Στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά καιρούς δημοσιεύονται από το αρμόδιο Γραφείο Εθνικών Στατιστικών Στοιχείων δεδομένα σε σχέση τον αριθμό θανάτων ατόμων που η ευθύνη της ζωής και της φροντίδας τους βρίσκεται στο κράτος (νοσηλευόμενοι, οικότροφοι, φυλακισμένοι κ.α.). Πέρσι προκλήθηκε σάλος όταν αποκαλύφθηκε ότι 43 άτομα πέθαναν σε νοσοκομειακούς θαλάμους από ασιτία που δε σχετιζόταν με την παθολογία τους. Τα στοιχεία προκάλεσαν παρέμβαση του Cameron και για τους βρετανούς θεωρήθηκαν εθνική ντροπή. Ποια είναι η αντίστοιχη εικόνα στη χώρα μας; Των Π. Χόνδρου & Ξ. Βαρβαρέσου

Ads

Τη Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2013 ο Συνήγορος του Πολίτη συγκάλεσε μία ειδική σύσκεψη για τα προβλήματα στο σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Η συνάντηση οργανώθηκε μετά από την αναφορά που είχε καταθέσει το Δεκέμβριο το Δίκτυο φορέων ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης ΑΡΓΩ και είχε αντικείμενο τα διαπιστωμένα προβλήματα στο χώρο: τη μη εφαρμογή των νόμων και τα θεσμικά – διαχειριστικά κενά του συστήματος, την μη εφαρμογή της τομεοποίησης, το θέμα της αξιολόγησης των υπηρεσιών. Συμμετείχαν εκπρόσωποι του Υπουργείου Υγείας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μέλη σχετικών επιτροπών, εκπρόσωποι επιστημονικών εταιρειών.

Συνέπεσε με την είδηση θανάτου τριών ψυχικά πασχόντων, σε δημόσιο ψυχιατρείο και σε οικοτροφείο που λειτουργεί από ΝΠΙΔ. Στο πρόσφατο παρελθόν ανάλογα περιστατικά ξεχάστηκαν κάτω από τον κρότο της πρώτης δημοσιοποίησης χωρίς να αποδοθούν ευθύνες ή ακόμα τα περιστατικά αυτά να αποτελέσουν θλιβερή αιτία για την αλλαγή του συστήματος και των μηχανισμών προστασίας των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων.

Ο προσκεκλημένος εισηγητής καθ. Bob Grove, Senior policy advisor του Mental Health Europe και μέλος της ομάδας αξιολόγησης της ΕΕ για την Α’ φάση του Ψυχαργώς, μίλησε για ένα σκάνδαλο που αποκαλύφθηκε πριν λίγες εβδομάδες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το χαρακτήρισε ως «την δική μας Λέρο» και αφορούσε τη σειρά θανάτων και περιστατικών παραμέλησης ασθενών σ’ ένα συγκεκριμένο ίδρυμα (μη ψυχιατρικό) της Αγγλίας. Οι διαδικασίες και οι τύποι, έστω πλασματικά, τηρούνταν εν προκειμένω και αυτό επέτρεψε τη γιγάντωση του σκανδάλου. Δήλωσε ότι ακόμα και σε χώρες με διαφορετική κουλτούρα οργάνωσης των υπηρεσιών, με συστήματα αξιολόγησης, μέτρησης δεικτών, ελέγχων, είναι δυνατόν να αποκαλυφθούν τρομακτικά εγκλήματα αμέλειας ή κακοποίησης.

Ο λόγος που αναφέρθηκε σ’ αυτό ήταν για να τονίσει το γεγονός ότι η Ελλάδα όχι απλώς χρειάζεται συστήματα τακτικής παρακολούθησης και αξιολόγησης της φροντίδας, όπως όλοι συναινούν, αλλά αυτά θα πρέπει να βασίζονται σε όσα βιώνουν και μαρτυρούν οι ίδιοι οι λήπτες των υπηρεσιών, οι ασθενείς, στην συνδιαλλαγή με τους εργαζόμενους και όχι μόνο σε αριθμούς και διαχειριστικά δεδομένα διοικήσεων και επιτροπών. Όλοι συμφώνησαν ότι η ουσιαστική μεταρρύθμιση, αυτή που θα μας απομακρύνει από εικόνες και περιστατικά ντροπής, είναι θέμα πολιτικής βούλησης και όχι θέμα τεχνοκρατικό.

Για να μην θολώνει το μυαλό μας από τέτοιους προβληματισμούς θα πρέπει να φέρνουμε τον εαυτό μας ή κάθε οικείο μας στη θέση του ασθενή. Πώς θα θέλαμε να μας αντιμετωπίζουν και να μας φροντίζουν; Θα εμπιστευόμασταν τη φροντίδα μας, τη ζωή μας σε κάθε φορέα του κράτους; Η απάντηση μας θα πρέπει να είναι μία: εφαρμογή του ν. 4074/12 που επικυρώνει τη Σύμβαση των ΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, μιας Σύμβασης που προτείνει μηχανισμούς στήριξης, εποπτείας και βελτίωσης του συνόλου του συστήματος ψυχικής υγείας.

Τα δικαιώματα των ασθενών δεν είναι πολυτέλεια. Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία είναι πολύ ξεκάθαρη και είναι πλέον νόμος του ελληνικού κράτους. Δεν είναι μία ιδεολογική διακήρυξη, προβλέπει μηχανισμούς εφαρμογής, παρακολούθησης και ελέγχου και υπάρχει συγκεκριμένη διαδικασία καταγγελιών. Τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, και των ψυχικά ασθενών βέβαια, αφορούν την πρόσβαση σε επαρκή και κατάλληλη φροντίδα, στις συνθήκες διαβίωσης, την ασφάλεια και την ελευθερία από κάθε είδους κακοποίηση, την αυτόνομη διαβίωση. Βασικά στοιχεία της φιλοσοφίας της σύμβασης και της ευρωπαϊκής πολιτικής για την αναπηρία είναι: οι κατάλληλες προσαρμογές (αξιοποιούμε όλους τους πιθανούς διαθέσιμους πόρους και παρέχουμε υποστήριξη, φροντίδα και συνηγορία ανάλογα με τις συγκεκριμένες ανάγκες) και η συνεργασία με το άτομο με αναπηρία σε κάθε επίπεδο (σε αντίθεση με την έως τώρα αντιμετώπιση του ανάπηρου ως παθητικού δέκτη φιλανθρωπίας). 

Η βελτίωση των υπηρεσιών μπορεί να ξεκινήσει από την αλλαγή απλών καθημερινών πραγμάτων και δε σχετίζεται πάντα και άμεσα με την ύπαρξη οικονομικών πόρων. Η ύπαρξη χαρτιού υγείας στις τουαλέτες δεν είναι θέμα προϋπολογισμού και νομοθεσίας. Η πλήρης εφαρμογή της Σύμβασης απαιτεί σειρά πολλών αλλαγών στο νομοθετικό πλαίσιο, σε τρόπους οργάνωσης και λειτουργίας αλλά κυρίως σε νοοτροπίες. Προϋποθέτει ένα ενδυναμωμένο κίνημα Συνηγορίας στο οποίο θα συμμετέχουν και θα αρθρώνουν Λόγο όλοι οι εμπλεκόμενοι, οι λήπτες υπηρεσιών, οι οικογένειές τους, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, πολίτες που θεωρούν πως η ψυχική υγεία και η εύρυθμη λειτουργία του εν λόγω συστήματος δεν είναι πολυτέλεια.

Η νέα παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την υποστήριξη και χρηματοδότηση δομών ψυχικής υγείας είναι, μάλλον η τελευταία, ευκαιρία για να φύγουμε από την στείρα αναφορά σε νούμερα, διαθέσιμους πόρους και κατ’ επίφαση διαδικασίες και να περάσουμε σ’ ένα κίνημα που θα επιδιώκει ουσιαστική αλλαγή στην έννοια της ψυχιατρικής φροντίδας, με συμμετοχή και λόγο των ληπτών των υπηρεσιών, με βάση τα δικαιώματα και με καταπολέμηση των προκαταλήψεων. Για τους περισσότερους ψυχικά ασθενείς στην κοινότητα οι δομές είναι το σπίτι τους. Οι περισσότεροι επαγγελματίες ψυχικής υγείας δίνουμε έναν αγώνα σεβασμού για τους ασθενείς αυτούς και η διαχείριση της ντροπής είναι κάτι που δεν αξίζουμε και δεν αντέχουμε άλλο. 
 
Ο Παναγιώτης Χονδρός είναι ψυχολόγος, Πρόεδρος ΕΠΑΨΥ – Γραμματέας συντονιστικής Δικτύου ΑΡΓΩ
Η Ξένια Βαρβαρέσου είναι Ψυχολόγος, Μέλος ΔΣ Ελληνικού Κλάδου Παγκόσμιας Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης