεσε τα συναισθήματα της θλίψης και της μοναξιάς που τον κατέκλυζαν με τη δυσλειτουργική συμπεριφορά του πατέρα του, αναγνώρισε πόσο πολύ είχε απορριφθεί από εκείνον.
 
Αντιλαμβανόμενος ότι δεν του δίδαξε έναν λειτουργικό τρόπο για να μπορεί να βγαίνει από τα αδιέξοδα της ζωής του και να διαχειρίζεται τις δυσκολίες του πιο αποτελεσματικά, έκλαψε γοερά.
 
Ο Ανέστης, μέσα από αυτή τη συνειδητοποίηση, βίωσε πολύ έντονα συναισθήματα, τα οποία τον κινητοποίησαν ώστε να αλλάξει σταδιακά τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούσε και σχετιζόταν με τους σημαντικούς άλλους. […]
 
*Απόσπασμα από  το βιβλίο: Η επιστροφή του άνδρα – Λύνοντας τη σιωπή αιώνων, της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πεδίο. (Από τα υποκεφάλαια: «Ο αδύναμος πατέρας» και «Η βία ως σημάδι αδυναμίας», σελ. 220 – 228).

Tvxs – Επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη

Το βιβλίο αυτό είναι αποτέλεσμα μιας μακράς πορείας κλινικής δουλειάς, μελέτης, έρευνας και σύνθεσης. Πραγματεύεται την ταυτότητα του έλληνα άνδρα, ο οποίος για αιώνες έδινε το στίγμα του μέσα από τη σιωπή και την απουσία του – ως πολεμιστής στη μάχη, ως ναυτικός στη θάλασσα, ως μετανάστης σε άγνωστους τόπους, ως σκληρά εργαζόμενος στους σύγχρονους καιρούς. Υφαίνοντας την ατομική του ταυτότητα με την ιστορία, την παράδοση και τις κυρίαρχες γεωγραφικές και κοινωνικές συνθήκες διαβίωσής του, ο έλληνας άνδρας μεταμορφώθηκε σε άνθρωπο σκληρό, δυνατό και ανθεκτικό, που χρειάστηκε να καταπνίξει τις ευαισθησίες και τις αδυναμίες του. Όσο για τον γιο του, αυτός μεγάλωνε και ανδρωνόταν χωρίς την ουσιαστική συμβολή του πατέρα στη ζωή του – φτάνοντας σήμερα, στον 21ο αιώνα, να κινείται πάνω στα χνάρια των προγόνων του και παράλληλα να προσπαθεί να απεγκλωβιστεί από τον φαύλο κύκλο που μόνο πόνο και δυστυχία προκαλεί στον ίδιο και στην οικογένειά του.

Το βιβλίο μοιάζει με ένα ταξίδι στον χρόνο. Με αφετηρία το παρόν, βάζει πλώρη για το παρελθόν και αγκυροβολεί τελικά στο μέλλον, προκειμένου να γνωρίσει εκ βαθέων τον έλληνα άνδρα και να αναδείξει τις αθέατες και εν πολλοίς παρεξηγημένες πλευρές του. Σήμερα οι άνδρες λύνουν τη σιωπή αιώνων και ανοίγουν την ψυχή τους, αποκαλύπτοντας τις πιο μύχιες σκέψεις τους στη θεραπευτική διαδικασία.

Αυτή είναι μια σημαντική περίοδος για την πορεία και εξέλιξη του άνδρα, που σαν σύγχρονος Οδυσσέας επιστρέφει στον “οίκο” του και διαμορφώνει σταδιακά μια νέα ταυτότητα. Μεταβαίνει σε μια καινούργια μορφή ύπαρξης και συνύπαρξης με τα σημαντικά πρόσωπα της ζωής του και δίνει διαφορετικό νόημα, μέσα από την πατρότητα, στην έννοια του ανδρισμού, προσφέροντας μια καινούργια προοπτική στις επόμενες γενιές.