Σκέψεις και προτάσεις με αφορμή μια έκθεση του Μουσείου Μπενάκη. Της Γεωργίας Πρωτογέρου.

Επισκεφθήκαμε, πριν από λίγες μέρες, την έκθεση ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ / Παράθυρα στην πόλη στο Μουσείο Μπενάκη στο κτήριο της οδού Πειραιώς.

Πρόκειται για το συμμετοχικό φωτογραφικό έργο της Γιάννας Ανδρεάδη που παρουσιάζει μία ανέκδοτη αλλά και οικεία όψη της Αθήνας μέσα από τα παράθυρα και τα διαφορετικά βλέμματα των κατοίκων της.

Η Γιάννα Ανδρεάδη εμπνεύστρια του έργου και επιμελήτρια της έκθεσης (γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960 και ζει στην Γαλλία από το 1978), είναι εικαστικός, εκφράζεται με τη ζωγραφική, το σχέδιο, τη φωτογραφία, τα βιβλία και τα συμμετοχικά έργα.

Το συγκεκριμένο συλλογικό φωτογραφικό έργο ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2013, μέσω του Facebook, όταν η Γιάννα Ανδρεάδη κάλεσε τους Αθηναίους να φωτογραφήσουν τη θέα της πόλης μέσα από το παράθυρό τους (πρότζεκτ στο οποίο είχαμε, με την σειρά μας, ανταποκριθεί).

Βασική προϋπόθεση, το παράθυρο ή έστω τμήμα του να πλαισιώνει την εικόνα, έτσι ώστε η σχέση εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, ιδιωτικού και δημόσιου να είναι πάντα εμφανής.

To ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ καλύπτει όλο το πολεοδομικό συγκρότημα των Αθηνών που περιβάλλεται από το όρος Αιγάλεω, την Πάρνηθα, την Πεντέλη, τον Υμηττό και το Σαρωνικό κόλπο.

Κάθε προσωπική θέα είναι αποκλειστική και εκφράζει την προσωπική σχέση του καθενός με τη πόλη, αποκαλύπτοντας τον ιδιαίτερο και πολύπλοκο χαρακτήρα της και συνθέτοντας μία συλλογική εικόνα, μακριά από τα αναμενόμενα στερεότυπα.

Εκθέτοντας αυτές τις νέες, απρόσμενες όψεις δημιουργείται μια σύγχρονη καταγραφή της πόλης και συμπληρώνεται ένα ανεξάντλητο μωσαϊκό όπου ο καθένας είναι ταυτόχρονα συν-δημιουργός αλλά και θεατής.

Το έργο εκτέθηκε για πρώτη φορά πέρυσι, στην Cité de l’Architecture et du Patrimoine του Παρισιού.

Η έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, η οποία θα διαρκέσει μέχρι την Κυριακή  29 Ιανουαρίου 2017,  παρουσιάζει 110 φωτογραφίες, που συμπληρώνονται και από την προβολή 400 εικόνων που τράβηξαν 500 εκ των συμμετεχόντων (από ένα σύνολο 10.000 φωτογραφιών).

Εκείνο που εντυπωσιάζει τον θεατή είναι ότι οι, κατά προτίμηση, μετωπικές λήψεις της θέας της Αθήνας μέσα από τα παράθυρά της, οι οποίες θυμίζουν «αρχιτεκτονική φωτογραφία», αποκαλύπτουν τον πλούτο και την ποίηση που φέρει η “θεά Αθήνα”, μέσα από τις θεάσεις των αντιφάσεών της.

Τα πολύ καλής ποιότητας τιράζ των φωτογραφιών, που υλοποιήθηκαν από το Studio Bordas, αποκαλύπτoυν μια σχέση διαλεκτική που συνδέει και συσχετίζει υποκείμενα, αντικείμενα, καταστάσεις. 

Οι φωτογραφικές λήψεις – κατοίκων και επισκεπτών της Αθήνας που συμμετείχαν στο έργο – οι οποίες επελέγησαν από την επιμελήτρια της έκθεσης, απηχούν αυτήν ακριβώς την συνομιλία – άλλοτε μεγαλόφωνη και άλλοτε ψιθυριστή – που διεξάγεται αενάως μεταξύ του δημόσιου  και του ιδιωτικού βίου, του εσωτερικού και του  εξωτερικού τόπου, του κοινόχρηστου και του ιδιόχρηστου χώρου μεταξύ του δομημένου, ενίοτε τσιμεντοποιημένου περιβάλλοντος και της αδάμαστης φύσης που επιβάλλεται στο κάδρο, κατρακυλώντας από τις φαιοπράσινες πλαγιές των ορεινών όγκων που ορίζουν το λεκανοπέδιο, πάνω στα χορταριασμένα ντουβάρια των διατηρητέων, στο νήμα των υδρατμών που διατρέχουν τα τζάμια μια βροχερή ημέρα ή στο αναπόφευκτο γαλάζιο που εισβάλλει στα διαμερίσματα, ταράζοντας την οικιακή γαλήνη και ξεσηκώνοντας τους ενοίκους για ένα ταξίδι με το μοναχικό πλοίο που αχνοφαίνεται στο βάθος της εικόνας ή με το σύννεφο που σκιάζει το παράθυρο.

Όλες αυτές οι εναλλαγές επόψεων, δίνουν ένα αισθητικό αποτέλεσμα που χαρακτηρίζεται από την υποκειμενικότητα της ματιάς αλλά και του τρόπου ζωής που έχει εγκατασταθεί μέσα κι έξω από το κάδρο.

Με ή χωρίς ανθρώπινη παρουσία, οι εικόνες παραμένουν ζωντανές και όμορφες, ακόμη και μέσα στην ασχήμια της πόλης αποτυπώνοντας στιγμιότυπα, tranches de vie.

Πικροδάφνες, νεραντζιές, κλουβιά με ωδικά πτηνά, αργόσχολοι στα μπαλκόνια τους, έμποροι, διαβάτες, εικόνες νοσταλγικές, που θα μπορούσαν κάλλιστα να φιγουράρουν σε διαφημιστικές αφίσες του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού την δεκαετία του ’60. Αρχαίοι ναοί και αγάλματα που θα είχαν την θέση τους σε ένα εγχειρίδιο ιστορίας, εικόνες ιλλουστρασιόν αστικών διαμερισμάτων αλλά και μεταμοντέρνα κάδρα που παραπέμπουν σε πόλεις έπειτα από μία σύρραξη  οι εικόνες αυτές, ως «…. τα υπολείμματα ενός κόσμου που καταρρέει, τα οποία όμως παρόλα αυτά μοιάζουν, κάτω από το άπλετο φως, να μένουν έκθαμβα με τον ίδιο τους τον εαυτό, καθώς συνειδητοποιούν ότι είναι ακόμη ζωντανά», όπως γράφει ο Jean-Christophe Bailly σε ένα από τα κείμενα που διανθίζουν το βιβλίο ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ / Fenêtres sur Athènes που κυκλοφορεί με την ευκαιρία της έκθεσης από τις Εκδόσεις Άγρα (με 180 φωτογραφίες και κείμενα των Jean-Christophe Bailly, Aude Mathé, Γιάννη Τσιώμη και Ντένη Ζαχαρόπουλου). Και καταλήγει ο Bailly: «Μέσα από τα παράθυρά της, μέσα απ’όλα όσα βλέπει και δείχνει, η πόλη αντιστέκεται, αντέχει και περιμένει.»

Τι ακριβώς; Κουβεντιάζοντας με την κ. Ανδρεάδη, υπαινιχθήκαμε ότι ίσως η πόλη της Αθήνας να περιμένει μία ακόμη έκθεση σε άλλο γεωγραφικό πλάτος και μήκος, εκεί όπου χτυπά η καρδιά της ελληνικής διασποράς, λόγου χάρη.  Ίσως πάλι, η πόλη της Αθήνας να περιμένει την θεά Αθηνά, ως από μηχανής, για να την αναδείξει εκ νέου.

Ίσως  ακόμη να περιμένει  υπομονετικά, κάποιους πολεοδόμους, μηχανικούς, αρχιτέκτονες, που ως ανατόμοι, θα εγκύψουν στην μελέτη των τεκμηρίων της έκθεσης και θα αναζητήσουν τα σημάδια της φθοράς που έχουν υποστεί τα κτίρια, οι δημόσιοι χώροι, οι οδοί, με στόχο την αποκατάστασή τους.

Όπως προκύπτει και από τα προαναφερθέντα φωτογραφικά τεκμήρια, η μάχη με τον χρόνο την εγκατάλειψη, την κρίση και την αδιαφορία είναι αδυσώπητη.

Και αν επιθυμούμε να ανακτήσουμε την πόλη μας, μόνο η επίκληση στην Αθηνά Πρόμαχο δεν αρκεί, χρειάζεται κυρίως η επιστράτευση της Αθηνάς Εργάνης για να θεραπευτούν οι παθογένειες, καθώς και η συστράτευση όλων, πολιτών και δημοτικών και λοιπών αρχόντων σε ένα μεγαλεπήβολο συμμετοχικό έργο, μέσα και έξω από τα παράθυρα.

Εν ολίγοις, καταλήξαμε ότι «συν Αθηνά και χείρα κίνει», αν θέλουμε να επιβιώσει η θεά Αθήνα.

Ιδού λοιπόν ένας τρόπος αξιοποίησης του φωτογραφικού αρχείου της έκθεσης ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ, το οποίο και θα παραμείνει στο Μουσείο Μπενάκη, μετά το πέρας της έκθεσης.

Το πέρασμα από την τέχνη στην ζωή. Πιστεύουμε, ότι θα ήταν ευχής έργον, να αναλάμβανε μία πεφωτισμένη ηγεσία να συστήσει το μεγάλο αυτό εργοτάξιο αναβάθμισης της πρωτεύουσας, στο οποίο θα συμπαρατάσσονταν και όλοι οι κάτοικοί της.

Εάν κάτι τέτοιο συνέβαινε, θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να απηύθυνε η κ. Ανδρεάδη, σε δέκα χρόνια από τώρα, ένα καινούριο κάλεσμα προς τους Αθηναίους, να φωτογραφίσουν εκ νέου τα θέματά τους. 

Τότε ενδεχομένως, όσοι είχαν την χαρά να επισκεφθούν την έκθεση ή όσοι σκοπεύουν να το πράξουν ως την Κυριακή, θα μπορούσαν να δουν το πριν και το μετά, μιας πόλης που θα έχει αντέξει.

Εν αναμονή, η έκθεση ΑΘΗΝΑ ΘΕΑ. ΓΙΑΝΝΑ ΑΝΔΡΕΑΔΗ λειτουργεί μέχρι και την Κυριακή 29/1,  ενώ το Σάββατο 28/1 στις 16.00, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να ξεναγηθεί στις γειτονιές της Αθήνας μέσα από τον φακό των Αθηναίων, από την επιμελήτρια της έκθεσης.

Info

Μουσείο Μπενάκη: Πειραιώς 138
Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη.