Ο Βασίλης Νεφελούδης υπήρξε ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ. Στο σημερινό, δεύτερο μέρος της συνέντευξης του, περιγράφει την φυλάκιση του από το καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά 75 χρόνια πριν, στις 4 Αυγούστου του 1936, και την πτώση της δικτατορίας με τον ελληνοιταλικό πόλεμο.

Ads

Στην απομόνωση, οι κρατούμενοι μεταξύ μας επικοινωνούσαμε με χτύπους στον τοίχο. Στην αρχή με τα είκοσι τέσσερα γράμματα του αλφαβήτου αλλά απαιτούσε πολύ χρόνο. Μετά χωρίσαμε τα γράμματα του αλφαβήτου σε τέσσερις ομάδες, από έξι γράμματα η κάθε ομάδα, και ήταν ο πρώτος χτύπος για τη σειρά της ομάδας και ο δεύτερος ήταν για τη σειρά του γράμματος στην ομάδα. Έτσι κερδίζαμε χρόνο. Βρέθηκε όμως κάποιος από μας που ήξερε το σύστημα Μορς που ήταν πολύ πιο απλό, με λιγότερους χτύπους. Επικοινωνούσαμε κυρίως με τον κρατούμενο στο διπλανό μας κελί αλλά και με άλλους που ήταν τρία-τέσσερα κελιά πιο κάτω. Αλλά αυτό μόνο στην περίπτωση που ο φύλακας ήταν κάτω στο προαύλιο.

Θυμάμαι, μια περίοδο είχα κάτω από το κελί μου τον Ορφέα Οικονομίδη. Οργανώναμε φιλολογικές βραδιές με τον Ορφέα, ξαπλωμένοι στα κρεβάτια μας, με το αυτί κολλημένο στον τοίχο κι εγώ κι αυτός, έπρεπε να χτυπάμε πολύ σιγά για να ακούμε χωρίς να ακούει και ο φύλακας απέξω. Ανταλλάσσαμε πληροφορίες αλλά λέγαμε και ποιήματα. Μου έλεγε ο Ορφέας ποιήματα του Πούσκιν που είχε μεταφράσει και του έλεγα εγώ όσα ποιήματα του Παλαμά θυμόμουν.

Ο Ζαχαριάδης έκανε πράγματα πίσω από τις πλάτες μας

Στις φυλακές της Κέρκυρας γνώρισα καλύτερα και τον Νίκο Ζαχαριάδη, τον οποίο είχα πρωτοσυναντήσει το 1931. Από τότε ακόμη, στις φυλακές, ο Ζαχαριάδης έκανε πράγματα πίσω από τις πλάτες μας. Θυμάμαι σε ένα επισκεπτήριο που είχε έρθει η μάνα μου, ο αρχιφύλακας για να τη συγκινήσει, να την κάνει να κλάψει κι εκείνη να με παρακαλέσει να κάνω δήλωση για να βγω, της είπε: «Ο Σκλάβαινας βγήκε με δήλωση, ο Σπανός, ο Γαβριηλίδης βγήκαν με δήλωση και μόνο αυτός ο στραβοκέφαλος ο γιος σου θα μείνει μέσα. Και ο Ζαχαριάδης είναι έτοιμος να βγει με δήλωση».

Εγώ είπα ότι αυτά τα περί Ζαχαριάδη είναι παραμύθια. «Παραμύθια;» μου λέει. Ανοίγει το συρτάρι και μου έδειξε ένα γράμμα του Ζαχαριάδη προς τον αρχιφύλακα που έλεγε ότι εάν θέσετε υπόψη μου στοιχεία τα οποία να επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό σας ότι η κυβέρνηση Μεταξά εφαρμόζει πολιτική εκβιομηχάνισης της χώρας και βιομηχανοποίησης της γεωργίας, θα βγω να δηλώσω δημόσια ότι αυτή η πολιτική που εφαρμόζει η κυβέρνηση Μεταξά είναι σωστή πολιτική. Και ανταποκρίνεται στα συμφέροντα της χώρας.

Το γράμμα ήταν όντως του Ζαχαριάδη, το διάβασα. «Ξέρεις τον γραφικό του χαρακτήρα; Είναι του Ζαχαριάδη;» με ρώτησε ο αρχιφύλακας. «Είναι. Δεν λέει βέβαια αυτό που μου είπατε», αποκρίθηκα. Μου είχε κάνει όμως εντύπωση ότι ο Ζαχαριάδης παζάρευε πίσω από τις πλάτες μας, έτσι εξήγησα και το πώς βγήκε ο Ζαχαριάδης από την Κέρκυρα.

Ο Ζαχαριάδης έφυγε από την Κέρκυρα στις 29 Γενάρη του 1940, εγώ και άλλοι μείναμε άλλα τρία χρόνια. Ήρθε στην Αθήνα, και κρατούμενος όντας στην Ασφάλεια της Αθήνας, είχε επαφή με τις φυλακές της Ακροναυπλίας, με τον Ιωαννίδη. Ανταλλάσσανε επιστολές με τον Ιωαννίδη. Ο Ζαχαριάδης είχε συναινέσει στη συγκρότηση αυτής της λεγόμενης προσωρινής διοίκησης του ΚΚΕ, αυτού του χαφιεδικού δημιουργήματος που είχαν φτιάξει ο Μιχαηλίδης*, ο Ιωαννίδης** και ο Μανιαδάκης***.

Επί ένα χρόνο στήριξε την προσωρινή διοίκηση. Υπάρχει μάλιστα δημοσιευμένο σημείωμα του Ζαχαριάδη, στα απομνημονεύματα του Ιωαννίδη, με το οποίο καλούσε την Ακροναυπλία να στηρίξει, με γράμμα της το οποίο θα δημοσιευόταν στο Ριζοσπάστη, τον χαφιεδικό Ριζοσπάστη που έβγαζε η τριάδα, ο Μανιαδάκης, ο Μιχαηλίδης και ο Ιωαννίδης, αυτή την προσωρινή διοίκηση. Το γράμμα αυτό ήταν πρόσκληση στα μέλη και τους οπαδούς του κόμματος να στηρίξουν την προσωρινή διοίκηση σαν τη μοναδική γνήσια ηγεσία του ΚΚΕ. (…)

..Ο Ζαχαριάδης προς τους κατωτέρους του ήταν αυστηρός, αμείλικτος, αλλά έγλειφε όταν επρόκειτο για ανθρώπους που ήταν πάνω από αυτόν. Εγώ είχα διαφωνήσει μαζί του και στην Κέρκυρα και βέβαια και μετά την Κέρκυρα. Στη φυλακή έχεις την ευκαιρία να γνωρίσεις καλύτερα τους ανθρώπους που είναι συγκρατούμενοι μαζί σου. Είχα σχηματίσει λοιπόν την πεποίθηση ότι είχε ορισμένες ικανότητες αλλά ότι ήταν άνθρωπος χωρίς ηθικούς φραγμούς, είχε μέσα του έμφυτο τον τυχοδιωκτισμό. Ήταν εγωπαθής και πίστευε ότι ο ίδιος ήταν η ενσάρκωση του κόμματος+ ήταν ικανός να οδηγήσει το κίνημα σε καταστροφικούς τυχοδιωκτισμούς.

Όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, ο Ζαχαριάδης ήταν άνθρωπος της , ήταν ταγματάρχης των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών. Αυτό αποδεικνύεται και από μια μαρτυρία του γιου του. Μιλώντας στον Κωσταντακόπουλο, έναν ανταποκριτή των Νέων στη Μόσχα, ο γιος του Ζαχαριάδη είπε ότι ο πατέρας του είχε πρόσκληση από τον Στάλιν να τον επισκεφθεί στην Κριμαία, όπου έκανε τις διακοπές του. Και πήγε στην επίσκεψη αυτή με στολή Σοβιετικού ταγματάρχη.

Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης στα γραπτά του αναφέρει ότι, κατά τη διαβίωσή του στο Σουργκούτ, τα οικονομικά του ήταν τέτοια που ήταν αδιανόητα για οποιονδήποτε θνητό. Αυτό ήταν μια έμμεση ομολογία του γεγονότος ότι ο Ζαχαριάδης έπαιρνε διπλό μισθό εκεί: έπαιρνε το μισθό του ταγματάρχη της KGBκαι του αρχηγού αδελφού κόμματος. Σταλμένος ήταν από τη Μόσχα ο Ζαχαριάδης, δεν ήταν γέννημα θρέμμα του ελληνικού εργατικού κινήματος. Με το ελληνικό εργατικό μαζικό κίνημα ούτε αυτός ούτε ο Ιωαννίδης ούτε ο Μιχαηλίδης είχαν σχέση. Δεν βγήκαν από την καρδιά του ελληνικού εργατικού κινήματος, δοτοί ήταν και οι τρεις.

Πόλεμος

Μια νύχτα, στις φυλακές της Κέρκυρας ακούσαμε στρατιωτικά εμβατήρια. Καμιά φορά βγαίνανε έξω στρατιωτικές μονάδες της Κέρκυρας αλλά, όταν βράδιαζε, επιστρέφανε. Στρατιωτικά εμβατήρια στις δέκα το βράδυ έδειχναν κινητοποίηση… ότι κάτι έκτακτο συνέβαινε. Θυμάμαι λοιπόν ότι εκείνη τη βραδιά, ύστερα από το στρατιωτικό εμβατήριο, άκουσα το κλικ και είδα το φως του διαδρόμου να σβήνει..
Κατάλαβα ότι κάτι έκτακτο συμβαίνει και πήγε το μυαλό μου σε ενδεχόμενη εισβολή από την πλευρά των Ιταλών. Ήρθε ο φύλακας και τον ρώτησα: «Τι συμβαίνει; Κάτι έκτακτο συμβαίνει. Γιατί σβήσατε τα φώτα;» «Διακοπή ρεύματος», μου απάντησε, όμως ήξερα ότι ο φύλακας είχε σβήσει τα φώτα. Δεν ήξερε τι να πει και έφυγε. Την άλλη μέρα το πρωί ρώτησα έναν άλλο φύλακα, ένα νεαρό χωριατόπουλο από την Κεφαλονιά. «Γιά πες μου, πρόκειται για απλό συνοριακό επεισόδιο ή Ιταλοί μας ρίχτηκαν στα καλά;» Αυτός νόμισε ότι εγώ ήξερα και μου λέει: «Τι επεισόδιο; Κοντεύουν να φτάσουν στη Σαγιάδα». Μετά η είδηση επιβεβαιώθηκε και από συνομιλίες που ακούσαμε ανάμεσα στο φύλακα και το σκοπό, το στρατιώτη που ήταν στη σκοπιά.

Άρχισε η ιταλική κατοχή, ο Ζαχαριάδης μετά την ιταλική εισβολή έγραψε το γνωστό γράμμα, το οποίο ήταν, κατά τη γνώμη μου, μια σωστή πολιτική πράξη. Μάλιστα εγώ είχα προτείνει, όταν ήμασταν φυλακισμένοι στην Κέρκυρα, να το γράφαμε από εκεί και να το υπογράφαμε όλοι. Και ο Ζαχαριάδης είχε πει όχι, διότι όπως εξήγησε: «Δεν διαφωνώ ως προς την ουσία αλλά επειδή φοβάμαι ότι θα το δώσουν στη δημοσιότητα παραποιημένο και δεν θα είμαστε σε θέση να αποκαταστήσουμε την αλήθεια».

Εγώ είπα ότι δεν ευσταθεί ο φόβος αυτός διότι, αν δούνε ότι τους συμφέρει, επειδή ενισχύει την παλλαϊκή αντίσταση στην _επικείμενη τότε_ ιταλική εισβολή, θα το δημοσιεύσουν. Αν δεν τους συμφέρει, δεν θα το δημοσιεύσουν καθόλου. Το να το παραποιήσουν και να το δώσουν παραποιημένο, είναι απίθανο. Παρ’ όλα αυτά, ο Ζαχαριάδης έγραψε ύστερα μόνος του το γράμμα στο ίδιο πνεύμα.

Στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής, κατά παράδοξο τρόπο, το δικό μας καθεστώς στην Κέρκυρα βελτιώθηκε γιατί σταμάτησε η απομόνωση. Έμεναν τα κελιά ανοιχτά, μέρα και νύχτα, είχαμε διαρκή επικοινωνία μεταξύ μας. Τι ειρωνεία, η ιταλική κατοχή να βελτιώσει τους όρους και τις συνθήκες της ζωής σου στη φυλακή! Κανέναν βέβαια δεν άφησαν να φύγει από τη φυλακή πριν έρθουν οι Γερμανοί. Ίσα ίσα που μάζεψαν κι άλλους και τους στείλανε και τους δώσανε στους Γερμανούς.

Θυμάμαι μια φορά ότι κάναμε μια συζήτηση με τον Σιάντο, τον Παρτσαλίδη και τον Ζεύγο, σχετική με τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση.Ο Σιάντος, ο οποίος είχε υπάρξει λοχίας στα νιάτα του και νόμιζε ότι ήταν στρατιωτικός εμπειρογνώμονας, έλεγε ότι την τρέλα τους οι Γερμανοί θα την πληρώσουν πολύ ακριβά μέσα σε λίγες μέρες, το πολύ σε λίγες εβδομάδες. Οι άλλοι, οι μικροί, που πλειοδοτούσαν και αυτοί σε αισιοδοξία -μερικοί από αυτούς μόλις είχαν επιστρέψει από τη Σοβιετική Ένωση όπου σπούδαζαν- έλεγαν ότι η Σοβιετική Ένωση είναι τόσο καλά εξοπλισμένη, έχει τέτοιο μηχανισμό, έχει τα μεγάλα άρματα μακράς διείσδυσης, με τα οποία θα μπορούσε να φτάσει στο Βερολίνο μέσα σε λίγες μέρες.

Εγώ προσπάθησα να τους προσγειώσω και τους είπα ότι ένας αιφνιδιασμός είχε τα πλεονεκτήματά του. Είναι πολύ πιθανόν ότι οι Γερμανοί θα προχωρήσουν σε βάθος και το βέβαιο για μένα είναι, τους έλεγα, ότι θα διεξαχθούν μάχες και με νίκες και με ήττες. Αυτό για το οποίο δεν έχω καμία αμφιβολία είναι ότι τελικά οι Γερμανοί θα την πάθουν. Όπως την έπαθε ο Ναπολέων με την επιχείρηση που έκανε. Γι’ αυτό είμαι βέβαιος. Αυτό θεωρήθηκε, από την πλευρά του Σιάντου και των μικρών με την επαναστατική αισιοδοξία, σαν ηττοπαθής άποψη και με απομόνωσαν από τη συλλογική ζωή. Συνεδρίαζαν ύστερα μόνοι τους, χωρίς εμένα.(…)

* Μιχαηλίδης Γιάννης: στέλεχος του ΚΚΕ, πιστός στον Ζαχαριάδη.
** Ιωαννίδης Γιάννης: στέλεχος του ΚΚΕ, πιστός στον Ζαχαριάδη.
*** Μανιαδάκης: υπουργός Ασφαλείας της κυβέρνησης Ιωάννη Μεταξά.

Ολόκληρη η μαρτυρία του Βασίλη Νεφελούδη στο βιβλίο «Μαρτυρίες για τον Εμφύλιο Πόλεμο και την ελληνική αριστερά» του Στέλιου Κούλογλου, εκδόσεις «Εστία».

Δείτε το πρώτο μέρος της συνέντευξης του Βασίλη Νεφελούδη