Το Μουσείο της αρχαίας Ελεύθερνας, ένα έργο – σταθμός για τον πολιτισμό της Ελλάδας, εγκαινιάζεται φέτος το καλοκαίρι έπειτα από 30 χρόνια συστηματικής αρχαιολογικής ανασκαφικής έρευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα για την Ελλάδα το 2016. 

Το Μουσείο που θα ανοίξει τις πύλες του την Κυριακή 19 Ιουνίου θα παρουσιάσει στην παγκόσμια κοινότητα μια σειρά από τα σημαντικότερα ευρήματα και τους θησαυρούς από την νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας και την πόλη της αρχαίας Ελεύθερνας. 

Τριάντα και πλέον χρόνια πριν, όταν ο Καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης ξεκίνησε τις ανασκαφές στην Ορθή Πέτρα, ένα λεωφορείο έφθανε στο χωριό της Ελεύθερνας μια φορά την εβδομάδα. Σήμερα εκεί υπάρχει ένα θαυμάσιο αρχαιολογικό πάρκο και ένα μουσείο – πόλος έλξης και ήπιας ανάπτυξης. 

Στόχος του Μουσείου, που αποτελεί το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη και το τέταρτο ανάλογο στην Ελλάδα, είναι να «ταξιδέψει» όλους τους επισκέπτες στην αυγή του ελληνικού πολιτισμού και τον Όμηρο, να τους δώσει την ευκαιρία να θαυμάσουν από κοντά το πλήθος των ευρημάτων της μακροχρόνιας αρχαιολογικής ανασκαφής, μέσα σε ένα αλώβητο, φυσικού κάλλους τοπίο. 

Περιήγηση στον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Ελεύθερνας: 

^{Το Μουσείο της αρχαίας Ελεύθερνας, από νότια. Διακρίνεται το φυσικά διαμορφωμένο υπαίθριο θεατράκι}

Τα μυστικά της αρχαίας Ελεύθερνας 

Ο τεράστιος αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο βρίσκονται ανάμεσα στα χωριά Ελεύθερνα και Αρχαία Ελεύθερνα (Πρινές) του Δήμου Ρεθύμνης, της Περιφέρειας Κρήτης. Η αρχαία πόλη έλαβε το όνομά της από τον μεγάλο Κουρήτη Ελευθήρα, και η ιστορία της ξεκινά χιλιάδες χρόνια πριν. Σε υψόμετρο περίπου 380 μ., στους πρόποδες του Ψηλορείτη, η πόλη ευνοήθηκε πολλαπλά λόγω της γεωγραφικής της θέσης στην καρδιά της Κρήτης, καθώς και της σχέσης της με τη θάλασσα, παράγοντες που αποτέλεσαν τις αιτίες της δομής μιας ανοιχτής κοινωνίας που ήκμασε κατά την αρχαιότητα.

Οι έρευνες στην περιοχή, ανασκαφικές και άλλες, ξεκίνησαν από το Πανεπιστήμιο Κρήτης το 1985 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα από τον Καθηγητή Ν. Χρ. Σταμπολίδη, τους συνεργάτες και τις ομάδες του. Στις ανασκαφές συμμετείχαν φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού (Ευρώπης, ΗΠΑ, Ασίας, Αφρικής, Αυστραλίας), καθώς και άνθρωποι των γύρω χωριών. 

Η ανασκαφή αποκαλύπτει σιγά-σιγά τα μυστικά της πόλης από το 3000 π.Χ. έως τον 14ο αι. μ.Χ.. Σπίτια, βίλλες, δρόμοι, δημόσια οικοδομήματα και λουτρά, δεξαμενές και στέρνες, αναλήμματα και τοίχοι, ιερά και εκκλησίες, κλίβανοι και εργαστήρια, και πάνω απ’ όλα η νεκρόπολη των πολεμιστών και των συγγενών τους στην αυγή της ελληνικής Ιστορίας, ξεθάβονται μεθοδικά και συστηματικά. 

Η νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας

Από την ανασκαφή της νεκρόπολης στην Ορθή Πέτρα φαίνεται ότι η Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, κυρίως από το 900 έως και τα τέλη του 6ου ή τις αρχές του 5ου αι. π.Χ., είναι η πιο σημαντική περίοδος της πόλης, που συνδέεται άμεσα με την αυγή του ελληνικού πολιτισμού και τον Όμηρο (Ιλιάδα και Οδύσσεια).

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών και καθώς η αρχαία πόλη ξανάβλεπε το φως, η φήμη της βαθμιαία εξαπλώθηκε, μέσα από Διεθνή επιστημονικά συνέδρια και Συμπόσια, ημερίδες, επιστημονικές μελέτες, άρθρα στον ελληνικό και ξένο Τύπο, την τηλεόραση, τα social media.

Το Μουσείο

Το 2012 ήρθε η μεγάλη στιγμή για την ίδρυση και την κατασκευή του Μουσείου, που εγκαινιάζεται προσεχώς, στεγάζοντας όλα τα κινητά ευρήματα και τους θησαυρούς από την ανασκαφή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Πρόκειται για το 4^ο μεγαλύτερο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Ελλάδα μετά από αυτά της Ολυμπίας, των Δελφών και της Βεργίνας, πάνω στην επαρχιακή οδό, και εύκολα προσβάσιμο από τον επισκέπτη. 

H ιστορική διαδρομή της Ελεύθερνας ξεδιπλώνεται στις τρεις συνεχόμενες αίθουσες, που φιλοξενούν όλη την ιστορία της πόλης από το 3000 π.Χ. έως το 1300 μ.Χ. – τεσσερισήμισι χιλιετίες με αντικείμενα καθημερινής ζωής και έργα τέχνης από την προϊστορία, τα γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά και πρωτοβυζαντινά και βυζαντινά χρόνια.

Η μεγαλύτερη σε μέγεθος Αίθουσα Α περιλαμβάνει εκθέματα που επελέγησαν για μια πρώτη παρουσίαση της διαχρονικής δημόσιας, πολιτικής, θρησκευτικής, κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής της Ελεύθερνας, αλλά κυρίως αντικείμενα εισηγμένα από άλλες πόλεις της Κρήτης και περιοχές όπως η Αττική, η Πελοπόννησος, οι Κυκλάδες, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Μ. Ασία, η Κύπρος, η Φοινίκη και γενικότερα η συροπαλαιστινιακή ακτή, η Αίγυπτος…

Στη μέση της αίθουσας, το μαγικό άφθαρτο υλικό, ο χρυσός, υλικό περίτεχνων κοσμημάτων και της προβολής τους με ψηφιακές εφαρμογές (digital installation).
Στο βάθος υπάρχει, επίσης, αίθουσα προβολών, μικρών συνεδρίων ή περιοδικών εκθέσεων.

^{Γενική άποψη της Α αίθουσας στην οποία εκτίθενται αντικείμενα από την Προϊστορική έωςτην Παλαιοχριστιανική περίοδο που σχετίζονται με το δημόσιο και ιδιωτικό βίο της αρχαίας Ελεύθερνας}

Στην Αίθουσα Β αναπτύσσεται η θρησκευτική και η λατρευτική ζωή στην Ελεύθερνα, από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου έως και τα βυζαντινά χρόνια. Παρουσιάζεται, επίσης, το Μνημείο 4Α, ηρώο-ιερό, που ερμηνεύεται ως κενοτάφιο, αποτελώντας ένα από τα πρώτα μνημεία του «αγνώστου» στρατιώτη στην παγκόσμια ιστορία. 

Εδώ εκτίθεται και ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της Νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας, η «Κόρη της Ελεύθερνας», που συγγενεύει με το αριστουργηματικό δαιδαλικό άγαλμα, τη διάσημη «Κυρία της Ωσέρ», που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.

^{Άποψη από την Αίθουσα Β που είναι αφιερωμένη στη λατρεία και τα ιερά από την Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο έως την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο}

Η Αίθουσα Γ είναι αφιερωμένη στις νεκροπόλεις της Ελεύθερνας. Παρουσιάζονται εδώ μόνον ευρήματα από τις ανασκαφές στην νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, καθώς σε αυτήν εικονογραφούνται περιγραφές από τον κόσμο του Ομήρου, όπως π.χ. το τελετουργικό τυπικό των ταφικών πυρών (καύσεων), ανάλογων δηλαδή με την ταφική πυρά του Πατρόκλου που περιγράφεται στη ραψωδία ψ της Ιλιάδας – εδώ εκτίθεται η μοναδική ταφική πυρά με τον δειροτομηθέντα νεκρό, ένα εύρημα που έθεσε σε άλλη βάση την αλήθεια των στίχων του Ομήρου στη διεθνή επιστημονική κοινότητα.

^{Άποψη από την Αίθουσα Γ όπου διακρίνονται η προθήκη με τα ευρήματα από τον τάφο Α1Κ1, γνωστό ως “Τάφο των Πολεμιστών” (880/870 π.Χ. έως 660/650 π.Χ.) και η προθήκη με την ταφική πυρά ΛΛ/90-91 (720-700 π.Χ.) του Ελευθερναίου αριστοκράτη πολεμιστή}

Επίσης, σκιαγραφείται μια κοινωνία πολεμιστών και πριγκιπισσών, μέσα από τα ευρήματα και τα πλούσια κοσμήματα, τα όπλα και τα εργαλεία επιφανών πολεμιστών, καθώς και από μια χάλκινη ασπίδα να ξεχωρίζει ανάμεσά τους – ένα εμβληματικό έργο που εκτίθεται στην αρχή της έκθεσης του μουσείου. 

Στην ίδια αίθουσα οι οπτασίες των αριστοκρατισσών ιερειών της Ελεύθερνας με όλον τον κτερισματικό πλούτο τους, λαμπρά, λεπτεπίλεπτης τέχνης κοσμήματα, υάλινα και φαγεντιανά, πήλινα και χάλκινα αγγεία, ειδώλια κ.ά.

Οι τρεις αίθουσες μπορούν να φιλοξενήσουν συγχρόνως τουλάχιστον 4 ομάδες 50 επισκεπτών η κάθε μια, ενώ η κάθε αίθουσα έχει τη δική της οθόνη στην οποία προβάλλονται ιστορίες που διηγούνται και σχετίζονται με τα πρωταγωνιστικά αντικείμενα της κάθε αίθουσας, ταινίες με αναφορές στον Όμηρο και τον Ηρόδοτο, ορισμένες από τις οποίες έχουν βραβευθεί σε διεθνή φεστιβάλ αρχαιολογικών ταινιών.

Στη Νότια Πτέρυγα του Μουσείου, υπάρχει το Ερευνητικό Κέντρο και το Κέντρο Μελέτης, με βιβλιοθήκη, γραφεία και πλούσιο αρχείο των ανασκαφών.

Πρόκειται για το μέρος όπου γίνεται όλη η έρευνα από Έλληνες και ξένους επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων, καθώς και ερευνητές και σπουδαστές διαφόρων ειδικοτήτων από τα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, των ΗΠΑ, της Ασίας και της Αυστραλίας. Εδώ προετοιμάζονται επίσης τα εκπαιδευτικά προγράμματα σε αγαστή συνεργασία του Πανεπιστημίου Κρήτης με την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση της Κρήτης και της Ελλάδας. 

Στον ισόγειο χώρο βρίσκονται οι αποθήκες και τα εργαστήρια συντήρησης, εξοπλισμένα με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, ενώ στη μεγάλη αυλή του Μουσείου δημιουργήθηκε ένα μικρό θέατρο για παραστάσεις, συναυλίες και δρώμενα. Τέλος, για την εκπαίδευση των παιδιών το Μουσείο έχει σχεδιάσει και σχεδιάζει ειδικά προγράμματα σχολικών επισκέψεων, που θα δώσουν τη δυνατότητα στα παιδιά της Κρήτης αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας να γνωρίσουν από κοντά μια από τις σημαντικότερες ανασκαφές των τελευταίων χρόνων και της σύνδεσής της με τους μεγαλύτερους ποιητές και ιστορικούς της αρχαιότητας, όπως ο Όμηρος και ο Ηρόδοτος κ.ά.

Μέσα στο Μουσείο

^{Το εμβληματικό αντικείμενο του Μουσείου, στην είσοδο της Α αίθουσας. Χάλκινη ασπίδα. 830/820-730/720 π.Χ. Από τον τάφο A1Κ1 «των πολεμιστών», στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη}

^{Λεπτομέρεια της χάλκινης ασπίδας με την εντυπωσιακή λεοντοκεφαλή}

^{Αμφορέας. Αρχές 7ου αι. π.Χ. Από τον τάφο A1Κ1 «των πολεμιστών», στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη}
 

^{Λεπτομέρεια από την ανώτερη διακοσμητική ζώνη του αμφορέα. Απεικονίζεται λέοντας  που κυνηγά αίγαγρο έχοντάς τον αρπάξει από τα καπούλια, καθώς και τρία αλόγα που βοσκούν}
 

^{Περίαπτο της αιγυπτιακής θεότητας Sekhmet από φαγεντιανή 790 – 710 π.Χ. Από τον τάφο A1Κ1 «των πολεμιστών», στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη}
 

^{Προθήκη με κοσμήματα στην Αίθουσα Α}
 

^{Χρυσό́ περίτμητο έλασμα με αντωπές σφίγγες. 700-630 π.Χ. Από το αποτεφρωτήριο A, στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη}
 

<sup>Η προθήκη με τον θηραϊκό στάμνο και τη χάλκινη φοινικική φιάλη. Ευρήματα που σχετίζονται με την προβολή της ταινίας στην τηλεόραση δίπλα, με τίτλο «Φρονίμη», βασισμένη σε μια ιστορία του Ηρόδοτου
 

 
Χριστόγραμμα, αλυσίδα και άγκιστρο. 4ος – 7ος αι. μ.Χ. Από το πρωτοβυζαντινό κτηριακό συγκρότημα στο Πυργί́. Ελεύθερνα, Κρήτη</sup>
 

^{Άγαλμα Αφροδίτης και Πάνα. 2ος – 1ος αι. π.Χ. Από το Μεγάλο Λουτρό́ στον Κατσίβελο. Ελεύθερνα, Κρήτη}
 

^{Το Μνημείο 4Α και τμήματα από τα γλυπτά κρανοφόρων πολεμιστών. Προβάλλεται ειδική ψηφιακή εφαρμογή με αναπαράσταση του μνημείου και σχεδιαστική αναπαράσταση των πολεμιστών που ήταν τοποθετημένοι σε αυτό}
 

^{Το γλυπτό κατωκόρμι της «Κόρης της Ελεύθερνας» (περ. 650 π.Χ.).  Το γλυπτό́ φέρνει αυτόματα στον νου το διάσημο άγαλμα δαιδαλικής τεχνοτροπίας, την «Κυρία της Ωσέρ» που βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Μακροσκοπικές, μικροσκοπικές και κυρίως πετροχημικές αναλύσεις του υλικού́ των δύο αγαλμάτων κατέδειξαν ότι τα γλυπτά́ αυτά́, έχουν κατασκευαστεί από́ ασβεστόλιθο του λατομείου της Ελεύθερνας. Δίπλα στην τηλεόραση προβάλλεται η ταινία «Η Κυρία της Ωσέρ» που διηγείται την περιπέτεια των δύο γλυπτών}
 

^{Λεπτομέρεια από προθήκη της Αίθουσας Γ, η οποία είναι αφιερωμένη στις νεκροπόλεις, με τα ευρήματα του Τάφου Μ (πριν από τα μέσα του 7ου αι. π.Χ.) από την νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, γνωστού ως τάφος με τις «αριστοκράτισσες – ιέρειες»}

^{Χρυσό́ μηνοειδές περίαπτο με παράσταση λέοντα. 7ος αι. π.Χ. Νεκρόπολη Ορθής Πέτρας. Ελεύθερνα, Κρήτη}

 
^{Τριποδικός κρατήρας και αγγεία πόσης. 830-810 π.Χ. Aπό τον τάφο A1Κ1 «των πολεμιστών», στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας}
 

^{Άποψη από την Αίθουσα Γ και την προθήκη με τα ευρήματα από την ταφική πυρά ΛΛ/90-91 του δειροτομηθέντος αριστοκράτη πολεμιστή. Το εύρημα και το τελετουργικό τυπικό ανακαλούν την πυρά του Πατρόκλου και την περιγραφή́ του Ομήρου στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας}
 

^{Άποψη από τις σύγχρονες αποθήκες και εργαστήρια του Μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας. Ο καθηγητής Ν. Χρ. Σταμπολίδης με τους μαθητές/συνεργάτες αρχαιολόγους}
 

^{Το αντικείμενο από το οποίο είναι εμπνευσμένο το λογότυπο του Μουσείο αρχαίας Ελεύθερνας. Θεά́ Μέλισσα. 7ος αι. π.Χ. Χρυσό́ κόσμημα από́ τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. H μέλισσα παριστάνεται μειξογενής: το πανωκόρμι της ως γυναικεία μορφή́ με τα χέρια στο στήθος και το κατωκόρμι ως έντομο με μεγάλά φτερά́, που κοσμούνται με στιγμωτά άνθη. Κατά́ μια μυθολογική́ εκδοχή́, οι μέλισσες έθρεψαν μαζί́ με την Αμάλθεια τον νήπιο Δία στο ιδαίον Άντρον}
 

^{Το πάνελ των ομιλητών (από αριστερά): Οδυσσέας-Ιωάννης Ζώρας – Πρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης, Νικόλαoς Χρ. Σταμπολίδης – Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης & Διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Ελένη Κόρκα – Γενική Διευθύντρια ΥΠΠΟΑ, Αναστασία Τζιγκουνάκη – Έφορος Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου}
 

^{Ο Καθηγητής Νικόλαoς Χρ. Σταμπολίδης στο podium}

^{Το κατάμεστο Αμφιθέατρο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, όπου και έλαβε χώρα η Συνέντευξη Tύπου για την ανακοίνωση των Εγκαινίων του Μουσείου}

* Το έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα 2007-2013» (ΕΣΠΑ) από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οποίοι είναι και οι φορείς λειτουργίας του. Η προσπάθεια ενισχύθηκε και από την ιδιωτική πρωτοβουλία, το Ίδρυμα Ωνάση, την Alpha Bank και τη Grecotel (που αποτελούν Αριστίνδην μέλη της Μεσογειακής Αρχαιολογικής Εταιρείας), καθώς και από άλλους Οργανισμούς, Ιδρύματα, Φορείς και φυσικά πρόσωπα.