«Κάρπαθος, Λέρος, Ικαρία, Γυάρος, Μακρόνησος, Τρίκερι, Χανιά, Κέρκυρα, Αϊ Στράτης, Αίγινα, Μυτιλήνη: μία περιήγηση στα ερείπια των κολαστηρίων της Μεταξικής Δικτατορίας, του Εμφυλίου, της Χούντας.

Κάποια απ’ αυτά τα κολαστήρια κατοικούνται ακόμη, ενώ στη θέση εκείνων που έκλεισαν άλλα καινούργια έχουν ανοίξει για να χωρέσουν τις ζωές των ηττημένων του καιρού μας»

Ορέστης Παναγιώτου – Λεωνίδας Δημακόπουλος
Αθήνα, Απρίλιος 2009

Ξεκίνησε σαν φωτογραφικό ταξίδι και κατέληξε σε ένα προσκύνημα που κράτησε πέντε χρόνια… Πρόκειται για το φωτογραφικό λεύκωμα – βιβλίο «Τόποι Εξορίας: ένα σημερινό βλέμμα» με φωτογραφίες των Λεωνίδα Δημακόπουλου και Ορέστη Παναγιώτου και που συνοδεύονται από την πένα του Πολυμέρη Βόγλη, του Γιώργου Μαργαρίτη, του Τάκη Μπενά, του Στρατή Μπουρνάζου και του Σταύρου Σταυρίδη από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Γιατί οι δημιουργοί του αποφάσισαν να κάνουν το φωτογραφικό ταξίδι που κατέληξε σε προσκύνημα; Γιατί αξίζει να παρουσιαστούν αυτές οι φωτογραφίες; Ο Σταύρος Σταυρίδης φαίνεται να αναρωτιέται το ίδιο. «Τι δείχνουν τούτες οι εικόνες; Γιατί μας αφορούν; {…}Τι μπορεί να κάνουν τούτες οι εικόνες; Να αναπαραστήσουν το δράμα της Γυάρου ή της Μακρονήσου; Μάλλον όχι. Να δείξουν κάποια μέρει καταγράφοντας τα ίχνη μιας καταστρεπτικής φθοράς; Ίσως, αλλά και λοιπόν; Γιατί τούτα τα ίχνη αξίζει να παρουσιαστούν;». Την απάντηση δίνει μόνος του ο αναγνώστης απαντώντας στο τελευταίο ερώτημα του Σταύρου Σταυρίδη… «Μήπως πρόκειται όχι για φωτογραφίες – αναπαραστάσεις αλλά για φωτογραφίες σκέψεις;». Η απάντηση είναι ναι και βγαίνει αβίαστα απ’ όποιον δει το δραματικό ταξίδι που διηγούνται.

Στα «Μνημεία του πρόσφατου χθες», ο Γιώργος Μαργαρίτης, κάνει την ιστορική διαδρομή που αντικατέστησε τις φυλακές και τους τόπους εγκλεισμού και απομόνωσης, με μικρά «Νταχάου»… τη Μακρόνησο που αργότερα αντικαταστάθηκε από τον Αϊ – Στράτη και τη Γυάρο μόνο κατ’ όνομα…

…χώροι σημαδεμένοι από την ανθρώπινη παρουσία, όπως επισημαίνει ο Στρατής Μπουρνάζος, στο «Μισός αιώνας πολιτικής εξορίας στην Ελλάδα» ένα κείμενο γεμάτο σκέψεις για την ιστορική μελέτη και διαδρομή του φαινομένου της εξορίας στην Ελλάδα.

Μακρόνησος

«Ένας τόπος ακατοίκητος θα “κατοικηθεί” αποκλειστικά από τους εξόριστους πολίτες και οπλίτες για την “αναμόρφωση των οποίων” θα εφαρμοστεί ένα πρωτοφανές σχέδιο προπαγάνδας, ψυχολογικού πολέμου και βασανισμού. Το σχέδιο έχει δύο στόχους, έναν ομολογημένο, την επαναφορά των κρατουμένων στον “υγιή εθνικό κορμό” και έναν δεύτερο, ανομολόγητο, τη συντριβή τους, έτσι ώστε να καταστεί αδύνατον, μετά την απελευθέρωσή τους, να συνεχίσουν την πολιτική τους δράση» («Η ιδιαιτερότητα της Μακρονήσου» – Στρατής Μπουρνάζος)

«Ένστολοι άντρες είχαν αναλάβει την αναμόρφωση των γυναικών. Η “υποδοχή” στη Μακρόνησο από το πλήθος των συγκεντρωμένων ένστολων ανδρών προκαλούσε φόβο και ανασφάλεια στις εξόριστες γυναίκες. Ήταν μία μορφή ψυχολογικής βίας για να τρομοκρατηθούν και να πάψουν να σκέφτονται με όρους συλλογικότητας».
(«Από τον έναν τόπο στον άλλο» – Πολυμέρης Βόγλης)

Γυάρος

«Η γνωριμία μου με “τη νήσο Γυάρο” ήτανε τραυματική. Πάνω σε αυτό το ερημικό νησί, που ποτέ του δεν απόκτησε μόνιμους, ένα νησί χωρίς χώμα…πάνω σε αυτό το διαβολονήσι που ονομάστηκε εύλογα “το Νταχάου της Ελλάδας”, στέκεται μονάχα ένα απάνθρωπο κτίριο, που το χτίσανε οι σκλάβοι πολιτικοί κρατούμενοι του Εμφυλίου, στα χρόνια 1947 – 1949…» («Μία αλλιώτικη μαρτυρία για το Αιγαίο» Τάκης Μπενάς)