Αν βάζαμε τον Νεοέλληνα στον καναπέ της ψυχανάλυσης και τον ρωτούσαμε ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημά του, το βέβαιο είναι οτι θα μας απαντούσε πως το πρόβλημά του είναι οι άλλοι, οι ξένοι, που δεν τον αποδέχονται όπως είναι…” ο Γιώργος Κοκκόλης μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη για το tvxs.gr, σχετικά με την ψυχολογία του Νεοέλληνα, στα πλαίσια των συναντήσεων που διοργανώνει το Cafebabel Greece, η ελληνική ομάδα του cafebabel.com, του πρώτου πανευρωπαϊκού ηλεκτρονικού περιοδικού.

Ads

 

… Οταν όμως θα τον ρωτούσαμε ποιος είναι η απάντηση θα ήταν αβέβαιη. Ίσως ο Νεοέλληνας το σκεφτόταν λίγο; Τι θα μπορούσε να συμπεριλάβει στην ταυτότητα του και τι να αφήσει απ’ έξω;

Αρχικά ο Νεοέλληνας είναι νέος Έλληνας. Το πρόθεμα ‘’νεο’’ λειτουργεί με έναν τέτοιο τρόπο ώστε να δηλώσει μια συνέχεια και μια ασυνέχεια: κουβαλά ένα παλίο όνομα, βαρύ σαν ιστορία αλλά είναι ταυτόχρονα νέος, δεν είναι ούτε αρχαίος ούτε βυζαντινός. Το πρόθεμα ”νεος” δηλώνει ακριβώς τη διακριτή ταυτότητα του νέου Ελληνισμού που πορεύεται κουβαλώντας μια κληρονομιά με την οποία ταυτίζεται μεν, δε την βιώνει ενεργητικά όμως.

Ads

Πότε ξεκινά όμως αυτός ο Νέος Ελληνισμός; Ποια είναι η ιστορική στιγμή εκείνη που αναδύεται μέσα στην ιστορία; Με λίγα λόγια, ποια είναι τα ‘’παιδικά χρόνια’’ του Νέου Ελληνισμού;

Για να απαντήσουμε σε αυτό αλλά και στα ερωτήματα που θα ανακύψουν, προτείνω να χρησιμοποιήσουμε το δίπολο Ρωμηός –Γραικός ως άξονα και πρίσμα μέσα από το οποίο θα δούμε τις αντιφάσεις αλλά και τις πτυχές της Νεοελληνικής ταυτότητας.

Ως Γραικό να δούμε το κομμάτι εκείνο του Ελληνισμού που επιζητά την καταξίωση και σύνδεσή του με την ελληνική αρχαιότητα. Το τμήμα αυτό του Ελληνισμού είναι πνευματικό τέκνο του Διαφωτισμού, εκφράζεται ιδεολογικά με τον Κοραή και τη μετακένωση και βλέπει την Ελλάδα σαν τη μήτρα του δυτικού πολιτισμού. Για αυτή λοιπόν τη μερίδα ιδρυτική συνθήκη του Νέου Ελληνισμού είναι ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και η εισαγωγή των ρομαντικών ιδεών από τη Γαλλία ώστε να διαπλασθεί το έθνος που θα ζητήσει το 1821 την πολιτική του ανεξαρτησία.

Ο άλλος πόλος εκφράζεται μέσα από τον Ρωμηό. Η ταυτότητα του Ρωμηού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ορθοδοξία και την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τη Ρωμανία. Σ’ αυτήν την εκδοχή της ελληνικότητας κυρίαρχο στοιχείο είναι το Γένος και όχι το Έθνος. Πνευματική του κοιτίδα είναι η Κωνσταντινούπολη, πνευματικός του εκπρόσωπος είναι ο Ρήγας ενώ δυνητικά στο Γένος των Ρωμαίων-Ρωμηών ανήκουν όλοι οι Ορθόδοξοι.

Για τους Ρωμηούς, ιδρυτική πράξη της γέννησης του Νέου Ελληνισμού είναι αν όχι το 1204 τότε σίγουρα το 1453 με την πτώση της Αυτοκρατορίας.

Το ενδιαφέρον είναι ότι και για τους δύο ανθρωπολογικούς τύπους η ‘’άλλη πλευρά’’ ευθύνεται για την καταστροφή των Ελλήνων και την μίζερη πραγματικότητα. Για τους Γραικούς, η Χριστιανοσύνη νόθευσε τον ελληνικό πολιτισμό, τον αφάνισε και στη συνέχεια τον παρέδωσε σε τετρακόσια χρόνια οθωμανικής δουλείας, που τον απέκοψαν από την Αναγέννηση.

Για του Ρωμηούς, οι Γραικοί, με την εμμονή τους στην αρχαιότητα και τη δυτικολαγνεία τους κατέστρεψαν τον Ελληνισμό μέσα από το όχημα-σχήμα του ελλαδικού κράτους, στερώντας την οικουμενικότητα του ελληνικού πολιτισμού και περιχαρακώνοντας τον σε ένα οικόπεδο.

Οι δύο απόψεις, όσο και αν φαίνονται δραματικά διαφορετικές η μία από την άλλη δεν σημαίνει οτι είναι και απόλυτοι αρνητές της άλλης πλευράς. Τα σχήματα αυτά γίνονται για λόγους ερμηνευτικούς και είναι σαφές, νομίζω, οτί υπάρχουν πολλές διακυμάνσεις.

Σε ότι αφορά την καταστατική πράξη γέννησης του νεοελληνικού έθνους, μπορεί να γίνει μια σύνθεση των δύο απόψεων. Η ημερομηνία κλειδί είναι το 1204, γιατί τότε αρχίζει μια διαδικασία αφύπνισης του Νέου Ελληνισμού, λόγω της απώλειας της Πόλης. Την περίοδο αυτή αναπτύσσεται με τρόπο αποφατικό, η ελληνική ταυτότητα ώς άρνηση τόσο της Λατινικής όσο και της Τουρκικής ταυτότητας. Σταδιακά, με την υποδούλωση αρχίζει να δημιουργείται το πρόπλασμα μια εθνικής ταυτότητας μια διαδικασία που θα κορυφωθεί με τον Νεοελληνικό διαφωτισμό και δι αυτού θα καταλήξουμε στην εθνική αφύπνιση και τον πόλεμο της ανεξαρτησίας.

Ωστόσο το πρόβλημα το οποίο ανακύπτει και από τις δύο αυτές αναγνώσεις του Νέου Ελληνισμού, είναι η προβληματική, σχεδόν ψυχαναγκαστική σχέση με το παρελθόν. Ο Νεοέλληνας έχει θεοποιήσει το παρελθόν του, το έχει τοποθετήσει σε ένα βάθρο τόσο ψηλό που ότι και να κάνει δεν μπορεί να το φτάσει ποτέ. Το αποτέλεσμα οδηγεί σε ένα σχιζοφρενικό σισίφειο σχήμα, όπου οτιδήποτε και να παράγει ο Νέος Ελληνισμός, δεν θα θεωρηθεί ποτέ αντάξιο του αρχαίου, του κλασσικού.

Το ζήτημα της καταξιωτικής αρχαιοδοξίας είναι ένα κληροδότημα του Ρομαντισμού το οποίο στην περίπτωση της Ελλάδας αποκτά πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Ο λόγος είναι οτι το παρελθόν λειτουργεί νομιμοποιητικά ώς αντίβαρο της σημερινής πραγματικότητας που δεν είναι διόλου κολακευτική για τον νέο Ελληνισμό, ο οποίος ιδίως το 19ο αιώνα ήταν εγκλωβισμένος σε ένα μικρό, εξαρτημένο βασίλειο.

Αυτή λοιπόν η ανάγκη καταξίωσης, οδήγησε τον Νέο Ελληνισμό – και κυρίως την γραικική του πλευρά η οποία και επικράτησε- να επιζητήσει το αρχαίο κλέος όχι όπως πραγματικά ήταν αλλά έτσι όπως το φαντάστηκαν οι Δυτικοί. Με λίγα λόγια, ο Νέος Ελληνισμός επιζητά να ανταποκριθεί στην εικόνα που έχουν φτιάξει για αυτόν στη Δύση.

Αυτό αφενός οδηγεί τον Νεοέλληνα σε μια επιδερμική-ψευδεπίγραφη σχέση με την αρχαιότητα αφετέρου τον βάζει στη διαδικασία να επιλέξει μεταξύ Αρχαιότητας και Βυζαντίου. Καθώς στη Δύση οι δύο ταυτότητες θεωρούνται εν πολλοίς ασυμβίβαστες, ο Νεοέλληνας καλείται να διαλέξει μεταξύ των δύο με την ψυχαναγκαστική επιβολή της άρνησης της άλλης. Αυτό το σχήμα οδηγεί κυκλικά στην επιλογή μεταξύ Γραικού και Ρωμηού και Ανατολής ή Δύσης.

Το δίπολο αυτό, φαίνεται να διαπερνά κάθετα τον νεοελληνικό βίο σε όλες τις εκφάνσεις του. Μεταγγραφή του είναι ο άξονας προδότης-πατριώτης και εκσυγχρονιστής-αναχρονιστής, πάνω στον οποίο δομείται σταθερά η ελληνική πολιτική ακόμα και σήμερα.

Ο άξονας Ανατολής- Δύσης είναι εξαιρετικά σημαντικός, καθότι εξυπηρετεί και εδώ ένα διττό σχήμα: από τη μια η πολιτιστική του αναφορά, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει κάποια στιγμή σε μια ιστορική επιλογή υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς, ενώ από την άλλη υπάρχει και η γεωγραφική αναφορά, η οποία οδηγεί σε μια διαρκή ανανέωση του ερωτήματος κάθε φορά σε ένα νέο πλαίσιο αλλά πάντα με την ίδια προβληματική.

Αυτή ακριβώς η γεωγραφική θέση και οι προβληματισμοί που παρατέθηκαν ακροθιγώς οδηγούν στην αντίληψη περί ελληνικής ”ιδιαιτερότητας”, η οποία τροφοδοτείται και από τις δύο παραδόσεις. Από τη μία οι αθάνατες κλασσικές φόρμες και η φιλοσοφία και από την άλλη η Ορθοδοξία και δι’ αυτής η αντίληψη του Ελληνισμού ως του ”νέου Ισραήλ” δίνουν μια δυναμική που όχι μόνο δεν ατονίζει αλλά ανατροφοδοτείται.

Το ζήτημα λοιπόν είναι πως ο Νέος Ελληνισμός μπορεί να αντιμετωπίσει αυτά τα διλήμματα στο πλαίσιο της μετα-νεωτερικότητας και να δώσει επιτέλους τις πολυπόθητες απαντήσεις στο μέτρο που αυτό είναι δυνατό. Είναι σαφές οτι μια τέτοια διαδικασία είναι εξαιρετικά επώδυνη, απαιτεί θάρρος και μια καθαρή και ειλικρινή ματιά τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον του Ελληνισμού, όπως και αν αυτός προσλαμβάνεται. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο κάθε γενεά έχει αποφύγει να «δαμάσει το θεριό» παραδίδοντας την καυτή πατάτα στους επόμενους…

——————–

Τη Ρωμηοσύνη μην την κλαις…ή μήπως όχι; Ανιχνεύοντας την ψυχολογία του Νεοέλληνα

Ο Πέτρος Τατσόπουλος, ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος, ο Γιώργος Κοκκόλης και ο Γιώργος Αντωνιάδης συζητούν αυτή την Πέμπτη για την ψυχολογία του Νεοέλληνα στα πλαίσια των συναντήσεων που διοργανώνει το Cafebabel Greece, η ελληνική ομάδα του cafebabel.com, του πρώτου πανευρωπαϊκού ηλεκτρονικού περιοδικού.

Οι συναντήσεις θα γίνονται στον πολυχώρο Black Duck (Χρήστου Λαδά 9A )  στις 19.00, για τις επόμενες τρεις εβδομάδες με τις εξής θεματικές:

  • Τρίτη 18 Οκτωβρίου: Ελληνική αισθητική πρόταση και πολιτική – διάλογοι με τη Δύση
  • Πέμπτη 27 Οκτωβρίου: Η ψυχολογία του Νεοέλληνα
  • Τρίτη 1 Νοεμβρίου: Λύνοντας το Γόρδιο Δεσμό – οι εθνικές μας εκκρεμότητες