[…] «Να καταστρέψεις έναν άνθρωπο είναι τόσο δύσκολο, όσο και να τον δημιουργήσεις. Το εγχείρημα δεν ήταν ούτε τόσο εύκολο ούτε και τόσο γρήγορο, αλλά τα καταφέρατε εσείς, οι Γερμανοί. Να ‘μαστε πειθήνιοι ενώπιόν σας, δεν έχετε πια να φοβάστε τίποτα από εμάς: ούτε καν ένα βλέμμα που να σας κρίνει».

Ο τρόπος με τον οποιο θέτει τέλος στη ζωή του ο Πρίμο Λέβι, αφού γράψει το Αυτοί που βούλιαξαν κι αυτοί που σώθηκαν, δείχνει πιθανότατα ότι η αντίστασή του, έστω κι αν κράτησε πάνω από σαράντα χρόνια, υπέκυψε, όπως και πολλών άλλων, στην καταστροφή που κουβαλούσε μέσα του.

Η διαπίστωση αυτή χρειάζεται να συσχετιστεί με τις σκέψεις του συγγραφέα αυτού ως προς το αδύνατον της μαρτυρίας: «Ο Χούρμπινεκ, ο χωρίς όνομα, που το μικροσκοπικό του μπράτσο είχε το τατουάζ του Άουσβιτς΄ ο Χούρμπινεκ πέθανε στις αρχές του μάρτη του 1945, ελεύθερος, όχι όμως και λυτρωμένος. Δεν απομένει τίποτε από αυτόν: προσφέρει τη μαρτυρία του μέσα από τα λόγια μου […]. Το επαναλαμβάνω: δεν είμαστε εμείς οι αληθινοί μάρτυρες […] Εμείς, οι επιζήσαντες, είμαστε μια μειονότητα όχι μόνο ελάχιστη, αλλά και ανώμαλη. Είμαστε εκείνοι οι οποίοι, χάρη στην παράβαση, στη δεξιότητα ή στο τυχαίο, δεν πιάσαμε πάτο. Εκείνοι που έπιασαν πάτο, εκείνοι που είδαν τη Γοργώ, δεν επέστρεψαν ώστε να διηγηθούν, ή επέστρεψαν μουγγοί».

Η «θέα της Γοργούς» θεωρείται από τον συγγραφέα ως η εμπειρία χωρίς επιστροφή στον κόσμο των ανθρώπων, είτε γιατί κανείς περνά από την πλευρά των νεκρών, είτε γιατί μένει μουγγός΄ η «θέα» αυτή έμοιαζε να σκοτώνει τη γλώσσα και την αφήγηση. Λέγοντας τα πράγματα έτσι, ο Πρίμο Λεβί τοποθετείται εκτός των «αληθινών μαρτύρων». Η τελική του αυτοεξόντωση δείχνει ότι ούτε κι αυτός ξέφυγε από το «καταστροφικό τραύμα του ψυχικού του κόσμου» από την εμπειρία του στα στρατόπεδα, παρά τη μακρά του αντίσταση μέσα από την αφήγηση:

«Ένιωθα μια ακατανίκητη ανάγκη να αφηγηθώ τα δεινά μου στον πρώτο τυχόντα […]. Όλες οι ευκαιρίες ήταν καλές για να αφηγηθώ σε όλους την περιπέτειά μου […]. Μετά άρχισα να γράφω στη γραφομηχανή μέσα στη νύχτα […]. Όλες τις νύχτες έγραφα, κι αυτή η δραστηριότητά μου έμοιαζε ακόμα πιο τρελή!»

Ο συγγραφέας φαίνεται να έχει συνείδηση μιας τρέλας που είναι παρούσα στην επιτακτική του ανάγκη να γράψει. Τον σπρώχνει σε αυτό, όπως και πολλούς άλλους συγγραφείς, η ανάγκη να ξεφύγει από ένα εσωτερικό βάσανο, παρόλο που αυτοαποκαλείται «ψευδής μάρτυρας» […]

Τα πολυάριθμα κείμενα των μαρτύρων του Ολοκαυτώματος, καθώς και άλλων εμπειριών ολοκληρωτισμού, φαίνεται να έχουν ως κίνητρο την ανάγκη να προσπαθήσουν τουλάχιστον να περιχαράξουν, με την αφήγησή τους, το άφατο της φρίκης. Η «Ομολογίες» του Πρίμο Λέβι μας το επιβεβαιώνουν:

«Θα μπορούσα, βέβαια, να σκοτωθώ ή να καταφέρω να με σκοτώσουν, αλλά ήθελα να επιβιώσω για να πάρω εκδίκηση και να δώσω τη μαρτυρία μου. Δεν πρέπει να πιστεύετε ότι είμαστε τέρατα΄ είμαστε σαν και εσάς […]. Από ανθρώπους που γνώρισαν αυτό το ακραίο ξεθεμέλιωμα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας δεν μπορεί να περιμένουμε μια κατάθεση με τη δικαστική έννοια του όρου, αλλά κάτι που έχει να κάνει με το παράπονο, τη βλασφημία, την εξιλέωση και την ανάγκη να δικαιολογηθούν, να ξαναβρούν τον εαυτό τους»

Η αντίσταση και η επιβίωση φαίνονται εφικτές μέσα από την ελπίδα εκδίκησης, στην οποία η μαρτυρία επιτρέπει να ελπίζουν΄ θα «δουν» και οι «Άλλοι» αυτό που συνέβη, και όσοι αμφιβάλλουν, αν είναι ακόμα άνθρωποι, ελπίζουν να ανακτήσουν, με τη διαμεσολάβηση του βλέμματος των «Άλλων», κάτι από τον εαυτό τους που καταστράφηκε.

Αυτή η επιχείρηση διάσωσης φαίνεται να καθορίζεται από αυτό το «βλέμμα» στην καταστροφή της ανθρώπινης διάστασης, στο οποίο το «λέω» της μαρτυρίας επιτρέπει να ελπίζουμε.

Το πέρασμα αυτό από το «βλέπω» στο «λέω» αφήνει, ωστόσο, κάτι σν ένα αόρατο και άφατο «υπόλοιπο», όπως το περιγράφει ο Πρίμο Λέβι μιλώντας για τους «ακέραιους μάρτυρες»:

«Εκείνοι […] που έπιασαν πάτο […], εκείνοι που είδαν τη Γοργώ, δεν επέστρεψαν ώστε να διηγηθούν, ή επέστρεψαν μουγγοί». […]
—
Απόσπασμα από το βιβλίο, ΕΞΟΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΑΣ, του ψυχαναλυτή Κώστα Νασίκα, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη. Πρόλογος: Μπερνάρ Γκολς. Μετάφραση από τα γαλλικά: Τερέζα Βεκιαρέλλη. Σειρά: Γραφές της Ψυχανάλυσης. (Από τα κεφάλαια: Αντίσταση – Μαρτυρία / σελ. 109-110, Η περιχάραξη του άφατου / σελ. 114-115).
Η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου* θα γίνει το Σάββατο 18 Φεβρουαρίου 2017 στις 12.00 το μεσημέρι, στο Poems ’n crimes, Αγίας Ειρήνης 17, Μοναστηράκι.
 

“Το χέρι που θα ανοίξει το βιβλίο μου μπορεί να έχει σφίξει το χέρι του δολοφόνου της μητέρας μου. […] Και θα μπορούσε να συμβεί και κάτι ακόμα χειρότερο […]. Και εντούτοις, αυτό είναι το πεπρωμένο μου: να πρέπει να γράφω ποιήματα στα γερμανικά” έγραφε ο Πάουλ Τσέλαν.

Από αυτή την εμπειρία μιας απόλυτης εξορίας ο Κώστας Νασίκας επιχειρεί μια μελέτη στη συμβολή της γλωσσολογίας, της λογοτεχνίας, της ανθρωπολογίας και της ψυχανάλυσης, που μας οδηγεί, με τρόπο μερικές φορές ιλιγγιώδη, να βυθιστούμε στον κόσμο της παλινδρόμησης, της αποπροσωποποίησης και της διαρκούς κατασκευής του εαυτού μέσω της γραφής και της γλώσσας, η οποία εκ φύσεως μας προδίδει, πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για τη γλώσσα των προδοτών και των ­δημίων.

Αυτός ο στοχασμός τον οδηγεί στην επερώτηση τρόπων της παρουσίας του άφατου και της καταστροφής στο εσωτερικό της γλώσσας. Αναλύει ιδιαίτερα τους τρόπους επιστροφής αυτών των «παρουσιών» στο εσωτερικό της μεταβιβαστικής εμπειρίας στην ψυχανάλυση. Αυτή αποδεικνύεται προοδευτικά τόπος παλινδρόμησης της γλώσσας σε ένα σημειωτικό λουτρό που ­επιτρέπει να αναδύονται οι διαστάσεις και οι συνθήκες των απαρχών του ­χρόνου, που πλαισιώνουν τη σταθερή (ανα)κατασκευή της γλώσσας.
—
Στο εξώφυλλο έργο του Χρόνη Μπότσογλου από την ενότητα Απέναντι του βουνού
—
Tvxs – επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη

*Πρώτη παρουσίαση του βιβλίου Εξορίες γλώσσας:

– Το Σάββατο 18 Φεβρουαρίου 2017 στις 12.00 το μεσημέρι, στο Poems ’n crimes, Αγίας Ειρήνης 17, Μοναστηράκι, οι εκδόσεις Γαβριηλίδη διοργανώνουν την παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Νασίκα: ΕΞΟΡΙΕΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.  Θα μιλήσουν οι: Όλγα Μαράτου  (ψυχαναλύτρια, Ε.Ψ.Ε.), Βασίλης Δημόπουλος (ψυχαναλυτής, Ε.Ψ.Ε.), Μανόλης Στεφανουδάκης (κλινικός ψυχολόγος, ψυχαναλυτής).  Θα παρευρεθεί ο συγγραφέας και θα συντονίσει ο Θανάσης Χατζόπουλος (ψυχαναλυτής, S.P.F.), επιστημονικός υπεύθυνος της σειράς Γραφές της Ψυχανάλυσης. Περισσότερες πληροφορίες: τηλ.: 210 6438785.

– Την Τρίτη, 21 Φεβρουαρίου 2017, ώρα 21.00, ο Κώστας Νασίκας θα μιλήσει με θέμα: Πάουλ Τσέλαν: ανάμεσα στην πάλη για τη γλώσσα και την εξορία, στην ενότητα ομιλιών με τίτλο: ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ: Συνομιλίες.
Οι υπόλοιπες ομιλίες της ίδιας ενότητας γίνονται από άλλους ομιλητές κάθε φορά, κάθε τρίτη Τρίτη του μήνα, στον χώρο εκδηλώσεων των εκδόσεων Γαβριηλίδης, Αγ. Ειρήνης 17, Μετρό Μοναστηράκι. Η είσοδος είναι ελεύθερη στο κοινό. Περισσότερες πληροφορίες: Κ. Αθανασιάδου (τηλ.: 210 2280366) και Θ. Χατζόπουλος (τηλ.: 210 6438785)