Ο Πατρίκ Σαπάτ (Patrick Chappatte), σκιτσογράφος της εφημερίδας The International Herald Tribune, παρουσιάζει το φλέγον θέμα της δύναμης των γελοιογραφιών με μια σειρά αιχμηρών αστείων.

Ads

Το πρόγραμμά του στο Λίβανο, στη Δυτική Αφρική και στη Γάζα δείχνει πώς, στα κατάλληλα χέρια, το μολύβι μπορεί να ρίξει φως σε σημαντικά θέματα και να φέρει κοντά τα πιο απροσδόκητα πρόσωπα.

Η μετάφραση στα ελληνικά έγινε από τον Olsi KULE και η επιμέλεια από τον Βασίλη Ακοινόγλου για το TED.

Απομαγνητοφώνηση:

Οπότε ναι, είμαι γελοιογράφος σε μια εφημερίδα– πολιτικός γελοιογράφος. Δεν ξέρω αν το έχετε ακουστά — εφημερίδες; Είναι ένα είδος ανάγνωσης σε χαρτί. (Γέλια) Είναι πιο ελαφρύ από ένα iPad. Είναι λίγο πιο φτηνό Ξέρετε τι λένε; Λένε πως τα έντυπα μέσα ενημέρωσης πεθαίνουν. Ποιος τα λέει αυτά; Εχ, καλά, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αλλά αυτό δεν είναι τίποτα καινούριο, έτσι; Πιθανότατα να το έχετε ήδη ακούσει.

Ads

(Τα έντυπα μέσα ενημέρωσης πεθαίνουν) (Το διάβασα ήδη χτες στο Ίντερνετ)

Κυρίες και κύριοι, ο κόσμος έχει γίνει πιο μικρός. Το ξέρω πως είναι ένα κλισέ, αλλά κοιτάξτε, κοιτάξτε πόσο μικρός, πόσο μικροσκοπικός έχει γίνει. Και φυσικά ξέρετε το γιατί. Είναι λόγω της τεχνολογίας. Ναι. (Γέλια) Υπάρχει κανένας σχεδιαστής ηλεκτρονικών υπολογιστών στην αίθουσα; Εχ καλά, ρε παιδιά, μου έχετε μαυρίσει τη ζωή, επειδή τo χειριστήριο αφής κάποτε ήταν στρογγυλό, ένα ωραίο στρογγυλό σχήμα. Και αυτό πάει καλά για μια ωραία γελοιογραφία. Αλλά τι να κάνει κανείς με ένα επίπεδο χειριστήριο αφής, εκείνα τα τετράγωνα πράγματα; Δεν μπορώ να κάνω τίποτα σαν γελοιογράφος. Καλά, το ξέρω ότι η γη είναι επίπεδη τώρα. Aλήθεια σας λέω. Και το Ίντερνετ έχει φτάσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη, στις πιο φτωχές και απόμακρες περιοχές. Κάθε χωριό στην Αφρική έχει ένα Ίντερνετ καφέ. (Δεν υπάρχει καφές) Μη πας και ζητήσεις για φραπουτσίνο εκεί πέρα Οπότε γεφυρώνουμε το ψηφιακό χώρισμα. Ο Τρίτος Κοσμος είναι συνδεδεμένος. Είμαστε συνδεδεμένοι. Και τι μέλει γενέσθαι. Καλά, έχεις αλληλογραφία. Ναι. (Πεινάω) Καλά, το Διαδίκτυο μάς έχει εξουσιοδοτήσει Σας έχει εξουσιοδοτήσει, με έχει εξιουσιοδοτήσει, και έχει εξουσιοδοτήσει επίσης και κάποιους άλλους.

Ξέρετε, αυτές οι τελευταίες γελοιογραφίες, Τις ζωγράφισα ζωντανά κατά τη διάρκεια μια συνεδρίασης στο Aνόι Και δεν το είχαν συνηθίσει στο κομουνιστικό Βιετνάμ 2.0 (Γέλια) Οπότε σχεδίαζα μια γελοιογραφία ζωντανά σε μια μεγάλη οθόνη — ήταν πραγματικά εντυπωσιακό — και τότε με πλησιάζει ένας τύπος. Φωτογράφιζε τις εικόνες και τα σκίτσα μου, και σκεφτόμουν, ‘Ωραία, ένας βιετναμέζος θαυμαστής’ Και καθώς ξανάρθε την δεύτερη μέρα, σκέφτηκα, ‘Πω-πω, αυτός είναι πραγματικά ένας λάτρης των γελοιογραφιών’ Και την τρίτη μέρα, τελικά κατάλαβα, ο τύπος έκανε το καθήκον του. Οπότε μέχρη στιγμής, θα πρέπει να υπάρχουν εκατοντάδες φωτογραφίες με εμένα και τα σκίτσα μου χαμογελώντας στα αρχεία της βιετναμέζικης αστυνομίας.

Όχι, είναι αλήθεια: το διαδύκτιο έχει αλλάξει τον κόσμο. Έχει ταράξει τη βιομηχανία της μουσικής. Έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε μουσική. Ίσως μερικοί από σας να θυμάστε όταν πηγαίναμε στο μαγαζί για να τη κλέψουμε. (Γέλια) Και έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο ο μελλοντικός σας εργοδότης θα κοιτάξει την αίτησή σας. Γι’ αυτό προσέξτε με κείνο το λογαριασμό στο Facebook. Σας είπε η μανούλα σας, να προσέχετε. Και η τεχνολογία μας έχει απελευθερώσει. Αυτό είναι ένα δωρεάν ασύρματο δίκτυο (WiFi) κι όμως. Μας έχει απελευθερώσει από το γραφείο. Αυτή είναι η ζωή σας. Απολαύστε την. (Γέλια) Εν συντομία, η τεχνολογία, το διαδύκτιο, μάς έχουν αλλάξει το τρόπο ζωής. Οι τεχνολογικοί Γκουρού, όπως αυτός εδώ — που ονομάστηκε φιλόσοφος του 21ου αιώνα από ένα γερμανικό περιοδικό — έχουν μορφοποιήσει τον τρόπο με τον οποίο κάνουμε τα πράγματα. Έχουν μορφοποιήσει τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε. μορφοποιούν ακόμα και τις επιθυμίες μας (Θα απλοποιήσω πολλές εργασίες τις οποίες δεν κάνατε προηγουμένως.) (Χειροκροτήματα) Δεν θα σας αρέσει. Η τεχνολογία έχει αλλάξει ακόμα και την σχέση μας με τον Θεό.

(Πάτερ, έχω αμαρτήσει.) (Το ξέρω.)

Δεν θα ήθελα ωστόσο να μπω σε λεπτομέρειες Οι θρησκευτικές και οι πολιτικές γελοιογραφίες, όπως θα έχετε ακουστά, δημιουργούν ένα δύσκολο ζευγάρι, από κείνη την μέρα του 2005, όταν μερικοί γελοιογράφοι στη Δανία σχεδίασαν γελοιογραφίες που είχαν επιπτώσεις σ’ ολόκληρο το κόσμο, διαδηλώσεις, φετφά. Προκάλεσαν βία. Άνθρωποι πέθαναν στη βία. Αυτό ήταν αηδιαστικό Κάποιοι πέθαναν λόγω των γελοιογραφιών. Εννοώ — Αισθανόμουν τότε ότι πως στην πραγματικότητα οι γελοιογραφίες είχαν χρησιμοποιηθεί και από τις δύο πλευρές Τις χρησιμοποίησε πρώτα μια Δανέζικη εφημερίδα η οποία ήθελε να πει κάτι με επιδεικτικό τρόπο για τον Ισλαμισμό Ένας Δανός γελοιογράφος μου είπε πως ήταν ανάμεσα στα 24 άτομα που έλαβαν μια ανάθεση εργασίας να σχεδιάσουν τον προφήτη. Απ’αυτούς, 12 αρνήθηκαν. Το ξέρατε αυτό; Μου είπε: ‘Κανείς δεν θα μου υπαγορεύει τι θα σχεδιάσω. Δεν πάνε έτσι τα πραματα.’ Και φυσικά, εκμεταλλεύτηκαν από εξτρεμιστές και πολιτικούς από την άλλη πλευρά. Ήθελαν να προκαλέσουν διαμάχες. Ξέρετε την ιστορία. Ξέρουμε ότι οι γελοιογραφίες μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν όπλα. Η ιστορία μάς λέει πως έχουν χρησιμοποιηθεί από τους Ναζί για να επιτεθούν στους Εβραίους. Και σήμερα εδώ. Στα Ηνωμένα Έθνη, ο μισός πληθυσμός της γης προσπαθεί να ποινικοποιήσει το θρησκευτικό αδίκημα — που το ονομάζουν δυσφήμηση της θρησκείας ενώ ο άλλος μισός τούς αντεπιτίθεται με σκοπό να προστατεύσουν την ελευθερία του λόγου. Οπότε η σύγκρουση των πολιτισμών είναι εδώ, και οι γελοιογραφίες βρίσκονται στο επίκεντρο; Αυτό με έβαλε σε σκέψεις Εδώ με βλέπετε να σκέφτομαι στο τραπέζι της κουζίνας.(Ψάχνω για το νόημα της ζωής.) Και μιας και είστε στην κουζίνα μου, σας παρουσιάζω τη γυναίκα μου.

(Δοκίμασε το Google.)

Το 2006, ύστερα από μερικούς μήνες, Πήγα στην Ακτή Ελεφαντοστού – στη Δυτική Αφρική. Μιλάμε τώρα για ένα διχασμένο τόπο. Η χώρα είχε χωριστεί στα δύο. Απο τη μία, η ανταρσία στο βορά, από την άλλη η κυβέρνηση στο νότο — πρωτεύουσα, Αμπιτζάν — και στη μέση, ο Γαλικός στρατός. Φαίνεται σαν ένα μεγάλο χάμπουργκερ. Κανείς δεν θα’θελε να είναι το ζαμπόν στη μέση. Ήμουν εκεί για να μεταδώσω τα νέα με γελοιογραφίες. Το έχω κάνει για τα τελευταία 15 χρόνια. Είναι η δευτερεύουσα εργασία μου, αν θέλετε. Ξέρετε, η μέθοδος είναι διαφορετική. Αυτή είναι ίσως πιο σοβαρή από τη δημοσιογραφική γελοιογραφία Επισκέφθηκα διάφορα μέρη όπως τη Γάζα το 2009 κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οπότε αυτή είναι στην πραγματικότητα δημοσιογραφία με γελοιογραφίες. Θα ακούσετε όλο και περισσότερο γι’ αυτό. Αυτό πιστεύω πως είναι το μέλλον της δημοσιογραφίας.

Και φυσικά, επισκέφθηκα τους επαναστάτες στο βορά. Εκείνοι οι καημένοι πολεμούσαν για τα δικαιώματά τους. Υπήρχε μια εθνική πλευρά σ’αυτή τη σύγκρουση όπως συμβαίνει συχνά στην Αφρική. Και πήγα να δω τους Ντόζο. Οι Ντόζο είναι παραδοσιακοί κυνηγοί της Δυτικής Αφρικής. Οι άνθρωποι τούς φοβούνται Εκείνοι βοηθούν πολύ την επανάσταση. Πολλοί πιστεύουν ότι έχουν μαγικές δυνάμεις. Μπορούν να εξαφανισθούν και να αποφύγουν τις σφαίρες. Πήγα να δω έναν αρχηγό Ντόζο. Μου μίλησε για τις μαγικές του δυνάμεις. Μου είπε: ‘Μπορώ να σου κόψω το κεφάλι εδώ και τώρα και να σε φέρω πίσω στη ζωή’. Του είπα: ‘Καλά, ίσως δεν έχουμε χρόνο γι’ αυτό τώρα.’ (Γέλια) ‘Μια άλλη φορά’.

Οπότε πέρα στο Αμπιτζάν, μου δόθηκε η ευκαιρία να είμαι επικεφαλής σε ένα σεμινάριο με ντόπιους γελοιογράφους και σκέφθηκα, ναι, σε τέτοιο περιβάλλον,οι γελοιογραφίες πραγματικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν όπλα εναντίον της άλλης πλευράς. Εννοώ, ο Τύπος στην Ακτή Ελεφαντοστού ήταν διχασμένος. Μπορούσε να το συκγρίνει κανείς με τα μίντια στη Ρουάντα πριν από τη γενοκτονία. Οπότε φανταστείτε. Και τι μπορεί να καταφέρει ένας γελοιογράφος; Καμιά φορά οι συντάκτες μπορεί να ζητήσουν από τους γελοιογράφους να σχεδιάσουν αυτά που θέλουν να δουν, κι ο τύπος έχει μια οικογένεια να θρέψει, έτσι; Οπότε ήταν μια πολύ απλή ιδέα. Συκγεντρώσαμε διάφορους γελοιογράφους από όλα τα μέρη της Ακτής Ελεφαντοστού. Τους απομονώσαμε από τις εφημερίδες τους για τρεις μέρες. Και τούς ζήτησα να κάνουν μαζί ένα οργανωμένο σχέδιο, Το οποίο αντιμετωπίζει τα προβλήματα που επηρεάζουν τη χώρα τους. με γελοιογραφίες, μάλιστα, με γελοιογραφίες. Δείξτε τη θετική δύναμη των γελοιογραφιών. Είναι ένα σπουδαίο μέσο επικοινωνίας για το καλό και για το κακό. Και οι γελοιγραφίες διαπερνάνε τα σύνορα, όπως θα έχετε δει. Και πιστεύω πως το γέλιο είναι ένας καλός τρόπος, για να διευθετεί κανείς τα σοβαρά ζητήματα. Και είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτό που έκαναν. Εννοώ, δεν συμφωνούσαν μεταξύ τους — αλλά αυτό δεν έχει καμιά σημασία. Και δεν τους ζήτησα να σχεδιάσουν ωραίες γελοιογραφίες Μάλιστα την πρώτη μέρα, φώναζαν ο ένας στον άλλον. Αλλά δημιούργησαν ένα βιβλίο, που ανατρέχει τις πολιτικές κρίσεις των τελευταίων 13 χρόνων στην Ακτή Ελεφαντοστού.

Οπότε η ιδέα ήταν παρούσα. Έχω οργανώσει σχέδια σαν κι αυτά , το 2009 στο Λίβανο φέτος τον Ιανουάριο στην Κένια, Στο Λίβανο, δεν ήταν ένα βιβλίο. Η ιδέα ήταν η ίδια γενική αρχή, μια διχασμένη χώρα — μάζεψε τους γελοιογράφους από όλες τις πλευρές και άφησέ τους να δημιουργήσουν κάτι μαζί. Οπότε στο Λίβανο, εγγράψαμε τους συντάκτες των εφημερίδων, και τους πείσαμε να δημοσιεύσουν οχτώ γελοιογραφίες από όλες τις πλευρές ταυτόχρονα στην ίδια σελίδα, παρουσιάζοντας τα ζητήματα που επηρεάζουν το Λίβανο, όπως η θρησκεία στην πολιτική και στην καθημερινότητα. Και τα κατάφεραν. Για τρεις μέρες, σχεδόν όλες οι εφημερίδες της Βηρυτού δημοσίευσαν ταυτόχρονα όλους τους γελοιογράφους — αντικυβερνητικές, φιλοκυβερνητικές, Χριστιανικές, φυσικά Μουσουλμανικές, αγγλόφωνες, καλά κι ό’τι άλλο επιθυμείτε. Οπότε ήταν ένα σπουδαίο σχέδιο. Και αυτό που κάναμε στην Κένια ήταν να θέσουμε το ζήτημα της εθνότητας, το οποίο είναι φαρμακερό σε πολλά μέρη της Αφρικής. Και γυρίσαμε βιντεοκλίπ. Μπορείτε να τα δείτε αν επισκεφθείτε το YouTube/KenyaTunes.

Οπότε, είναι εύκολο να ηθικολογεί κανείς εδώ για την ελευθερία του λόγου, αλλά όπως είδατε σε συνθήκες καταπίεσης και διχασμού, αλλά πάλι, τι μπορεί να καταφέρει ένας γελοιογράφος; Πρέπει να κρατήσει τη δουλειά του. Πιστεύω πως παντού και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες έχει πάντα την επιλογή τουλάχιστον να μη σχεδιάσει γελοιογραφίες οι οποίες θα θρέψουν μίσος. Κι αυτό είναι το μήνυμα που προσπάθησα να τους μεταδώσω. Πιστεύω πως στο κάτω κάτω της γραφής όλοι μας έχουμε πάντα την επιλογή να μη πράξουμε το κακό. Αλλά πρέπει να υποστηρίξουμε εκείνες τις κρίσιμες, υπεύθυνες φωνές στην Αφρική, στο Λίβανο και στην τοπική σας εφημερίδα, στο μαγαζάκι της Apple. Οι τεχνολογικές εταιρίες σήμερα, είναι οι μεγαλύτεροι εκδότες στον κόσμο. Εκείνες αποφασίζουν τι είναι πολύ προσβλητικό έως πολύ προκλητικό για σας να δείτε. Οπότε στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για την ελευθερία των γελοιογράφων: πρόκειται για τη δική σας ελευθερία. Και για τους δικτάτορες σε όλο το κοσμο, τα καλά νέα είναι όταν οι γελοιογράφοι, οι δημοσιογράφοι και οι ακτιβιστές σωπαίνουν.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκροτήματα)