Ο Νίκος Πλουμπίδης, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, ήταν ο άνθρωπος που όντας καταζητούμενος  προσπάθησε να σώσει το Νίκο Μπελογιάννη. Ήταν ο άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στο ΚΚΕ και την αντίσταση. Ήταν επίσης ο άνθρωπος που με απόφαση του κόμματος που υπηρέτησε χαρακτηρίστηκε «πράκτορας της Ασφάλειας και των Άγγλων». Μια απόφαση που αργότερα χαρακτηρίστηκε «τραγικό λάθος». Συνελήφθη το Νοέμβριο του 1952 και καταδικάστηκε σε θάνατο για κατασκοπεία. Εκτελέστηκε στις 14 Αυγούστου του 1954 χωρίς ποτέ να αποκηρύξει το ΚΚΕ.  Αρνήθηκε τη θεία μετάληψη, την κάλυψη των ματιών του και πέθανε τραγουδώντας τη «Διεθνή». Με αφορμή την επέτειο θανάτου του το tvxs.gr παρουσιάζει μια σειρά από μαρτυρίες ανθρώπων που τον γνώρισαν και φωτίζουν τη δράση του και την ιστορία του.

…Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, είχαμε εμείς σαν νεολαία την αίσθηση του ανικανοποίητου. Δεν ήμαστε ικανοποιημένοι από τη δράση τη διαφωτιστική, από την απεργιακή δράση στα σχολειά ή στα εργοστάσια, η οποία τσακιζόταν αιματηρά. Να δημιουργήσουμε, σαν νεολαία, μάχιμα τμήματα μέσα στις πόλεις, δεν μας το επιτρέπανε. Λέγανε πως η νεολαία δεν είναι ώριμη και τα λοιπά, αλλά εγώ δεν το νομίζω σωστό, γιατί όλοι οι αγώνες με τη νεολαία γίνονται και είχαμε ώριμα στελέχη για μαχητικές ομάδες και χτυπήματα μέσα στην πόλη. Δεν μας αφήσανε. Είχαμε πάρει μερικά μέτρα παρανομίας, αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, αλλά δεν ήμαστε προσανατολισμένοι να δημιουργήσουμε μάχιμα τμήματα, να στείλουμε μαχητές στο βουνό.Η καθοδήγηση του κόμματος δεν μας ικανοποιούσε. Το είχαμε συνειδητοποιήσει και ψάχναμε για διεξόδους.

Όταν λοιπόν γίνανε τα χτυπήματα του ’49 στην καρδιά της παράνομης οργάνωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος και πιάστηκαν οι Αναστασιάδης, Καββαδίας, και διάφοροι άλλοι, εγώ εκείνη την περίοδο βρισκόμουν κατά κάποιον τρόπο στην μπάντα, για να μην πω απομονωμένος+ προσωπικά πιστεύω ότι ήμουν απομονωμένος με ευθύνη του Πλουμπίδη. Όταν βλέπω τόσες συλλήψεις καταλαβαίνω ότι εγώ δεν μπορώ να κάθομαι στην εφεδρεία. Παρατηρούσα ότι επικρατούσε σύγχυση. Ο Αναστασιάδης μήναγε από τη φυλακή να απομονωθεί ο τάδε, ο άλλος είναι χαφιές και τα λοιπά. Έψαχνα να βρω τον Πλουμπίδη που ήταν καθοδηγητής μου, δεν μπορούσα να τον βρω. Σκέφτηκα τότε να μαζέψω τους νεολαίους και να προσπαθήσουμε να κάνουμε δουλειά ανεξάρτητη, όχι μόνο στη νεολαία αλλά και στο κόμμα. Δηλαδή να δημιουργήσουμε μια καινούργια οργάνωση, όσο μπορούμε και όπως μπορούμε, και να κάνουμε μια καινούργια εξόρμηση.

Έτσι αρχές του 1949 αποφασίσαμε να φυάξουμε το δευτερο καθηδητικό κέντρο. Στην αρχή μαζευτήκαμε σε ένα σπίτι και όταν τους είπα την πρόταση τα παιδιά πέσανε από τα σύννεφα με αυτή την πρωτοβουλία. «Έχουμε εντολή απέξω», έλεγε ο Διβάρης, «να κάνουμε αυτή τη δουλειά;» Του είπα: «Όχι, δεν έχουμε καμία εντολή». Ήταν οι διστακτικοί. Με τη Φώφη Λαζάρου είχαμε συζητήσει πιο μπροστά. Τον Φιλίνη τον βγάλαμε από την αναμονή που τον είχαμε για να τον στείλουμε έξω+ είχε κάτσει περίπου ένα χρόνο σε μιας θείας του το σπίτι, αλλά δεν ερχόταν κανένας σύνδεσμος. Αποφασίσαμε οι τέσσερις να φτιάξουμε αυτή την οργάνωση και ξεχυθήκαμε. Εμένα έπειτα από ένα διάστημα μου μπαίνει στο μυαλό να πιάσω επαφή με έξω για να αναγγείλω τη σύσταση της οργάνωσης, γιατί μπορούσαν να μου πούνε και όχι.

Βρήκα από τη γυναίκα του Φαράκου, μια διεύθυνση στην Ελβετία μέσω της οποίας αλληλογραφούσε με τον άντρα της, έστειλα ένα γράμμα συγκαλυμμένο, ότι δηλαδή εμείς υπάρχουμε και ζούμε, που εάν το διάβαζε κάποιος που ήξερε καταλάβαινε αμέσως τι θέλεις να πεις. Απάντηση δεν πήραμε, αλλά, όπως έμαθα μετά, ο Φαράκος το έδωσε το γράμμα. Έπειτα μου ήρθε η ιδέα να στείλω τη Φώφη να πάει στη σοβιετική πρεσβεία όπου συναντήσε τον Βελιτσάνσκι, έναν σοβιετικό ανταποκριτή. Του είπαμε για τη δράση μας και αυτός δέχτηκε να μεταφέρει τα σημειώματά μου. Απάντηση δεν πήραμε, αλλά πάντως το γεγονός ότι δέχτηκε έδωσε στην προσπάθειά μας κάποιο βάρος, ότι τέλος πάντων δεν απορρίπτεται. Όπως έμαθα αργότερα, τα γράμματα αυτά καθυστέρησε πολύ να τα πάρει ο Ζαχαριάδης, μόνο του τα αναγγέλλανε+ και αυτό όπως και πολλά άλλα δείχνει ποιες ήταν οι σχέσεις του Ζαχαριάδη με τους Σοβιετικούς.

Υπόθεση Μπελογιάννη

Ο Μπελογιάννης ήρθε με αποστολή από το κόμμα. Ήταν ήρωας του εμφυλίου πολέμου και της κατοχής, ένας διανοούμενος αλλά και αγωνιστής, όχι χαρτογιακάς. Ήρθε με αέρα, δηλαδή άφοβα, σαν το ψάρι μέσα στο νερό της παρανομίας. Συνδεθήκαμε και προσπαθήσαμε να τον κατατοπίσουμε και για τη δουλειά μας,αυτός κρατούσε χωριστή επαφή μαζί μου. Ο Ζαχαριάδης του είπε να αποφύγει τον Πλουμπίδη+ υπήρχε εντολή ξεκάθαρη επάνω σ’ αυτό, να πάρει ό,τι είναι δυνατόν από τον Πλουμπίδη και να προσπαθήσει να τον βάλει στην μπάντα και να τον στείλει έξω.

Στην αρχή τον Μπελογιάννη τον έβλεπα στο σπίτι που ανέφερα του Μετς. Είχαμε κάθε εβδομάδα ραντεβού, του έκανα έκθεση δράσης, αυτός μου μετέφερε τη γραμμή, γιατί τη γραμμή την ακούγαμε μεν από τον ραδιοφωνικό σταθμό του κόμματος στο εξωτερικό αλλά με πάρα πολλά παράσιτα. Εν πάση περιπτώσει, την καταλαβαίναμε, την ξέραμε. Εκείνο που παίρναμε κυρίως από τον Μπελογιάννη ήταν η αισιόδοξη πάντα προοπτική ότι το κίνημα θα ανέβει, θα ανασυγκροτηθεί. Υπάρχει από πίσω η Σοβιετική Ένωση, τεράστια δύναμη, κι αυτά κι εκείνα.

Έχω γράψει κι ένα άρθρο στον Νέο Κόσμο για τον Μπελογιάννη στην Αθήνα. Περιληπτικά, ήταν ένας λεβέντης και όπως κάθε λεβέντης είχε γνώρισμα την υπερβολή. Ρίχτηκε με τα μούτρα στη δουλειά, μη τηρώντας ορισμένους κανόνες συνωμοτικότητας. Για λόγους τους οποίους δεν μπορώ εντελώς να καταλάβω, παραβίασε κατά έναν τρόπο την εντολή και έμεινε στο κομμάτι του Πλουμπίδη, κρατώντας κι εμάς. Δηλαδή ενώ έλεγε ότι προσπαθεί να φτιάξει καινούργια τμήματα διατήρησε την επαφή με τον Πλουμπίδη και την Παπά και αν υπήρχε παρακολούθηση (που κατ’ εμένα υπήρχε παρακολούθηση), μετέφερε την παρακολούθηση και στα νέα πιθανά κομμάτια που προσπαθούσε να φτιάξει.

Δηλαδή λίγο – πολύ ανακάτεψε ο Μπελογιάννης τη δουλειά. Βέβαια έφερε από την καθοδήγηση τον αέρα του αντάρτικου, τον αέρα της πεποίθησης, της νίκης. Το ότι ξεπέρασε τα όρια χωρίς να λογαριάζει ορισμένους κανόνες το λέει στα τηλεγραφήματά του και ο Βαβούδης. Λέει ότι «ρίχτηκε μέσα στα όλα και του έχω επιστήσει την προσοχή». Πρόκειται για αντικειμενική παρατήρηση, το είχα διαπιστώσει κι εγώ. Για παράδειγμα, γιατί χρησιμοποιούσε την αδελφή μου, τη γυναίκα του Βλαντά σαν σύνδεσμο, ενώ μπορούσε να χρησιμοποιήσει καινούργιο άνθρωπο που ήταν εντελώς άγνωστος στην ασφάλεια; Υπήρχε μεγάλη πιθανότητα το σπίτι της να παρακολουθείται, να είναι γνωστό στην αστυνομία, έπειτα από τόσο καιρό δράσης και με ορισμένες παραβάσεις συνωμοτισμού που είχαμε κάνει και εμείς αλλά και η ίδια. Αυτές οι λεπτές αποχρώσεις δεν ήταν μέσα στη νοοτροπία του.

Από κει και πέρα, ο Μπελογιάννης πιάστηκε. Βέβαια ο ηρωισμός του φάνηκε στη δοκιμασία της δίκης. Ο λαός, η νεολαία είχε ανάγκη από ήρωες και εκείνος ήταν πραγματικός ήρωας. Αυτό το ζήτημα του ηρωισμού του το έπιασε ενστικτωδώς ο κόσμος και υπήρχε μια έξαρση επαναστατική εκείνη την περίοδο και διαμαρτυρίες. Αλλά το πιο χαρακτηριστικό του κλίματος είναι ότι στην κηδεία του πήγανε 500 νεολαίοι. Ήταν δηλαδή μεγάλο γεγονός. Θέλω να πω ότι και με τη θυσία του ο Μπελογιάννης πρόσφερε πάρα πολλά στον αγώνα.

Το γράμμα που έστειλε ο Πλουμπίδης, όταν ο Μπελογιάννης ήταν κρατούμενος, και έλεγε ότι αυτός είναι ο αρχηγός του παράνομου μηχανισμού για να σωθεί ο Μπελογιάννης, ειλικρινά το θεώρησα λάθος. Ο Πλουμπίδης, έχοντας την υπόνοια ότι βρίσκεται σε δυσμένεια από το κόμμα, βρήκε αυτό τον τρόπο να διαμαρτυρηθεί και να πει ότι είναι αγνός αγωνιστής. Έτσι το ερμήνευσα εγώ. Από αυτή την άποψη τον δικαιολογώ 100%. Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα της ενέργειας, του βάζω μηδέν, διότι, αν εννοούσε όσα έγραφε και αν η κυβέρνηση δεχόταν την προσφορά του να παραδοθεί, θα πιάνανε και τον έναν και τον άλλον, τον έναν ως αρχηγό, τον άλλο ως υπαρχηγό, έστω. Δηλαδή δεν υπήρχε καμιά περίπτωση να γλιτώσει κανένας με αυτό το κόλπο.

Υπόθεση Πλουμπίδη

Ας έρθουμε τώρα στην υπόθεση Πλουμπίδη και ας ξεκινήσουμε με αυτά που λένε ότι εγώ είχα δώσει όλα τα στοιχεία, ότι εγώ προϊδέασα το Πολιτικό Γραφείο για την άποψη που εξέφρασε ότι ο Πλουμπίδης ήταν χαφιές. Αυτό δεν είναι σωστό, δηλαδή ιστορικά δεν είναι σωστό, αλλά, επειδή οι χαρακτηρισμοί δεν βοηθάνε, θα μπω σε γεγονότα.

Έχω γράψει για τον Πλουμπίδη και στο βιβλίο μου «Οι Παράνομοι». Εκεί γράφω ορισμένες παραβιάσεις των συνωμοτικών κανόνων που έκανε ο Πλουμπίδης στην περίοδο μετά τη σύλληψη του Αναστασιάδη, γιατί προηγουμένως δεν μπορούσα να ξέρω. Ήταν καθοδηγητής μου, δεν είχα στοιχεία να τον ελέγξω. Όμως, από τη στιγμή που πιάνεται ο Αναστασιάδης και βλέπω τις κινήσεις του, ότι έρχεται σε επαφή με το σεσημασμένο κομμάτι του Αναστασιάδη, αυτό μου κάνει εντύπωση. Δεν θα μπορούσα να μην παρατηρήσω ότι ο καθοδηγητής μου κάνει αυτές τις παραβάσεις.

Οι συνωμοτικές παραβάσεις του Πλουμπίδη είναι εξακριβωμένα γεγονότα και δεν τις έχει αμφισβητήσει κανένας μέχρι τώρα. Ούτε εγώ πρόκειται να αναιρέσω οτιδήποτε έχω γράψει σχετικά, γιατί έγραψα μόνο για γεγονότα.

Επίσης, εκτός από τις παραβάσεις, υπήρχε αντίδραση από το κέντρο του Πλουμπίδη στην προώθηση ως υποψηφίων βουλευτών των Μακρονησιωτών της δικής μας οργάνωσης, των Μπριλλάκη, Κατερίνη, Παρασκευόπουλου, Φιλίνη και άλλων. Εμείς θέλαμε να ανανεώσουμε τις υποψηφιότητες στο νόμιμο κίνημα, και η πρωτοβουλία που ανέλαβα ήταν να στείλουμε δικούς μας υποψήφιους, καθόρισα ποιους και έβαλα αυτούς οι οποίοι είχαν τεράστιο κύρος, γιατί ήταν Μακρονησιώτες «τρελοί» που δεν είχαν υπογράψει δήλωση.

Αυτοί οι Μακρονησιώτες είχαν δώσει μια νέα ποιοτική άνοδο στη δουλειά μας. Όλοι έρχονταν σ’ εμάς. Ο Νικηφορίδης, ο Τσιγκούνης, ο Έλληνας, είχαμε πληθώρα ηρώων του Μακρονησιού μέσα στην οργάνωσή μας. Και φαίνεται από το ότι αυτοί πήρανε σταυρούς, διότι ο Μπριλλάκης ήταν άγνωστος στον Πειραιά που τον βάλανε υποψήφιο, άγνωστος τελείως. Ποιος ήταν γνωστός; Ο Παρασκευόπουλος, ο Κατερίνης, άγνωστοι ήταν. Αυτοί ήταν Πελοποννήσιοι. Και ο Μπριλλάκης ήταν Κρητικός.

Την άποψή μου για τον Πλουμπίδη τη διατύπωσα με γράμμα. Με γράμμα στο Πολιτικό Γραφείο. Ό,τι έχω πει σχετικά με τον Πλουμπίδη ήταν παρατηρήσεις και άλλων ανθρώπων, δεν ήταν μόνο δικές μου παρατηρήσεις, της ομάδας της δικής μας. Ο Κατερίνης λέει στο κείμενό του στο βιβλίο Οι παράνομοι ότι αντί να μας διδάσκει ο Πλουμπίδης τους κανόνες τους συνωμοτικούς, αυτός παραβίαζε τα πάντα. Δηλαδή, ακόμη και στην ΕΔΑ, έλεγε ο Μπασιάκος φανερά στους συνεργαζόμενους πολιτικούς: «Ελάτε να σας πάω στον Πλουμπίδη», για να τους επηρεάσει, ας πούμε, καλύτερα. Ήταν πολύ χοντροκομμένα αυτά. Βέβαια εγώ δεν ήμουνα εκεί, αλλά μου τα έλεγε ο Κατερίνης, ο Μπριλλάκης, μου τα έλεγαν οι άνθρωποι που ήταν εκεί και πρόκειται για γεγονότα, δεν μπορεί να τα αμφισβητήσει κανείς.

Ας περάσουμε τώρα στα ουσιαστικά και ιστορικά γεγονότα που αναιρούν αυτή την αντίληψη για το ρόλο μου στην υπόθεση Πλουμπίδη. Το Πολιτικό Γραφείο έβαλε ζήτημα Πλουμπίδη από τις αρχές του ’52, όχι να τον απομονώσει αλλά να τον βγάλει από την Ελλάδα. Έβλεπε ότι δεν γινόταν να συνεχιστεί αυτή η κατάσταση γιατί είχε πάρει ορισμένες εκθέσεις. Υπάρχει ένας φάκελος Πλουμπίδη με αυτές τις εκθέσεις, τις έχω δει, είναι απόρρητες βέβαια δεν έχει νόημα να αποκαλύψω ποιοι έχουν κάνει εκθέσεις, αλλά δεν υπάρχει κανένα στοιχείο δικό μου. Αν είχε, θα το έβαζαν.

Δεν νομίζω πάντως ότι ήμουν, όπως λένε, ο πρώτος που έβαλε τις υπόνοιες στο Πολιτικό Γραφείο. Δεν έχω τα στοιχεία, αλλά νομίζω ότι και η Λαζαρίδου θα μπορούσε να βεβαιώσει ότι ο Βαβούδης δεν τον εκτιμούσε τον Πλουμπίδη. Και ο Βαβούδης είναι ένα κεντρικό πρόσωπο, γιατί ο Πλουμπίδης είχε πάρα πολύ στενές επαφές μαζί του. Αλλά γι’ αυτόν δεν μπορούσε να βγει ο Ζαχαριάδης να πει ότι είναι χαφιές, επειδή ήταν αξιωματικός της. Πώς θα τολμούσε να κάνει κάτι τέτοιο ο Ζαχαριάδης; Το λέω καθαρά αυτό και είναι πεποίθησή μου.

Αλλά, από την άλλη, μπορεί να είχαν ανάμιξη και οι Σοβιετικοί στην υπόθεση Πλουμπίδη. Τον Ιούλιο του ’52 το Πολιτικό Γραφείο πήρε απόφαση, με βάση τις πληροφορίες που είχε και τις εκθέσεις, ότι ο Πλουμπίδης είναι χαφιές, πράκτορας, τη γνωστή απόφαση. Εγώ βγήκα τον Οκτώβριο του ’52. Επομένως δεν έχω πάρει μέρος στη διαμόρφωση της γνώμης για τον Πλουμπίδη.

Σ’ αυτό το σημείο θέλω να αναφερθώ, στα ντοκουμέντα. Ο φάκελός μου από τα αρχεία της Μόσχας – τώρα αυτά βρίσκονται στο Ρωσικό Κέντρο Συντήρησης και Μελέτης και Τεκμηρίωσης της Σύγχρονης Ιστορίας – είναι ο φόντε 495, όπις 207, ντέλο 52. Ένα μέρος από τα αρχεία αυτά το έχω πάρει, το μικροφίλμ βρίσκεται στα αρχεία του ΑΣΚΙ, είναι απόρρητο μέχρι τώρα, πρώτη φορά κάνω λόγο γι’ αυτό το πρόσφατο γεγονός.

Λοιπόν, εμείς μετά την 4η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής, το Νοέμβριο του ’53, περνάμε από ανακαταγραφή, δηλαδή παρουσιάζεται στην Κεντρική Επιτροπή όλη η ιστορία του στελέχους της, η βιογραφία του, η δράση του, γίνονται ερωτήσεις γι’ αυτόν, του τύπου «τι έκανες εκεί, πότε, γιατί το έκανες αυτό» από τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής και έπειτα παίρνουν το λόγο και ο καθένας κάνει παρατηρήσεις πάνω στη δράση του εξεταζόμενου. Εάν είναι άξιος, μένει. Εάν δεν είναι άξιος, τον καθαιρούν. Δεν έχει νόημα να αναφερθούν εδώ στοιχεία από το κομματικό βιογραφικό μου ούτε οι ερωτήσεις που μου κάνανε.

Έχει όμως νόημα να γίνουν γνωστές οι απόψεις του Μπαρτζώτα και του Ζαχαριάδη που κάνουν εκτίμηση για μένα. Λέει λοιπόν ο Μπαρτζώτας: «Το σύντροφο, Λευτέρη, τον ξέρω προσωπικά από το ’43. Νομίζω γενικά η δουλειά του είναι θετική, τόσο στην ΕΠΟΝ Πειραιά, καλά δούλεψε, όσο και στη Θεσσαλία και την Αθήνα. Θετική η δουλειά του. Νομίζω ότι καλά κάναμε και τον αναδείξαμε αναπληρωματικό μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Έχει ικανότητες και μπορεί τις ικανότητες αυτές πιο πολύ να τις αναπτύξει».

Αυτά δεν τα αναφέρω για κάποιο παίνεμα, αλλά γιατί θέλω να δείξω την αντίφαση: λέει καλά κάναμε και τον πήραμε στο Πολιτικό Γραφείο, αλλά μετά ένα μήνα – όπως θα διηγηθώ στην συνέχεια – με βγάλανε κι εμένα χαφιέ. Λέει όμως, παρακάτω, ο Μπαρτζώτας σχετικά με την υπόθεση Πλουμπίδη: «Δεν είναι σωστό ότι είχε από την αρχή ξεκαθαρισμένη γνώμη για τον Πλουμπίδη. Πολύ αργά έγραψε γι’ αυτόν ορισμένα πράγματα, όχι καθαρά. Και όταν του έγινε γνωστό πως ό,τι έχει να βάλει να το βάλει καθαρά, ο Λευτέρης δεν το έβαλε». Δηλαδή αρνήθηκα να γράψω για τον Πλουμπίδη. Αυτή είναι η εκτίμηση του Μπαρτζώτα σχετικά μ’ εμένα και τον Πλουμπίδη.

Ο Ζαχαριάδης τώρα: «Για τον Πλουμπίδη δεν μας κατατόπισες. Ο Μπελογιάννης έφυγε κατατοπισμένος για τον Πλουμπίδη και εσείς κάτω τον αλλάξατε. Αυτά όλα, Λευτέρη, για να δεις σωστά τι ήταν εκείνο που σε εμπόδιζε. Εκείνη την περίοδο ο Λευτέρης την πέρασε καλά, σωστά αντιμετώπισε τις προσπάθειες της ασφάλειας να τον πιάσει, και αυτό είναι εκείνο που τον σήκωσε». Και καταλήγει ο Ζαχαριάδης: «Και εγώ νομίζω ότι καλά κάναμε που τον πήραμε στο Πολιτικό Γραφείο. Αποδίδει και μπορεί ακόμη να αποδώσει, δεν υπάρχει αμφιβολία». Αυτά είπαν ο Ζαχαριάδης και ο Μπαρτζώτας. Λοιπόν, πώς εγώ ήμουν αυτός που έβαλα «φιτίλια» στο Πολιτικό Γραφείο για τον Πλουμπίδη;

Αυτός ο μύθος πρέπει κάποτε να σταματήσει. Μου προσάπτουν επίσης ότι σε διάφορα στελέχη, μεταξύ των οποίων και στον Μπελογιάννη, διατύπωσα υποψίες για τον Πλουμπίδη. Ναι, σύμφωνοι, όμως άλλο υποψίες, άλλο καταγγελίες. Ποιες ήταν οι υποψίες αυτές; Παραδείγματος χάρη, ότι δεν τον πιάσανε. Άρα είναι φάκα, είναι παγίδα και τον αφήνουν επίτηδες ασύλληπτο για να πιάσουν κι άλλους. Διατύπωνα υποψίες, γιατί παραβίαζε τους συνωμοτικούς κανόνες. Ανέφερα ήδη τι εντύπωση προκαλούσε η στάση του στον Μπριλλάκη και στον Κατερίνη, που είχαν επαφή με τη νόμιμη δουλειά και τον Μπασιάκο.

Αλλά ενώ σκεφτόμουν αυτά, από την άλλη έπαιρνα υπόψη μου και την αντίθετη άποψη, έλεγα δηλαδή: γιατί παραβιάζει τους κανόνες; Διότι είναι άρρωστος, δεν αντέχει να κρατάει τα συνωμοτικά, να φεύγει, να πάει να κοιμάται, όπως εγώ, στους υπονόμους, στα δάση και περιορίζεται στο «Φέρε, Μπασιάκο, στο σπίτι μου αυτόν». Μπορεί βέβαια να προσπαθούσα να τον δικαιολογήσω, αλλά σαν υπεύθυνο πρόσωπο έπρεπε να πω αυτές τις αμφιβολίες μου. Αλίμονο, ήμαστε δρώντα πρόσωπα, υπεύθυνα πρόσωπα. Γι’ αυτό και δεν τα αναιρώ αυτά που είπα. Ας έρθει οποιοσδήποτε να μου πει ότι δεν είναι έτσι.

Εγώ ποτέ δεν έβγαλα το συμπέρασμα τότε ότι ο Πλουμπίδης είναι χαφιές. Μιλώντας στον Ακριτίδη και στον Μπελογιάννη εξέφραζα μόνο αμφιβολίες, δεν μπορούσα να πάρω την ευθύνη να πω ότι ήταν χαφιές ο Πλουμπίδης, ήταν πολύ σοβαρό ζήτημα. Ο Μπελογιάννης πίστευε ότι δεν είναι χαφιές ο Πλουμπίδης. Η δυνατότητα προσπέλασης και επαφής είναι τεράστιο στοιχείο για να μπορείς να χαρακτηρίσεις έναν άνθρωπο και να δεις την κατάστασή του. Εγώ δεν είχα καμιά επαφή με τον Πλουμπίδη, είχα αντιμετωπίσει την αυστηρότητά του, τίποτε άλλο. Εάν ήξερα τις συνθήκες της ζωής του, ίσως μπορούσα να έχω ολοκληρωμένη άποψη.

Αυτό το πλεονέκτημα το είχε ο Μπελογιάννης. Σε ορισμένες περιπτώσεις το στοιχείο της προσωπικής επαφής είναι καθοριστικό. Ο Μπελογιάννης, όταν πρωτοήρθε σε επαφή με τον Πλουμπίδη, ήταν υποψιασμένος. Του είχαν πει να μην πιάσει επαφή μαζί του. Το γράφω και στο βιβλίο ότι, όταν ήταν να συναντηθούν για πρώτη φορά, μου είπε: «Άμα χαθώ, να ξέρεις ότι αύριο έχω ραντεβού με τον Πλουμπίδη». Είχε πολύ σοβαρές υποψίες ότι ο Πλουμπίδης δεν ήταν εντάξει, φαινόταν καθαρά αυτό, αλλά η επαφή μεταξύ Μπελογιάννη και Πλουμπίδη διέλυσε τη βαριά ατμόσφαιρα. Είμαι βέβαιος ότι ο Μπελογιάννης θα έγραψε έξω ότι ο Πλουμπίδης είναι εντάξει, γιατί για ένα διάστημα αφήνουνε τον Πλουμπίδη στην ησυχία του και επιτρέπουν στον Μπελογιάννη να έχει ιδιαίτερες επαφές μαζί του.

Τι έγραψε; Τα τηλεγραφήματα αυτά θα έλυναν πολλά προβλήματα. Όταν πιάνεται όμως ο Μπελογιάννης μαζί με τους ασύρματους, το κόμμα επανέρχεται στις υποψίες. Ο Πλουμπίδης στη μαρτυρική πορεία του προς το εκτελεστικό απόσπασμα κράτησε ψηλά την κομμουνιστική ιδεολογία και το συμφέρον του κόμματος, όπως τότε το καταλαβαίναμε. Τώρα μπορεί να λένε ότι έπρεπε να κατηγορήσει τον Ζαχαριάδη, να απαντήσει, εκείνος όμως κοίταζε κατά την αντίληψή του το συμφέρον του κόμματος και έλεγε: «Ο Ζαχαριάδης έχει δίκιο», και κυρίως απέρριψε τις προσπάθειες της ασφάλειας να δημιουργήσει ένα ρήγμα ανάμεσα σε αυτόν και τον Ζαχαριάδη. Αυτή είναι η προσφορά του η κομματική, η κομμουνιστική, σύμφωνα με τις τότε αντιλήψεις που είχαμε για το κόμμα. Θυσίασε τον εαυτό του, αλλά με αυτό τον τρόπο στάθηκε συνεπής προς τον αγώνα.

Η δική μου ευθύνη έγκειται στο ότι μετά, πιστεύοντας τη γραμμή του κόμματος, γιατί είχα απέραντη εμπιστοσύνη τότε στην καθοδήγησή μου στο εξωτερικό, την οποία δεν έβλεπα πώς δούλευε, ενώ τους άλλους, που ήταν στην Ελλάδα, τους έβλεπα και μπορούσα να τους κριτικάρω, έγραψα τα άρθρα για τον Πλουμπίδη. Αλλά πάντα πιστεύαμε ότι για να λέει κάτι το κόμμα, έχει και τα στοιχεία, ότι από πίσω βρίσκεται η Σοβιετική Ένωση η οποία έχει πρόσθετα στοιχεία, πρεσβείες, μηχανισμούς. Δεν νομίζω ότι τότε δεν θα έπρεπε να είχα απεριόριστη εμπιστοσύνη στον Ζαχαριάδη, τον οποίο άλλωστε θαύμαζα. Έγραψα λοιπόν αυτά τα άρθρα, τα δύο άρθρα στον Νέο Κόσμο. Το ένα για τον Μπελογιάννη, και το άλλο για τον Πλουμπίδη, το οποίο εξαναγκάστηκα να το γράψω γιατί, μαζί με το θέμα του Πλουμπίδη με έβαλαν να κάνω στο άρθρο αυτοκριτική και για τη δουλειά μου, να την απαρνηθώ ουσιαστικά. Ήταν ένα μαρτύριο για μένα.

Για τον Πλουμπίδη δεν έγραψα τίποτα ουσιαστικά, ανέφερα τα τυποποιημένα, ο χαφιές ο Πλουμπίδης και τα λοιπά γραφειοκρατικά και δογματικά, για τα οποία βέβαια φέρνω ακέραιη την ευθύνη. Εκείνη τη στιγμή ο Πλουμπίδης ήταν κρατούμενος στην ασφάλεια, αλλά αυτή ήταν η γραμμή του κόμματος. Πίστευα όμως ακράδαντα ότι η καθοδήγηση του κόμματος έχει στοιχεία για τον Πλουμπίδη, το πίστευα ειδάλλως δεν θα τα έγραφα. Εξάλλου, και από άποψη χαρακτήρα, ποτέ δεν θα μπορούσα να γράψω από δική μου πρωτοβουλία ότι κάποιος είναι χαφιές. Επίσης, λόγω της συγκρότησής μου, από την επιστήμη που έχω σπουδάσει, πάντα διατηρώ αμφιβολίες, ποτέ δεν είμαι τόσο κατηγορηματικός, είναι το σύστημα της σκέψης μου. Αλλά εκείνη ήταν η εποχή της πίστης.

Η κατάρρευση αυτών των ψευδαισθήσεων έρχεται για μένα πολύ αργότερα. Αν επιστρατεύσουμε τη λογική, θα δούμε ότι είχε εκτελεστεί η αδελφή και ο γαμπρός του Πλουμπίδη, ότι η γυναίκα του είχε καταδικαστεί σε ισόβια και η υπόλοιπη οικογένεια ήταν εξορισμένη, άρα, αν είχαν συμβεί όλα αυτά, πώς μπορεί να πίστευα εγώ κι όλοι οι άλλοι ότι ήτανε χαφιές; Αυτό είναι ένα σχήμα λογικό, αλλά για μας η λογική ήταν ξεπερασμένη και σημασία είχε η πίστη. Έτσι λοιπόν, η απάντησή μου είναι ότι δεν είχα στοιχεία, ότι πίστευα τυφλά. Είχα πίστη στην καθοδήγηση του κόμματος. Αυτή μόνο μπορεί να είναι η απάντηση. Δεν είχα καμία αμφιβολία. Η κομματικότητα προείχε. Ακόμα και η γυναίκα του, η Ιουλία, μένει στη συνέχεια στο ΚΚΕ μέχρι τέλους. Και είναι τραγικό η γυναίκα σου να σε αρνείται. Για παράδειγμα, η Αύρα η Παρτσαλίδου που αρνήθηκε τον Παρτσαλίδη. Η Ρούλα Κουκούλου που αρνήθηκε τον Ζαχαριάδη. Στο βιβλίο του Λόντον Ομολογία, η γυναίκα του τον αποκηρύσσει. Πάνω απ’ όλα έμπαινε η ιδεολογία και η πίστη στο κόμμα.

Όταν πλέον εκτελέστηκε ο Πλουμπίδης, εγώ ήμουν στο δρόμο προς την εξορία στην Πολωνία (*). Σε μια εβδομάδα θα έφευγα. Ήμουν υπό κατάρρευση. Αυτά τα λέω εκ των υστέρων βέβαια, δεν δούλευε το μυαλό μου, ήμουν σε πάρα πολύ μεγάλη σύγχυση. Όμως κανένας μας δεν μπορούσε να σκεφτεί καθαρά τότε. Τα λέω αυτά όχι για να δικαιολογηθώ, αλλά για να περιγράψω το γενικότερο κλίμα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Λευτέρης Ελευθερίου, που ήταν συμμαθητής και φίλος μου, πληροφόρησε τον Ζαχαριάδη ότι υπάρχουν φωτογραφίες από την εκτέλεση του «χαφιέ» και εκείνος του απάντησε ότι είναι ψεύτικες. Δηλαδή, από τη μια πλευρά η πίστη και από την άλλη η αντίληψη ότι ο αγώνας ανάμεσα σε Αμερική και Σοβιετική Ένωση είναι τόσο αδυσώπητος που μπορεί να φτάσει και μέχρι σκηνοθεσία. Και ο άνθρωπος, ο τίμιος ο άνθρωπος, ο Λευτέρης ο Ελευθερίου συνεχίζει την προπαγάνδα μεταφέροντας τη γραμμή στις ραδιοφωνικές εκπομπές του σταθμού του κόμματος.

(*) Με απόφαση του Ζαχαριάδη

* Ολόκληρη η μαρτυρία στο βιβλίο «Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο Πόλεμο και την ελληνική αριστερά» του Στέλιου Κούλογλου, εκδόσεις Εστία