Ο σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας μιλά για το ντοκιμαντέρ που γύρισε τα τέλη του 1948 στο Γράμμο και στο Βίτσι, σχετικά με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο Δημοκρατικός Στρατός έστελνε τα παιδιά στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Ακολουθεί τμήμα της παρέμβασής του στο συνέδριο της Εταιρείας Διάσωσηςς Ιστορικών Αρχείων, στο Νεστόριο, 21 Αυγούστου 2010, όπως δημοσιεύεται στο ιστολόγιο «Η καλύβα ψηλά στο βουνό».

Ads

Εγώ ήμουνα στο κινηματογραφικό συνεργείο, το ξέρετε. Ήτανε τρεις. Ο Σεβαστίκογλου ο Γιώργος ο επικεφαλής, ο Απόστολος ο Μουσούρης ο οπερατέρ και εγώ, ο σκηνοθέτης. (…)

Η δουλειά μας ήτανε να αποθανατίζουμε τα γεγονότα στην ελεύθερη Ελλάδα, στην περιοχή που ήλεγχε ο Δημοκρατικός Στρατός. Βίτσι – Γράμμο, εμείς κυρίως είμαστε. Ήταν το μοναδικό συνεργείο που υπήρχε, γυρίζαμε διάφορες σκηνές από μάχες, από τη ζωή των ανθρώπων στην περιοχή αυτή, τις οργανώσεις, τα δικαστήρια, τα πάντα. Αιχμαλώτους, στρατόπεδα αιχμαλώτων, σχολές αξιωματικών… Όπου μαθαίναμε ότι θα γίνει κάτι, τρέχαμε να το κινηματογραφήσουμε. Και στέλναμε το υλικό στην Τσεχοσλαβακία, για εμφάνιση. Το υλικό αυτό το χρησιμοποιούσε το Κόμμα τότε, για προπαγανδιστικούς κυρίως λόγους. Για να ενημερώνει τη διεθνή κοινότητα και, με διάφορους τρόπους το χρησιμοποιούσε. (…)

Πήραμε μία εντολή από το Αρχηγείο να γυρίσουμε μια ταινία για το παιδομάζωμα. Το λεγόμενο παιδομάζωμα. Τότε ήτανε η Φρειδερίκη με τις πόλεις της Φρειδερίκης, με την προπαγάνδα την τεράστια, με τους αντάρτες, τους συμμορίτες, οι οποίοι παίρναν με τη βία τα παιδιά και τα στέλνανε να γίνουνε γενίτσαροι, κι όλ’ αυτά, και πήραμε μια εντολή απ’ το Στρατηγείο να κάνουμε μια ταινία για τα παιδιά, για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο Δημοκρατικός Στρατός ήταν υποχρεωμένος να στείλει τα παιδιά στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Τη γυρίσαμε στο Γράμμο και στο Βίτσι. Τη γυρίσαμε στο τέλος του ’48. Θα πρέπει να ήτανε Οκτώβρης, Νοέμβρης… Γυρίσαμε την ταινία αυτή εδωπέρα στα δύο αυτά τα ορεινά τα συγκροτήματα, τα ελευθέρα τότε, και πήγαμε στην Τσεχοσλαβακία. Για να τη μοντάρουμε την ταινία, να την εμφανίσουμε, να κάνουμε το μοντάζ, να γράψουμε τη μουσική κι όλα αυτά και να την ετοιμάσουμε. Την κάναμε την ταινία, τελειώσαμε…

– Ντοκουμέντο ήταν αυτό;

Ντοκουμέντο. Ντοκυμανταίρ, καθαρό ντοκουμέντο. Ό,τι έχει η ταινία μέσα, είναι αληθινό. Ξέρω ότι σε μερικές περιοχές, όπως ήταν ας πούμε στη Θράκη, οι γονείς αρνηθήκανε να δώσουν τα παιδιά τους. Ο Δημοκρατικός Στρατός δεν τα πήρε με το ζόρι. Στην Ήπειρο, υπήρξανε και περιπτώσεις, που τα πήρε με το ζόρι. Αλλά στο Βίτσι και στο Γράμμο, που γυρίσαμε εμείς την ταινία, δεν υπήρχε κανένα τέτοιο φαινόμενο. Μονάχοι τους οι γονείς φέρναν τα παιδιά, τα φέρναν στις πλατείες, τα ετοιμάζανε μόνοι τους, και με κάρα φεύγανε και πηγαίναν προς τα σύνορα, για να περάσουν στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Εμείς πήγαμε και στις Λαϊκές Δημοκρατίες και γυρίσαμε και πώς ζούσαν εκεί τα παιδιά. Σε κάποια μέγαρα, κυριολεκτικά, παλιών αριστοκρατών, που τα είχαν επιτάξει, και υπήρχαν και σχολειά και περνούσανε πάρα πολύ καλά. Άμα δείτε κάποτε την ταινία, θα το δείτε.

Κάναμε λοιπόν την ταινία και πήραμε ένα αντίγραφο, ένα θετικό. Δηλαδή το αρνητικό έμεινε στην Τσεχοσλαβακία, τυπώσαμε μία κόπια, την πήραμε υπό μάλης και γυρίσαμε στην Ελλάδα. Και κάναμε στη Λευκώνα μία προβολή. Στις Πρέσπες. Η Λευκώνα ήταν το στέκι του κινηματογραφικού συνεργείου – και κει πέρα με τις ντουντούκες βγήκανε «ελάτε αύριο θα γίνει προβολή της ταινίας και τα λοιπά».

Και σε μια εκκλησιά στήσαμε ένα πανί, και με μία μηχανή προβολής κάναμε την πρώτη προβολή της ταινίας που είχαμε γυρίσει. Η ταινία αυτή διαρκεί 27 λεπτά, το πρώτο μέρος είναι η Ελλάδα, που μαζεύονται τα παιδάκια και φεύγουνε, γιατί φεύγουνε, οι βομβαρδισμοί, η πείνα, η μοναξιά κι όλ’ αυτά τα πράγματα και μετά είναι οι Λαϊκές Δημοκρατίες. Μόλις αρχίζει να παίζεται η πρώτη σκηνή στις Λαϊκές Δημοκρατίες, και εμφανίζονται τα παιδάκια ντυμένα… οι μανάδες που ήτανε μπροστά ορμήσανε πίσω απ’ το πανί να βρούνε τα παιδιά τους. Φωνάζοντας μάικο-λε, ορμήσανε να βρούνε τα παιδιά τους. Εγώ βγήκα έξω, δεν άντεξα. Δεν είχαν δει κινηματογράφο ποτέ οι άνθρωποι, δεν ξέρανε τι είν’ αυτό το πράγμα. Κι όταν είδαν τα παιδιά νομίσανε ότι είν΄ αποπίσω και πήγαν από πίσω να δουν.

Η ταινία μετά από αυτό χάθηκε. Και χάθηκε σαράντα χρόνια. (…)

Στην Γαλλία, σ’ ένα Γάλλο ιδιώτη. Ο οποίος έμαθε ότι ο Μανθούλης κάνει μια ταινία για τον Εμφύλιο, και του τηλεφώνησε και του λέει κύριε Ροβήρο έμαθα ότι κάνετε μια ταινία, έχω ένα υλικό που πιθανόν να σας ενδιαφέρει. Και πάει φυσικά ο Ροβήρος και βρίσκει ατόφια, ολόκληρη την ταινία, που είχαμε γυρίσει. Και όχι μόνο το υλικό το θετικό, όπως είχαμε κι εμείς ένα θετικό, το οποίο χάθηκε μετά, αλλά και το αρνητικό. Το είχε ο Γάλλος ο ιδιώτης. Το είχε αγοράσει από την Τσεχοσλαβακία, όταν διαλύθηκε η Λαϊκή Δημοκρατία της Τσεχοσλαβακίας.

Λοιπόν αυτό το υλικό, ήταν ένα κομμάτι, ήταν 27 λεπτά. Εμείς έχουμε γυρίσει ενάμιση χρόνο απεριόριστες χιλιάδες μέτρα υλικού , το οποίο έχει χαθεί. Πριν από πολλά χρόνια είδα μια ταινία για τον Τέλμαν, Γερμανική, και είδα μέσα τρία δικά μας πλάνα. Τρία κομμάτια ατόφια δικά μας. Άρα πρέπει κάπου να βρίσκεται. Στον Περισσό; Στη Μόσχα; Πιθανώς – και πολύ πιθανώς – βρίσκεται στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Ακόμα δεν ανακαλύφθηκε το υλικό, αν και γίνανε πολλές προσπάθειες να το μαζέψουμε, πολλές προσπάθειες να το βρούμε, δεν καταφέραμε τίποτε. Στην πορεία της ζωής είχανε συμβεί βίαια γεγονότα, εμείς είχαμε φύγει πια απ’ το ΚΚΕ και ο Σεβαστίκογλου ο Γιώργος κι εγώ και ο Μουσούρης και δεν μας δίνανε σημασία καν. Γράφαμε γράμματα στην Κεντρική Επιτροπή και δεν μας απαντούσαν καθόλου.

Αυτή είναι η περιπέτεια του υλικού, το οποίο ελπίζω κάποτε να βρεθεί. Γιατί θα είναι μια πολύτιμη πηγή στην Ιστορία και στη μελέτη της Ιστορίας του Εμφυλίου.