Μπορεί κάποιοι από εμάς να περιμένουμε με ανυπομονησία τις γιορτές των Χριστουγέννων για να περάσουμε λίγο χρόνο με τους δικούς μας, αλλά για κάποιους από τους συνανθρώπους μας αυτό δεν είναι αυτονόητο. Ο λόγος για τις κρατούμενες στις γυναικείες φυλακές Ελαιώνα της Θήβας, οι οποίες θα περάσουν (και) την εορταστική περίοδο μακριά από τους δικούς τους.

Ads

«Προσπαθούμε όσο είναι δυνατόν να δίνουμε την ευκαιρία στους ανθρώπους εδώ να μην χάσουν την επαφή με το κοινωνικό περιβάλλον» εξηγεί η Γεωργία Ψαράκη, προϊστάμενη της κοινωνικής υπηρεσίας των φυλακών. Επιπλέον, προσθέτει, γίνεται προσπάθεια και ο κοινωνικός περίγυρος «να γνωρίζει τις δράσεις και τον τρόπο των ανθρώπων εδώ πέρα, που όπως και οι έξω συνεχίζουν να παλεύουν, να αγωνίζονται, να κάνουν βήματα στη ζωή τους.»

Για τους λόγους αυτούς οι συγκεκριμένες φυλακές έχουν αναπτύξει μια σειρά δράσεων, όπως τη δημιουργία ενός σχολείου δεύτερης ευκαιρίας και μαθημάτων ενισχυτικής διδασκαλίας, τον εμπλουτισμό ενισχυτικών βιβλιοθηκών σε κάθε πτέρυγα της φυλακής, ενός κήπου, καθώς και ενός blog στο οποίο γράφουν οι κρατούμενες. Στο «αυτόνομο», λοιπόν, περιβάλλον του σχολείου, οι κρατούμενες γίνονται μαθήτριες και νιώθουν να έχουν κανονική ζωή. Και, μπορεί η επιστροφή στα πολυπληθή κελιά τους να τις επαναφέρει στην πραγματικότητα, οι περισσότερες όμως αποφασίζουν τελικά πως θέλουν να προσπαθήσουν για μια άλλη, καλύτερη ζωή. Κάτι που έχει γίνει με τη Μαρίνα Λιτβίνοβα, μία πρώην κρατούμενη που εισήχθη από τις πρώτες στη Νομική. Κι ας έδωσε πανελλήνιες φρουρούμενη και με την κλούβα.

Μια φυλακή διαφορετική από τις άλλες;

Με τα μαθήματα, τον κήπο, τις ζωγραφιές στους τοίχους και –κυρίως- την όρεξη να ασχοληθεί πραγματικά μαζί τους, ο Κλήμης Πυρουνάκης δίνει στις κρατούμενες την ευκαιρία να περνούν δημιουργικά τις ατέλειωτες ώρες μέσα στη φυλακή.

Για περισσότερα από 30 χρόνια, ως καθηγητής θεολογίας και διευθυντής του σχολείου Καπαρελίου Θήβας, ο ίδιος διορίστηκε πριν από τρία χρόνια από το Υπουργείο Παιδείας διευθυντής στο σχολείο των φυλακών Ελεώνα. Άλλοι μπορεί να δίσταζαν. Ο ίδιος, όμως, είδε τη φυλακή ως μία ακόμη πρόκληση για εκείνον.

“Θα δώσετε μεγαλύτερες ευκαιρίες και στον εαυτό σας και στις δυνατότητες σας να τελειώσετε πιo γρήγορα την φυλακή, να αποκτήσετε ένα χαρτί, μια πιστοποίηση, ένα απολυτήριο γυμνασίου, να μπορείτε να συμμετέχετε στο λύκειο και να κάνει η καθεμιά το δικό της άθλο” παροτρύνει ο κ. Πυρουνάκης τις κρατούμενες. Πρόκειται και για μαθήτριες από το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας του Κορυδαλλού. Αλλά στον Ελαιώνα τα πράγματα είναι μάλλον διαφορετικά.

Στο σχολείο αυτό οι κρατούμενες διδάσκονται βέβαια φυσικές επιστήμες, μαθηματικά και Ελληνικά, ζωγραφική, αισθητική αγωγή και αγγλικά. Δεν πρόκειται, όμως, για ένα τυπικό σχολείο, καθώς βιβλία δεν χρησιμοποιούνται, ενώ στόχος είναι ο “επαναπροσδιορισμός της προσωπικότητας και των στόχων” των γυναικών, οι οποίες και ασκούνται περισσότερο στο λόγο και τη γραφή. “Ο κύριος άξονας δράσης είναι ψυχοθεραπευτικός, δηλαδή ενδιαφερόμαστε για τον ψυχισμό τους, τους δίνουμε πληροφορίες οι οποίες βοηθάνε στο να μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ποιοι είμαστε, που πάμε, τι θέλουμε” επισημαίνει ο κ. Πυρουνάκης. Στόχος να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους, αλλά και να μάθουν να συνυπάρχουν σε μια κοινότητα.

Το σχολείο δίνει μια προοπτική στις κρατούμενες στη φυλακή του Ελαιώνα, συμφωνούν οι κρατούμενες. “Μου αρέσει να σηκώνομαι το πρωί, να έρχομαι στο σχολείο, να έχω το νου μου, να μαθαίνω και να γνωρίζω κορίτσια”, προσθέτει η Ελένη, έγκλειστη στη φυλακή. “Σε βγάζει έτσι λίγο έξω από την φυλακή, δεν βλέπεις για λίγο τα κάγκελα”, συμφωνεί η Άννα, επίσης κρατούμενη. Υπάρχει βέβαια και ένα επιπλέον κίνητρο: ο θεσμός του “μεροκάματου”, καθώς με την παρακολούθηση των μαθημάτων, αλλά και την εργασία τους στα μαγειρεία και άλλες υπηρεσίες, η ποινή των κρατουμένων εκπίπτει στο μισό.

Αλλά δεν είναι αυτό το σημαντικότερο κίνητρο… “Θέλω να μάθω κιόλας και επειδή δεν είχα την ευκαιρία αυτή έκανα τις βλακείες που έκανα. Και δεν έμαθα. Τουλάχιστον [το σχολείο αυτό] είναι μια δεύτερη ευκαιρία,” εξηγεί μια άλλη κρατούμενη.

Χρειάστηκε απλώς μια ανακοίνωση στο διαδίκτυο για να ευαισθητοποιηθεί ο κόσμος και να συνδράμει στον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών της φυλακής, σημειώνει η κα Ψαράκη. Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν εντυπωσιακή. “Ξαφνικά βρεθήκαμε με πολύ κόσμο που νοιαζόταν να κάνει και να βοηθήσει σε αυτό που ξεκινούσαμε εδώ και που χρόνια το παλεύαμε και το προσπαθούσαμε”, αναφέρει.

Επόμενο βήμα, η δημιουργία ενός blog, στο οποίο γράφουν οι κρατούμενες τις σκέψεις τους και να έρθουν σε επαφή με τον έξω κόσμο. Ο στόχος του blog δεν είναι μόνο να βρεθεί ένα μέσο έκφρασης των γυναικών αυτών, αλλά και να “δώσουμε στον κόσμο να γνωρίσει το τι κάνουμε εδώ πέρα”, εξηγεί η κοινωνική λειτουργός. “Για εμάς είναι σημαντικό να ακούγεται και η δική τους φωνή,” προσθέτει.

Οι έγκλειστες στη φυλακή νιώθουν ολοένα αποκομμένες, όχι μόνο από το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και από τη φύση. Για το λόγο αυτό ιδιαίτερη μέριμνα δίνεται στη δημιουργία όσο το δυνατόν χώρων πρασίνου στη φυλακή, με τη δημιουργία ενός μικρού κήπου, τον οποίο φροντίζουν και οι κρατούμενες, αλλά και τη φιλοξενία οικόσιτων ζώων.

Μεγάλο μέρος, τέλος, των δραστηριοτήτων που διοργανώνονται στο συγκεκριμένο κέντρο κράτησης αφορούν τις τέχνες: στο κατάστημα λειτουργεί εργαστήριο ζωγραφικής, ενώ μάλιστα αυτές τις μέρες πραγματοποιείται η πρώτη έκθεση ζωγραφικής των κρατουμένων Ελεώνα.

Παραμένει όμως φυλακή

Η κατάσταση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα είναι λίγο-πολύ γνωστή. Οι συνθήκες είναι απαράδεκτες, ενώ συχνά δημιουργούνται αντιδράσεις, με πρόσφατο παράδειγμα την αποχή από το συσσίτιο μέρος των κρατούμενων σε πολλά από τα συνολικά 33 καταστήματα κράτησης της χώρας. Σύμφωνα, μάλιστα, με την τελευταία έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για το 2009, η ανάγκη να αναλάβει η πολιτεία δράση προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες κράτησης στις φυλακές καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ.

“Δεν πρόκειται για φυλακές, αλλά για αποθήκες κρατουμένων,” εξηγεί η Μαρίνα Λιτμίνοβα, τονίζοντας ότι για να γίνουν “οι φυλακές σωφρονιστικά καταστήματα” χρειάζεται θέληση και προσπάθεια από τους αρμόδιους φορείς, την κοινωνία, καθώς και τους ανθρώπους που εργάζονται σε αυτές. Αλλά και από τους ανθρώπους έξω από αυτές. “Αν όλοι εμείς δεν νοιαζόμαστε, τότε και η πολιτική βούληση δεν έχει κίνητρο”, υποστηρίζει.

“Τα δεινά υφίστανται, ακόμα. Τα δεινά του εγκλεισμού, ο νεκρός χρόνος, η δυσκολία επικοινωνίας των κρατουμένων μέσα στους θαλάμους, όλα αυτά υπάρχουν,” σημειώνει ο διευθυντής του σχολείου των φυλακών.

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα μέσα στην ίδια τη φυλακή είναι η κατάθλιψη, επισημαίνει ο κ. Πυρουνάκης. “Μερικές φορές είναι αυτό το αίσθημα της κατάθλιψης, ότι θες να καταφέρεις πράγματα και δεν μπορείς. Και κάποιες φορές διαφορετικά συναισθήματα που σε αποκόβουν από τους ανθρώπους, από τις παρέες, από πολλούς”, εξηγεί από την πλευρά της και η Άννα. Πολλές κρατούμενες νιώθουν την ανάγκη να καταφύγουν σε φάρμακα για να επιβιώσουν, ενώ δεν λείπουν και οι φορές που το προσωπικό της φυλακής βρίσκει κοπέλες με κομμένα χέρια, οι οποίες θέλουν να αυτοκτονήσουν. “Προσπαθούμε να τους δώσουμε την ελπίδα ότι τα πράγματα αλλάζουν, να τις πείσουμε να σταθούν στα πόδια τους” λέει ο κ. Πυρουνάκης.

Η εορταστική περίοδος είναι πολύ δύσκολη για τις κρατούμενες, επισημαίνει ο κ. Πυρουνάκης. Το κυρίαρχο αίσθημα, μας λέει, είναι αυτό της νοσταλγίας, καθώς οι γυναίκες νοσταλγούν την οικογένεια και τους δικούς τους ανθρώπους και ανυπομονούν να βρεθούν κοντά τους. Τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα για τις κρατούμενες εκείνες που έχουν αποξενωθεί από τους δικούς τους, αλλά και γι αυτές που δεν έχουν ακόμη παραδεχτεί το παράπτωμά τους και “βασανίζονται και οι ίδιες μέσα τους.” Οι άλλες, λοιπόν, μπορεί να “ξεγελιούνται στέλνοντας κάποια κάρτα ή ευχές”, η κατάσταση όμως για αυτές που δεν έχουνε σχέσεις με τους δικούς τους είναι ακόμη πιο επίπονη. Το σχολείο με τον προσανατολισμό του για επανακοινωνικοποίηση και επαναφορά των σχέσεων των κρατουμένων με τους δικούς τους προσπαθεί να βοηθήσει, αυτό όμως δεν είναι πάντα δυνατό.

“Στο κατάστημα γίνεται στολισμοί και ακούνε μουσική, αλλά η φυλακή παραμένει φυλακή” τονίζει ο κ. Πυρουνάκης.

Μέσα στους θαλάμους τα πράγματα δεν είναι ιδανικά, καθώς υπάρχουν δυσκολίες στις σχέσεις μεταξύ των κρατουμένων. Οι ώρες είναι πολλές και φαντάζουν ατελείωτες και συχνά οι κρατούμενες είτε πέφτουν στην αδράνεια και την απραξία, και εν τέλει στην κατάθλιψη, είτε δημιουργούνται εντάσεις μεταξύ τους. Αλλά, σύμφωνα με τον κ. Πυρουνάκη, υπάρχει και ένα ακόμη πιο σημαντικό πρόβλημα, αυτό της φτώχιας. “Οι περισσότερες είναι άπορες, δεν έχουνε ούτε ένα ευρώ να πάρει μια κάρτα, τσιγάρα ή ένα γλυκό. Αυτό θα λέγαμε ότι αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα” εξηγεί ο κ. Πυρουνάκης, προσθέτοντας ότι ναι μεν υπάρχουν οι φορείς που βοηθούν, αλλά αυτό δεν είναι πολλές φορές αρκετό.

Η μεγαλύτερη πρόκληση για το προσωπικό των φυλακών είναι η επανένταξη των κρατουμένων αυτών στην κοινωνία. “Ο στόχος είναι να τις επανεντάξουμε στα κοινωνικά δίκτυα.” Πρόκειται, βέβαια, για μια μακρόχρονη διαδικασία, η οποία ξεκινά από το σχολείο. “Εδώ τους πείθουμε να μπαίνουν στα δίχτυα του σχολείου, επικοινωνίας, και είμαστε πολύ χαρούμενοι να τους βλέπουμε να επανεντάσσονται και στα ευρύτερα δίκτυα, έξω της κοινωνίας.”

“Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από αγάπη, από επαφή. Άλλο είναι να σου δώσουν την βοήθεια και να είσαι καλά και άλλο είναι να σου δώσουν την βοήθεια και να πιουν καφέ μαζί σου. Να μην ντρέπονται να κάνουν παρέα μαζί σου και ας είσαι στιγματισμένος” αναφέρει η Μαρίνα Λιτμίνοβα.

Υπάρχουν, βέβαια, και οι εξαιρέσεις. Η κα Ψαράκη αναφέρει ένα χαρακτηριστικό παραδειγμα. “Κοπέλα μετά από ισόβια κάθειρξη που βγαίνοντας από την φυλακή, είχε ήδη φτιάξει την σχέση με τα παιδιά της, κάτι που δεν ήταν αυτονόητο… Είχε αποκλειστεί για πολλά χρόνια και βγαίνοντας έξω μέσα σε εξαιρετικά μικρό διάστημα βρήκε δουλειά και οργάνωσε την ζωή της. Μετά από δεκάξι χρόνια το να μπορεί ένας άνθρωπος να ενταχθεί ξανά στο περιβάλλον με λειτουργικό τρόπο, νομίζω είναι εξαιρετικό.”

Κάποιοι διατηρούν ακόμη επαφές με το προσωπικό της φυλακής. “Παίρνουν ακόμη κάποιες φορές τηλέφωνο και θέλουν να μιλήσουν για την πρόοδό τους ή για τη δυσκολία τους” αναφέρει η κα Ψαράκη.

Μπορεί η διεύθυνση των φυλακών και ο ίδιος ο Κλήμης Πυρουνάκης να έχουν τη διάθεση και τη βούληση να αναδείξουν το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας των φυλακών Ελαιώνα, όμως δεν λείπουν τα εμπόδια. “Για διάφορους λόγους αργούν να διορίσουν ωρομίσθιους καθηγητές το σχολείο” σημειώνει ο διευθυντής του σχολείου. Αλλά και οι ίδιοι οι δάσκαλοι είναι εξαιρετικά απρόθυμοι. “Από το μόνιμο προσωπικό που υπάρχει στα σχολεία, θα μπορούσαν να ζητήσουν απόσπαση να έρθουν να εργαστούν εδώ. Αλλά γενικά δεν υπάρχει επιθυμία ακόμα από το μόνιμο προσωπικό να απασχοληθεί μέσα στη φυλακή”, εξηγεί.

Οι λόγοι πολλοί, αλλά οι κυριότεροι είναι η “άρνηση και ίσως και άγνοια ή φόβος” που επικρατούν τόσο στο χώρο των εκπαιδευτικών, όσο και της ευρύτερης κοινωνίας σχετικά με τις φυλακές. “Οι άνθρωποι φοβούνται την φυλακή, φοβούνται τον θεσμό αυτό της φυλακής. Γιατί η φυλακή είναι το πίσω μέρος της κοινωνίας , υπόκειται σε ρατσισμό και σε φοβία” προσθέτει ο κ. Πυρουνάκης.

Υπάρχει ακόμη ελπίδα;

Το παράδειγμα της Μαρίνας Λιτμίνοβα δίνει ελπίδα στις κρατούμενες και αποτελεί και ένα είδος επιβράβευσης για το προσωπικό της φυλακής που τη στήριξε. Η ίδια επέλεξε τη Νομική, στην οποία πέρασε και τρίτη, στο σύνολο των μαθητών εσπερινών λυκείων στην Ελλάδα. Έχει ήδη βρει κάποιο διαμέρισμα και περιμένει με ανυπομονησία να μάθει ακόμα περισσότερα για τη φοιτητική ζωή, την οποία αρχίζει τώρα να γνωρίζει. Δεν ξεχνά τις εμπειρίες της στη φυλακή. “H εμπειρία της φυλακής θέλω να πιστεύω ότι θα συμβάλλει στην πορεία μου ως αργότερα πτυχιούχου της νομικής. Και συνέβαλε στο να πάρω την απόφαση να δηλώσω νομική” αναφέρει η ίδια.

“Να βγούνε και να συνεχίσουν τις ζωές τους έτσι όπως ζωγραφίζουν. Να ζωγραφίζουν με όμορφα χρώματα τις ζωές τους” εύχεται για τις συγκρατούμενές της η Μαρίνα, η οποία την περίοδο κράτησής της επίσης συμμετείχε στο εργαστήρι ζωγραφικής.

“Τα πράγματα δεν αλλάζουν κάνοντας κριτική, τα πράγματα αλλάζουν όταν μπεις μέσα στη μάχη και δώσεις τον αγώνα σου να τα αλλάξεις τα πράγματα” τονίζει ο Κλήμης Πυρουνάκης. Ο ίδιος προσθέτει ότι είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι μέσα στη φυλακή αυτοί οι οποίοι μπορούν να να κάνουν τη διαφορά, να ενδιαφερθούν πραγματικά. “Τότε μόνο θα είναι σωφρονιστική η πολιτική, κι όχι μόνο κατάστημα κράτησης.”

To «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» βρέθηκε στο Γυμνάσιο Δεύτερης Ευκαιρίας που λειτουργεί μέσα στις γυναικείες φυλακές του Ελαιώνα. Δείτε την Τετάρτη 29 Δεκεμβρίου, στις 23:00, στη ΝΕΤ, όσα ο φακός της εκπομπής κατέγραψε, στο πλαίσιο του ντοκιμαντέρ «Η άλλη Ελλάδα».