Σαν σήμερα, στις 14 Δεκεμβρίου 1989, πέθανε ο Αντρέι Ζαχάρωφ, ο Ρώσος φυσικός επιστήμονας και ακτιβιστής υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο οποίος τιμήθηκε το 1975 με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης ενώ αφιερωμένο στη μνήμη του είναι και το ετήσιο βραβείο με το όνομά του που απονέμει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «για την ελευθερία του πνεύματος» σε άτομα που μάχονται υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο.

Ο Andrei Dmitrievich Sakharov γεννήθηκε στις 21 Μαΐου 1921 στη Μόσχα και σπούδασε, όπως και ο πατέρας του, Φυσικές Επιστήμες. Λαμβάνει το πτυχίο του και προχωρά στη διδακτορική διατριβή του, και προς τα τέλη της δεκαετίας του 1940 γίνεται μέλος μιας ομάδας διακεκριμένων σοβιετικών επιστημόνων με στόχο την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας (βόμβας υδρογόνου). Μια δεκαετία αργότερα όμως, ο επιστήμονας τάσσεται κατά των ατομικών όπλων και υποστηρίζει τη συνθήκη του 1963 περί απαγόρευσης των πυρηνικών δοκιμών, παροτρύνοντας την ηγεσία της ΕΣΣΔ να συνεργαστεί με τις ΗΠΑ για την απόρριψη της αντιπυραυλικής άμυνας. 

Το αίτημά του αγνοείται και το επόμενο έτος εκφράζει τους φόβους του στο απαγορευμένο δοκίμιο «Σκέψεις για την πρόοδο, την ειρηνική συνύπαρξη και την πνευματική ελευθερία», όπου γράφει ότι «η ελευθερία της σκέψης είναι η μόνη εγγύηση ότι μια επιστημονική και δημοκρατική προσέγγιση στην πολιτική, την οικονομία και τον πολιτισμό είναι δυνατή». Το δοκίμιο κυκλοφορεί στο εξωτερικό και έχει ως αποτέλεσμα ο συγγραφέας του να χάσει ορισμένα προνόμια, αλλά και το δικαίωμα να εργάζεται σε απόρρητα θέματα. Το 1970 συνεισφέρει στην ίδρυση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Μόσχας και 5 χρόνια αργότερα βραβεύεται με το Νόμπελ Ειρήνης.

Το βραβείο παραλαμβάνει η σύζυγός του, Elena Bonner αφού για τον ίδιο ισχύει απαγόρευση εξόδου από τη χώρα. Στα τέλη της δεκαετία εξορίζεται μαζί με τη γυναίκα του στην κλειστή πόλη Νίζνι Νόβγκοροντ μέχρι το 1985, εξαιτίας της κριτικής που ασκεί στο καθεστώς για την εισβολή στο Αφγανιστάν. 

Το 1988 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θεσπίζει το βραβείο με το όνομά του και τον επόμενο χρόνο ο Α. Ζαχάρωφ εκλέγεται μέλος του νέου Σοβιετικού Κοινοβουλίου. Το Δεκέμβριο του ιδίου έτους πεθαίνει από καρδιακή προσβολή στο σπίτι του. «Το βραβείο Ζαχάρωφ απονέμεται σε εξέχουσες προσωπικότητες που αγωνίζονται κατά της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού και της καταπίεσης. Όπως και ο Αντρέι Ζαχάρωφ, οι βραβευθέντες δείχνουν πόσο θάρρος απαιτείται για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της ελευθερίας της έκφρασης» γράφει στην ιστοσελίδα του το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για το βραβείο.