Γράφαμε σε μία παλαιότερη κριτική μας για τη σημασία των μεταφράσεων στην ποίηση από τους εκδότες τόσο προς όφελος της επικοινωνίας του κοινού με ξένους ποιητές όσο και για τους δικούς μας καλλιτέχνες καθώς η επαφή αυτή μας φέρνει σε επαφή με τις κυρίαρχες τάσεις στο εξωτερικό.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της δίγλωσσης έκδοσης των ποιητικών συλλογών της ελληνίστριας Susanna Erlanger από τις ελβετικές εκδόσεις Verlag an der Friedensgasse (κατά αποκλειστική διακίνηση από το βιβλιοπωλείο του vakxikon.gr) σε μία εξαιρετική μετάφραση από τον ποιητή Αλέξιο Μάινα. Στην ουσία πρόκειται για την ποιητική συλλογή «σήματα» και για το σκηνικό ποίημα «ο νάνος».

Τα «σήματα» κινούνται στο πλαίσιο της υπαρξιακής ποίησης, έστω και σε πυρηνικό επίπεδο. Κυρίαρχο στοιχείο είναι το συναίσθημα που πηγάζει από την εκφραστική δεινότητα της ποιήτριας, τις εικονοπλαστικές ακροβασίες και την τολμηρότητά της να πειραματιστεί λεκτικά.

Στην υπαρξιακή ποίηση εντάσσεται ο σκηνικός «νάνος». Πρόκειται για έναν ποιητικό διάλογο επί σκηνής μεταξύ δύο προσώπων, το “νάνο” και τον “άλλο”, που θυμίζει τις στροφές και τις αντιστροφές των δραματικών στάσιμων. Έτσι, το ποίημα αποκτά μία ιδιαίτερη θεατρικότητα (σκηνικό). Και η παραστατικότητα υποστηρίζεται εσωτερικά από τη σκηνοθετική και τη σκηνογραφική απεικόνιση της ποιητικής σύνθεσης κατά το θεατρικό πρότυπο όπου οι διάλογοι αποκαλύπτουν την σκηνογραφία και δίνουν σκηνοθετικές οδηγίες.

Και στις δύο ποιητικές συνθέσεις η αγωνία για τη φθορά και ο χρόνος αποτελούν τα κεντρικά ζητήματα. Οι εικόνες παρμένες από τη φύση περιβάλλουν το υπαρξιακό επίκεντρο του διαλόγου, ενώ παράλληλα λειτουργούν ως σύμβολα ήπιου υπαρξιακού στοχασμού πάνω στο χρόνο, τη φθορά και το φόβο. Οι συμβολισμοί όμως παραμένουν ήπιοι κι εύληπτοι. Άλλωστε, το μήνυμα παραμένει περιορισμένο σε πυρηνικό επίπεδο και δεν κυριαρχεί σε βάρος του συναισθήματος.

Η “πέτρα” (πέτρα/λίθος, γκρεμός, βουνό, βράχος, τάφρος) ως φυσικό σύμβολο της αιωνιότητας επανέρχεται πολύ συχνά στην ποιητική της Σουζάνα Έρλανγκερ. Ο ίδιος ο “χρόνος” αποτελεί ένα σταθερό σημείο αναφοράς σε πολλές συνθέσεις των «σημάτων» και κεντρικό ζήτημα στο «νάνο». Η θάλασσα/υγρό στοιχείο (κύματα, θάλασσα, φύκια, τάφρος, κοίτη) κι ο ουρανός (σύννεφα, άνεμος, ανεμοθύελλα, φως) αποτελούν άλλες σταθερές εικονοπλαστικές αναφορές που στολίζουν πολύχρωμα τον υπαρξιακό πυρήνα της ποίησής της.

Ο χειρισμός του λόγου και η εκφραστική δεινότητα της ποιήτριας εντυπωσιάζει τόσο με τη ολιγάρκεια στην έκφραση και τη διαύγεια των νοημάτων όσο και με την επιλογή και τοποθέτηση των λέξεων. Χαρακτηριστική είναι η λιτότητα καθώς κυριαρχούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά. Σε πολύ λίγα έργα των δύο συλλογών εντοπίζονται δύο επίθετα στην ίδια σύνθεση. Παρ’ όλα αυτά η αξιοποίηση των ουσιαστικών σε μετωνυμίες ή ονοματικά σύνολα (μεταφορές, ομοιόπτωτοι ή ετερόπτωτοι προσδιορισμοί) εμπλουτίζει τόσο την έκφραση ώστε καθιστά τα επίθετα περιττά. Έτσι, οι λίγες μετοχές και τα υπάρχοντα επίθετα μέσα στην σπανιότητά τους και τοποθετημένα σε συγκεκριμένες θέσεις ενισχύουν ακόμα περισσότερο την ιδιότητα που προσδίδουν.

Σε αντίθεση με την εκφραστική λιτότητα, η ποίηση της Susanna Erlanger διακρίνεται από μία πλούσια εικονογράφηση με ελαφριές υπερρεαλιστικές επιδράσεις. Εικόνες παρμένες κατά βάση από το φυσικό περιβάλλον που προσφέρει ανεξάντλητο πλούτο εμπειριών κι αισθήσεων.

Τούτες οι εικόνες όμως εκφράζονται με έναν -συγκρατημένο- λυρισμό και μία διαύγεια νοήματος ώστε να κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ενώ ταυτόχρονα δένεται με μία διάθεση ρομαντισμού. Ο λυρισμός τούτος σε συνδυασμό με τη διαφάνεια της έκφρασης και τη λιτότητα προκαλούν όλες τις αισθήσεις του αναγνώστη (όσφρηση, όραση, ακοή, γεύση, αφή) δημιουργώντας ένα ισχυρό πεδίο συναισθημάτων.

Διακρίνεται μία ευελιξία στην εικονοπλασία καθώς με βάση και την υπερρεαλιστική παράδοση οι θρυμματισμένοι στίχοι δημιουργούν μικρές εικόνες που συνδέονται μεταξύ τους με ελαστικότητα. Αξίζει να υπογραμμίσουμε τη γυμνότητα και τη σαφήνεια των συναισθημάτων παρά τη διασπορά νοήματος και την αμφισβήτηση της συνοχής του νοήματος.

Οι εκφραστικές ακροβασίες και οι αινιγματικές μεταφορές σε συνδυασμό με ποιητικά σχήματα (παρομοίωση, μεταφορά, αλληγορία, σύμβολα) και η λιτότητα εκφραστικών μέσων (ήπιος πεζολογικός τόνος, απουσία ρητορισμού, καθαρότητα νοημάτων) ενισχύουν αυτή την σαφήνεια του λόγου δίνοντας έμφαση στο αισθητικό κομμάτι της τέχνης, ακόμα κι αν το μήνυμα περιορίζεται σε κυτταρικό επίπεδο. Στην ουσία η πολλαπλότητα, ο θρυμματισμός και η εικονοπλαστική ελαστικότητα καθιστά κυρίαρχο το αισθητικό μέρος. Ο υπαρξιακός προβληματισμός περιορίζεται σε εμβρυακό επίπεδο φέρνοντας στην επιφάνεια το συναίσθημα.

τοβιβλίο

“κατεβάστε” τη νέα ποιητική συλλογή του Δήμου Χλωπτσιούδη, «κατάστιχα» από την cosmotebooks ή από το myebooks.gr