Σήμερα που οι πρόσφυγες είναι δίπλα μας σε τούτη τη χώρα, που η ανάσα τους σμίγει με τη δική μας που στριμώχνονται – όσοι έχουν επιβιώσει- κατά εκατοντάδες στις πλατείες μας, περπατούν στις εθνικές οδούς συνεχίζονταις μετ’εμποδίων αλλά πάντα με αξιοπρέπεια και πείσμα το ταξίδι τους προν τη γη της επαγγελίας, τί νόημα έχει άραγε μια έκθεση, μια εγκατάσταση – ντοκουμέντο;

Μήπως δεν νιώθουμε στο πετσί μας το δράμα τους; Αυτή ήταν η σκέψη που με ακολουθούσε στο δρόμο προς το Μπάγκειον. Για να πάρω την ευθύβολη απάντηση που μόνο η τέχνη μπορεί να δώσει από την εξαιρετική δουλειά της Μάρθας Μπουζιούρη και της Γιολάντας Μαρκοπούλου.

Το project τους ήρθε να μας ανοίξει παράθυρο σε χώρους που δεν έχουμε πρόσβαση. Στις προσωπικές ιστορίες των προσφύγων. Γιατί το Traces “φωτίζει την ιστορία του ενός”, όπως λέει στο tvxs.gr η Γιολάντα Μαρκοπούλου.

Και έχει δίκιο όταν υπογραμμίζει ότι το προσφυγικό αυτή την στιγμή αντιμετωπίζεται συνεχώς με νούμερα. Η ιστορίες των πολλών επισκιάζουν την ιστορία του ενός και εκεί χάνουμε κάτι από την πραγματικότητα, την αλήθεια. Η ίδια και η Μάρθα Μπουζιούρη επιδιώκουν επίσης να υπογραμμίσουν τον κίνδυνο, πίσω από τη ταμπέλα του πρόσφυγα να χαθεί ο πλούτος όλων των ιδιοτήτων τους.

Γι’αυτό διαμόρφωσαν έναν χώρο στον οποίο νιώθει κανείς πως φιλοξενείτε στο δικό τους πεδίο, ξεφυλλίζει τα ημερολόγιά τους, ακούει τη φωνή τους και τα όνειρά τους και ακολουθεί τον συναισθηματικό βηματισμό τους από τη χώρα προέλευσης έως τον τελικό τους προορισμό μέσα από το άρωμα των μπαχαριών, φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα.

Δεν ξεφυλλίζουμε όμως μόνο την ιστορία της Ρόγκιε, του Μαχμούντ, του Ουαλίντ, δεκάδων προσφύγων αλλά και εθελοντών αλληλέγγυων, γιατί το Traces “βλέπει” και με τα μάτια των απέναντι, των διπλανών. Εξάλλου υπάρχει ένας ολόκληρος όροφος στο Μπάγκειον αφιερωμένος στις χώρες υποδοχής.

Το Traces αποτελεί τμήμα του DOME event, μιας διεθνούς διοργάνωσης που πραγματοποιήθηκε το προηγούμενο Σαββατοκύριακο στην Αθήνα. Σκοπό έχει να αναδείξει ανθρώπους, ιστορίες και πρωτοβουλίες γύρω από το προσφυγικό ζήτημα. Για τη διοργάνωση συνεργάστηκαν η εταιρεία παραγωγής plays2place, η Μπιενάλε της Αθήνας και ο πολιτιστικός χώρος “Συνεργείο”, και ήταν καλεσμένες 30 οργανώσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

H Μάρθα Μπουζιούρη και η Γιολάντα Μαρκοπούλου απαντούν στις ερωτήσεις μας κι εσείς έχετε την ευκαιρία μέχρι την Κυριακή 6 Μαρτίου να επισκευτείτε το ιστορικό ξενοδοχείο “Μπάγκειον” στην πλατεία Ομονοίας, όπου φιλοξενείται μια εγκατάσταση με χαρακτηριστικά ζωντανού ντοκιμαντέρ, με θέμα την “Οδύσσεια” των προσφύγων.

Πόσο χρόνο σας πήρε η έρευνα και ποιες ήταν οι δυσκολίες που συναντήσατε;

Μ.Μ. Το ερευνητικό υλικό για το Dome Experience: Traces, πέρα από την συμπληρωματική, επικαιροποιημένη έρευνα που πραγματοποιήσαμε με την ομάδα, έχει συλλεχθεί από δύο βασικές πηγές. Η μία είναι η εθνογραφική έρευνα πεδίου που πραγματοποίησα πέρυσι στις συνοριακές περιοχές-σταθμούς της προσφυγικής διαδρομής, ξεκινώντας από τα σύνορα Συρίας-Λιβάνου και καταλήγοντας στα σύνορα Σερβίας-Ουγγαρίας. Εκεί προσπάθησα να κατανοήσω τι είδους σχέσεις επιτελούνται σε αυτούς τους προσωρινούς τόπους-σημεία, και πώς βιώνει η κάθε μεριά – πρόσφυγες, εθελοντές, τοπική κοινωνία –  την προσφυγική εμπειρία σε ανθρώπινο επίπεδο.

Γ.Μ. Το άλλο κομμάτι της έρευνας έγινε μέσω του καλλιτεχνικού εργαστηρίου Station Athens για νεαρούς πρόσφυγες και μετανάστες που οργανώνει η ΜΚΟ ΑΜΑΚΑ και το ΣΥΝΕΡΓΕΙΟ τα τελευταία 6 χρόνια.
Πολλοί από τους συμμετέχνοντες – ένας εκ των οποίων, ο Ramzan Mohammad, συμμετέχει και στην ομάδα των performer στο Μπάγκειον – δουλεύουν σαν διερμηνείς ή σε ΜΚΟ και είναι πολύ κοντά σε αυτό που συμβαίνει αυτή την στιγμή και μπορούν και οι ίδιοι μέσα από τα μάτια τους και την δουλειά τους να μας μεταφέρουν κάποιες εικόνες. Αυτό σίγουρα βοήθησε ένα κομμάτι της έρευνας.

Πώς καταλήξατε στην επιλογή των ντοκουμέντων, ποια ήταν τα κριτήρια;

Γ.Μ. Είχαμε να διαχειριστούμε ένα εξαιρετικά πλούσιο και ετερόκλητο υλικό, το οποίο μάλιστα αντιστοιχούσε σε διαφορετικά format όπως video συνεντεύξεις, γραπτές και ηχητικές μαρτυρίες, προσωπικά αντικείμενα αλλά και ανθρώπους στον πραγματικό τους ρόλο. Οι άνθρωποι αυτοί μας εμπιστεύτηκαν και είναι παρόντες, ο καθένας με την ιδιότητά του, μέσα στο Μπάγκειο, ως ζωντανό κομμάτι αυτής της αφήγησης.

Μ.Μ. Βασικό μας μέλημα ήταν να κρατήσουμε την ισορροπία ανάμεσα στην παρουσία των προσφύγων και την παρουσία της άλλης μεριάς, αλλά και να αποφύγουμε οποιαδήποτε ροπή προς τη θυματοποίηση. Είναι σημαντικό ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι επέλεξαν και μοιράστηκαν τις ιστορίες τους και οι ιστορίες αυτές φέρνουν στο φως πτυχές που δεν εξαντλούνται στο “προσφυγικό δράμα” αλλά θέτουν λιγότερο γνωστές ή δημοφιλείς αφηγήσεις που αφορούν στην επαγγελματική τους ιδιότητα, στις συναντήσεις τους με άλλους ανθρώπους στη διάρκεια αυτής της διαδρομής, στο πώς ζουν τη ζωή τους στις χώρες υποδοχής, στο γεγονός ότι οι ίδιοι είναι πλέον σε θέση να προσφέρουν τις γνώσεις και την εμπειρία τους σε άλλους πρόσφυγες.

Σε μια χρονική στιγμή που οι πρόσφυγες είναι δίπλα μας ανάμεσά μας, τι παραπάνω φωτίζει αυτή η πραγματικά αξιόλογη δουλειά σας;

Γ.Μ. Φωτίζει την ιστορία του ενός.  Η αλήθεια είναι ότι το προσφυγικό αυτή την στιγμή αντιμετωπίζεται συνεχώς με νούμερα. Η ιστορίες των πολλών επισκιάζουν την ιστορία του ενός και εκεί χάνουμε κάτι από την πραγματικότητα, την αλήθεια.  Στο TRACES προσπαθούμε να καταγράψουμε θραύσματα του ταξιδιού μέσα από μαρτυρίες και υλικό που μας έχουν εμπιστευθεί συγκεκριμένα πρόσωπα και ονόματα και όχι νούμερα.

Μ.Μ. Ναι, ακριβώς. Φωτίζει τον άνθρωπο, το ανθρώπινο. Και νομίζω ότι στη δική μας συνθήκη το ανθρώπινο γίνεται βαθιά πολιτικό, πρώτα απ’ όλα γιατί ανοίγει έναν χώρο αυτοπροσδιορισμού και όχι ένα ακόμη βήμα εκπροσώπησης των προσφύγων μέσα από τη βολική σκοπιά της εξαίρεσης, της ανθρωπιστικής κρίσης και της γενικευμένης αποτύπωσης του πρόσφυγα ως απρόσωπου και αδύναμου πάσχοντα.

Οι καλλιτέχνες στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι πάνω στο προσφυγικό . Πιστεύετε πως δίνουν μια επιπλέον ώθηση στην κινητοποίηση της κοινωνίας;

Γ.Μ. Ναι βέβαια, πάντα θέλουμε να το πιστεύουμε αυτό για την δουλειά μας.  Η τέχνη έχει την δυνατότητα να φωτίζει άλλες πλευρές, να προβάλει διαφορετικά κάποια πράγματα. Τα εργαλεία μας, ιδίως στο θέατρο είναι πολλά και μας δίνουν την δυνατότητα να ξεφύγουμε από τα κλισέ και να σκάψουμε ποιο βαθιά και προσωπικά όπως πιστεύω ότι κάναμε και με το TRACES. 

Μ.Μ. Η τέχνη παραμένει ένα ευέλικτο εργαλείο. Και έχει αυτή τη μοναδική ιδιότητα να διεισδύει εκεί που άλλα εργαλεία αποτυγχάνουν. Πιστεύω ότι το ζητούμενο είναι να θέσουμε σε λειτουργία όλα μας τα όπλα, ο καθένας από την πλευρά του, ανταποκρινόμενοι σε διαφορετικές προκλήσεις και ανάγκες. Το προσφυγικό ζήτημα εμπεριέχει τόσες διαφορετικές πτυχές – θεσμικές, πολιτικές, πολιτισμικές, ανθρώπινες – που προκαλεί την τέχνη να αναζητήσει νέες φόρμες και αφηγήσεις, προκειμένου να ανταποκριθεί με σεβασμό και ουσία σε αυτές τις πτυχές.

Πληροφορίες

Ημέρες & Ώρες Επίσκεψης του DOME Experience “Traces” :
Σάββατο 27 Φεβρουαρίου έως Κυριακή 6 Μαρτίου, 19:00 – 23:00
Διεύθυνση: Μπάγκειον, Πλ. Ομόνοιας 18, Αθήνα 105 51