Διαβάζοντας στην Kυριακάτικη Αυγή, στις 25 του Δεκέμβρη του 2009, το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Βλάση Αγτζίδη για τους αντιρατσιστικούς αγώνες του σοβιετικού ελληνισμού, αλλά και για το τραγικό τέλος πολλών Ελλήνων κομμουνιστών (παραθέτει και πίνακα 20 δολοφονημένων ανωτάτων στελεχών του ΚΚΕ), θυμήθηκα για άλλη μια φορά τον Μιχάλη Μπεζαντάκο ή Μπεζεντάκο. Είναι το παλικάρι που δραπέτευσε κατά τρόπο μυθιστορηματικό το 1931 από τις φυλακές Συγγρού και η απόδρασή του έγινε ένα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια της Αριστεράς, που τραγουδιέται ώς τα σήμερα. Δεν ξέρω όμως πόσοι από εκείνους που το τραγουδούν γνωρίζουν για τον τραγικό χαμό του στις αφιλόξενες στέπες της Σιβηρίας.

Άρθρο του Δημήτρη Παλαιολογόπουλου για την Αυγή της 10ης Ιανουαρίου

Ο Μιχάλης Μπεζαντάκος ήταν ένας νέος Μανιάτης που κατοικούσε με την οικογένειά του στα Ταμπούρια του Πειραιά. Δούλευε εργάτης-τεχνίτης σε εργοστάσιο καρφιτσοβελονοποιίας. Από πολύ νωρίς ενστερνίστηκε την κομμουνιστική ιδεολογία και στην αρχή εντάχθηκε στον χώρο των τροτσκιστών. Ήταν γύρω στο 1930, τότε που στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα διεξαγόταν η «φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές». Τότε ο Τρότσκι είχε δηλώσει πως το καλύτερο τμήμα των οπαδών του ήταν εκείνο της Ελλάδας… Όταν μάλιστα την ίδια περίοδο ο δεύτερος, μετά τον Λένιν, δημιουργός της Οκτωβριανής Επανάστασης έφευγε κυνηγημένος ζητώντας καταφύγιο στη Δύση και πέρασε από το λιμάνι του Πειραιά, οι οπαδοί του στην Ελλάδα τον υποδέχθηκαν θερμά. Μαζί και ο Μιχάλης Μπεζαντάκος με την αδερφή του Κρυστάλλω, η οποία –όπως διηγείται αργότερα– του φίλησε και το χέρι…

Εκείνη την εποχή ήταν που ο Μπεζαντάκος βρέθηκε στις φυλακές Συγγρού, κατηγορούμενος για τον φόνο του Γυφτοδημόπουλου, ενός αστυνομικού που ανήκε στην «υπηρεσία διώξεως κομμουνιστών». Η κατηγορία ήταν πολύ σοβαρή, κι έτσι μπορούσε να καταδικαστεί ακόμα και σε θάνατο. Στο μεταξύ είχε εγκαταλείψει τον τροτσκισμό και είχε ενταχθεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα.

Η απόδρασή του από τη φυλακή ήταν πράγματι εντυπωσιακή. Με τη βοήθεια των κρατούμενων συντρόφων του και χωρίς να γίνει αντιληπτός από τους φύλακες, με επιμονή και μέθοδο, άνοιξε σιγά σιγά μια τρύπα στον τοίχο της φυλακής. Το βράδυ της απόδρασης βάλανε στο κρεβάτι του ένα κούτσουρο και το σκέπασαν με κουβέρτες, έτσι που να φαίνεται πως κοιμάται άνθρωπος, για να μην τον αναζητήσουν αμέσως. Την άλλη μέρα που τον αναζήτησαν είχε κάνει φτερά…

Έτσι βρέθηκε στη Σοβιετική Ένωση όπως και πολλοί άλλοι κυνηγημένοι κομμουνιστές, ενώ στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το γνωστό τραγούδι που ακόμα συγκινεί:

Οι αστοί τρομάξανε
και κάστρα φτιάξανε
να κλείσουν τα παιδιά των εργατών,
μ’ αυτοί με μια γροθιά
σπάζουνε τα δεσμά
τα κάστρα καταργούνε των αστών!

Και μες στο καρναβάλι
οι αστοί την πάθαν πάλι,
ο Μπεζαντάκος μάς άφησε γεια!
Παντού τρεξίματα
τελεγραφήματα,
πάλι ραπίσματα απ’ την εργατιά.

Τον είχανε κλεισμένο
διπλομανταλωμένο
να τον δικάσουνε σε θάνατο,
μ’ αυτός τρυπάει τον τοίχο
χωρίς κανέναν ήχο
και βρίσκουν κούτσουρο στο θάλαμο.

Στ’ άχυρα ψάχνουνε
ψύλλους για να ’βρουνε
ζητούν τον ένατο και τους οχτώ
μ’ αυτοί είναι μακριά,
εβίβα βρε παιδιά,
Ζήτω το κόμμα μας το εργατικό!

Η τελευταία στροφή του τραγουδιού εννοεί τα οκτώ (ή εννέα) στελέχη (Β. Ασίκης, Α. Αποστόλου, Κ. Ευτυχιάδης, Π. Καρασκόγιας, Γ. Κολοζώφ, Μ. Μαρκοβίτης, Οικονομίδης, Παπαρήγας, Α. Χαϊτάς) που δραπέτευσαν εκείνη ακριβώς την περίοδο (Μάρτιος 1931) από τις ίδιες φυλακές και ορισμένοι καταφύγανε επίσης στη Σοβιετική Ένωση. Μαζί τους έφυγε και ο φρουρός τους, ο «κόκκινος δεκανέας».

Εκεί, στη χώρα του «υπαρκτού», όμως, άρχισε από την ομάδα του Στάλιν που επικράτησε απόλυτα στο Σοβιετικό Κόμμα, μια μαζική επιχείρηση διωγμών και εξόντωσης κάθε διαφωνούντα κομμουνιστή και όχι μόνο, χωρίς φυσικά να εξαιρεθούν οι ξένοι, μεταξύ των οποίων και οι Έλληνες, που πλήρωσαν πολύ ακριβά.

Ένα από τα θύματα αυτών των φοβερών διωγμών υπήρξε και ο Μιχάλης Μπεζαντάκος. Στην εξόντωσή του ίσως συνέβαλε και η προηγούμενη «θητεία» του στον τροτσκισμό, αν και, όπως είδαμε, τον εγκατέλειψε όταν ακόμη ήταν στην Ελλάδα. Όπως και να ‘χει, μια μέρα, εκεί στα 1936-1937, εξαφανίστηκε και από τότε κανένας δεν έμαθε τίποτα για την τύχη του.

Στην Ελλάδα όμως οι δικοί του άρχισαν να τον αναζητούν τόσο από τις επίσημες σοβιετικές αρχές, δηλαδή την πρεσβεία, όσο και από το ΚΚΕ. Και στις δύο περιπτώσεις παίρνανε την απάντηση πως πήγε εθελοντής στην Ισπανία και εκεί σε κάποια μάχη σκοτώθηκε χωρίς να καταγραφεί το όνομά του. Και έτσι πέρασε στα «επίσημα» χαρτιά.

Η πραγματικότητα είναι πως ο Μιχάλης Μπεζαντάκος δεν πήγε ποτέ στην Ισπανία. Κανένα στοιχείο δεν μας το βεβαιώνει. Αντίθετα, υπάρχουν σοβαρές μαρτυρίες για την εξαφάνισή του στη Σοβιετική Ένωση. Θα αναφέρω δύο. Η μία είναι του Σάββα Παλέ (Σγουρού), εθελοντή του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Η δεύτερη του Φυλακτόπουλου (Ψαρά), στελέχους του ΚΚΕ που έκαμε και αυτός για αρκετά χρόνια εξόριστος στη Σιβηρία.

Σύμφωνα με την αφήγηση του Σάββα Παλέ, ο Μπεζαντάκος εξεφανίστηκε όταν φοιτούσε στη Σχολή Αξιωματικών του Νοβοροσίκ. Ήταν τότε που όλοι οι καθηγητές της Σχολής αλλά και πολλοί μαθητές εκτελέστηκαν σαν τροτσκιστές. Μαζί με τον Μπεζαντάκο εξαφανίστηκε και ο συμφοιτητής του Μαρκοβίτης. Στην ίδια σχολή φοιτούσε και ο κύπριος Ευάνθης Νικολαΐδης. Αυτός πήγε στην Ισπανία, αλλά για τους δύο έλληνες συντρόφους του κράτησε για πάντα το στόμα του κλειστό…

Ο αγωνιστής Φυλακτόπουλος (πέθανε πριν από 15 περίπου χρόνια στην Ελλάδα) αφηγήθηκε τα παρακάτω, όπως τα άκουσε από τον Γρηγοριάδη, τον «κόκκινο δεκανέα», που όμως είδαμε δραπέτευσε μαζί με τους κρατούμενους κομμουνιστές από τις Φυλακές Συγγρού. Και αυτός πήρε τον δρόμο της εξορίας όταν πήγε στη Σοβιετική Ένωση. Σε ένα χωριό της Σιβηρίας που τον βάλανε να δουλεύει σαν νοσοκόμος, βρήκε σοβαρά άρρωστο τον Μιχάλη Μπεζαντάκο. Εκεί τον περιποιήθηκε και κατόρθωσε να τον κρατήσει στη ζωή για όσο καιρό έμεινε σ’ εκείνο το χωριό. Δυστυχώς, ύστερα από λίγο καιρό μεταθέσανε σε άλλο μέρος τον Γρηγοριάδη, και η κατάληξη του Μπεζαντάκου στάθηκε αναπόφευκτη. Έμεινε μονάχα το τραγούδι του. Αυτό θα συνεχίσει να ζει…

*Ο Δημήτρης Παλαιολογόπουλος είναι συγγραφέας.

Ο Μιχάλης Μπεζαντάκος. Η φωτογραφία από την «Ακρόπολι», 6.3.1932, όπου δημοσιεύεται πρωτοσέλιδη η είδηση της απόδρασής του από τις Φυλακές Συγγρού (Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ).

Νικολάι Μπουχάριν, «Το αλφάβητο του κομμουνισμού», η ελληνική έκδοση του 1930.