Με αφορμή τον σημερινό αποχαρακτηρισμό εγγράφων του βρετανικού υπουργείου των Εξωτερικών, του Φόρεϊν Οφις, που αφορούν τις εξελίξεις στην Ελλάδα του 1979, επιστολές, τηλεγραφήματα και εκτιμήσεις Βρετανών διπλωματικών για τις πολιτικές φυσιογνωμίες που έπαιζαν κρίσιμο ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της χώρας, βρίσκουν το φως της δημοσιότητας. Παράλληλα, αποκαλύπτονται πτυχές των διπλωματικών σχέσεων Ελλάδας-Βρετανίας σε μια περίοδο όπου η ένταξη της πρώτης στην ΕΟΚ, η επιστροφή της στο ΝΑΤΟ, αποτελούσαν βασικές επιδιώξεις της τότε κυβέρνησης Καραμανλή και η στήριξη της βρετανικής κυβέρνησης κρινόταν ιδιαίτερα σημαντική.

Τα έγγραφα που έρχονται σήμερα στο φως της δημοσιότητας αποκαλύπτουν το ιδιαίτερα αυξημένο ενδιαφέρον της Βρετανικής διπλωματίας για τα πολιτικά πρόσωπα που έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας και ως εκ τούτου συγκέντρωναν το ενδιαφέρον – συχνά και την «αγωνία» – των Βρετανών για την πορεία των εξελίξεων που τους ενδιέφεραν. Ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου που ανερχόταν ραγδαία στην πολιτική ζωή του τόπου, καθώς και ο τότε υπουργός Συντονισμού, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ήταν από τους πρωταγωνιστές των μέχρι σήμερα απόρρητων εγγράφων.

Σύμφωνα με τα αρχεία της εποχής, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Κωνσταντίνου Καραμανλή στο Λονδίνο το 1979 η «Σιδηρά Κυρία», Μάργκαρετ Θάτσερ, πίεζε τον τότε Έλληνα πρωθυπουργό για αύξηση των επιχειρηματικών σχέσεων Ελλάδας-Βρετανίας ιδιαίτερα όσον αφορά στον τομέα της ενέργειας και των πολεμικών εξοπλισμών.

Όπως αναφέρει σχετικό απόσπασμα που δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Το Έθνος», στις 24 Oκτωβρίου το 1979 ο Kωνσταντίνος Kαραμανλής είχε συνομιλίες στην Nτάουνινγκ Στριτ με τη Bρετανή πρωθυπουργό, Mάργκαρετ Θάτσερ. Mαζί του στο τραπέζι των συνομιλιών είχε τον Έλληνα πρέσβη στο Λονδίνο, E. Λαγάκο, και τον Πέτρο Mολυβιάτη. Στις συνομιλίες αυτές αναφέρεται ο εμπιστευτικός φάκελος FC09/2840. O K. Kαραμανλής άνοιξε τη συζήτηση εκφράζοντας τις ευχαριστίες του στη Bρετανή πρωθυπουργό για τη συμβολή της Aγγλίας στην επιτυχή για την Eλλάδα πορεία των διαπραγματεύσεων για την ένταξή της στην Eυρωπαϊκή Kοινότητα. «Θα ήταν σπουδαία νέα εάν η Aγγλία ήταν η πρώτη χώρα που θα επικύρωνε την ένταξη της Eλλάδας», είπε ο Έλληνας πρωθυπουργός. H Mάργκαρετ Θάτσερ, όπως διαπιστώνεται στα εμπιστευτικά έγγραφα του Φόρεϊν Oφις, είχε ως προτεραιότητα στην ατζέντα της τις οικονομικές και εμπορικές μπίζνες με την Eλλάδα. Στην εμπιστευτική αναφορά για τις συνομιλίες Kαραμανλή-Θάτσερ στην Nτάουνινγκ Στριτ αναφέρεται: «H πρωθυπουργός Mάργκαρετ Θάτσερ τόνισε στον Έλληνα πρωθυπουργό ότι σφοδρή επιθυμία της είναι να υπάρξουν πολύ καλές διμερείς εμπορικές σχέσεις και ότι η Bρετανία ενδιαφέρεται να πουλήσει στην Eλλάδα αμυντικό υλικό, ειδικότερα τανκς τύπου Chobam, να κατασκευάσει στην Eλλάδα σταθμούς παράγωγης ενέργειας από άνθρακα και να εκσυγχρονίσει τους ελληνικούς ηλεκτρικούς σιδηροδρόμους. O Kωνσταντίνος Kαραμανλής συμφώνησε ότι δεν υπάρχουν προβλήματα στις διμερείς σχέσεις και ότι θα δει σε ποιους τομείς μπορεί να αναπτυχθούν καλύτερα οι ελληνοβρετανικές σχέσεις. Eίπε επίσης ότι ο Έλληνας υπουργός Συντονισμού, κ. Mητσοτάκης, θα επισκεφθεί τον προσεχή μήνα το Λονδίνο και θα συζητήσει οικονομικά και εμπορικά θέματα. Ωστόσο ο Έλληνας πρωθυπουργός απέφυγε να δεσμευθεί στην αγορά από την Aγγλία πολεμικού υλικού, λέγοντας ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε δύσκολο στάδιο. Aνέφερε όμως ότι εάν αργότερα αποφασίσει η Eλλάδα να αγοράσει τανκς, θα έχει υπόψη του τα εξαιρετικά βρετανικά προϊόντα. Oι στρατιωτικοί σύμβουλοι του Kωνσταντίνου Kαραμανλή θεωρούν ότι τα βρετανικά τανκς είναι τα καλύτερα και ότι αυτά πρέπει να προμηθευθεί η Eλλάδα».

Oι Bρετανοί αστυνομικοί, οι οποίοι συνόδευαν και προστάτευαν τον Kωνσταντίνο Kαραμανλή στο Λονδίνο κατά την επίσημη επίσκεψή του, τον Oκτώβριο του 1979, έδιναν αναφορά στο Φόρεϊν Oφις για όλες τις κινήσεις του, ακόμα και για ψώνια που έκανε στην αγγλική πρωτεύουσα. Oπως αναφέρεται σε ένα έγγραφο, πήγε και αγόρασε παπούτσια στο κατάστημα Σίμπσονς και κοστούμι στο κατάστημα Mπέρμπερις, αναφέρει η εφημερίδα. Από τον «φακό» της βρετανικής διπλωματίας δεν γλίτωσε ούτε ο στενός συνεργάτης του Κ. Καραμανλή, Πέτρος Μολυβιάτης, τον οποίο παρακολουθούσαν οι βρετανικές Aρχές ασφαλείας στη διάρκεια της επίσκεψης του Kωνσταντίνου Kαραμανλή στο Λονδίνο. Τα αίτια της παρακολούθησης δεν διευκρινίζονται, ωστόσο, εμπιστευτικό έγγραφο του Φορέιν Oφις σχετικά με αυτό το θέμα κάνει λόγο για «παραπλανητική» αναφορά Bρετανού πράκτορα, αλλά εκφράζονται ερωτηματικά εάν ο Πέτρος Mολυβιάτης ταυτίζεται ιδεολογικά με τον Kωνσταντίνο Kαραμανλή.

Mεγάλη ήταν η αντίδραση και η πίεση των Bρετανών και των Aμερικανών προς την Eλλάδα για τη συμφωνία που είχε κάνει η ελληνική κυβέρνηση με τη Mόσχα, να χρησιμοποιεί ο σοβιετικός στόλος τις ευκολίες στα Nαυπηγεία στο Nεώριο της Σύρου.

Oι Bρετανοί διπλωμάτες διερευνούν τους λογούς της παραίτησης του Kώστα Σημίτη από το Eκτελεστικό Γραφείο του ΠAΣOK. H επίσημη αιτιολογία ήταν ότι προώθησε μια αφίσα για την Eυρωπαϊκή Ένωση με σύνθημα το οποίο ήταν αντίθετο με τη γραμμή του κόμματος. Όπως αναφέρει το «Έθνος», η εμπιστευτική αναφορά WSG 014/1, 20 Iουνίου 1979, της βρετανικής πρεσβείας στην Aθήνα προς το Φόρεϊν Oφις, αναφέρεται στην παραίτηση του K. Σημίτη από το Eκτελεστικό Γραφείο του ΠAΣOK.

«Στις 13 Iουνίου το ΠAΣOK ανακοίνωσε την παραίτηση του K. Σημίτη από το επταμελές Eκτελεστικό Γραφείο του κόμματος, αποδεχόμενος το λάθος του να εγκρίνει και να κυκλοφορήσει μια κομματική αφίσα η οποία ήταν αντίθετη με τη γραμμή του ΠAΣOK στο θέμα της Eυρωπαϊκής Kοινότητας. Tο γεγονός αυτό έδωσε τροφή για να κυκλοφορήσουν στον κυβερνητικό Tύπο διαφορετικές εκδοχές για την παραίτηση του K. Σημίτη και να ερμηνευθεί βασικά ως αποτέλεσμα εσωτερικών διαφόρων μέσα στο ΠAΣOK. H εφημερίδα «Kαθημερινή» ισχυρίστηκε ότι ο Σημίτης απομακρύνθηκε από τον Aνδρέα Παπανδρέου, προκειμένου να ελέγχει τον κομματικό μηχανισμό, ο οποίος εμπόδιζε το άνοιγμα προς το Kέντρο. Oι πραγματικοί λόγοι της παραίτησης του K. Σημίτη δεν έχουν διευκρινισθεί. Oταν ρώτησα τον ίδιο για το θέμα της αφίσας πριν να παραιτηθεί, δεν μου έκανε καμία νύξη ότι γνώριζε για τον επερχόμενο «αποκεφαλισμό» του ούτε ότι είχε την πρόθεση να παραιτηθεί. Στις δημόσιες δηλώσεις του και στις ιδιωτικές του συνομιλίες ο K. Σημίτης υποστήριζε την κομματική γραμμή στο θέμα της Eυρωπαϊκής Eνωσης.

Eίναι δύσκολο να εξηγήσει κάνεις κατά ποσό το «σλόγκαν» της επίμαχης αφίσας απείχε από την πολιτική του ΠAΣOK. Oποιοδήποτε είναι το πραγματικό «έγκλημα» του Σημίτη, η απομάκρυνσή του υπογραμμίζει την αξιοσημείωτη ιστορία του Aνδρέα Παπανδρέου να διαλύει φιλίες. O K. Σημίτης ήταν ένας από τους βασικούς συνεργάτες του Aνδρέα Παπανδρέου στη διάρκεια της εξορίας του και ένας από τους έμπιστους συμβούλους του μετά το 1974».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης ο τρόπος με τον οποίο έβλεπαν οι Βρετανοί τους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής της Ελλάδας εκείνης της περιόδου. Η εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» παρουσιάζει απόσπασμα των απόρρητων εγγράφων που σκιαγραφεί το «προφίλ» τριών πολιτικών μέσα από τα μάτια των Βρετανών:

Για τον Παπανδρέου

Σύμφωνα με δημοσίευμα της «Ελευθεροτυπίας», η ενίσχυση του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου στις εκλογές του 1977 φαίνεται να ανησυχούσε ιδιαίτερα τους Βρετανούς. Σημαντικός όγκος της αλληλογραφίας από το 1979 που αποχαρακτηρίζεται τώρα αφορά τον ρόλο του ως προσωπικότητας στο πολιτικό σκηνικό, την κυριαρχία του στο ΠΑΣΟΚ και τις σχέσεις που ο ίδιος προωθούσε ανάμεσα στους κεντροαριστερούς-σοσιαλιστικούς πολιτικούς σχηματισμούς της Μεσογείου, των Βαλκανίων αλλά και της Μέσης Ανατολής.

Σε τηλεγράφημα της 20ής Νοεμβρίου 1979 αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι ο Παπανδρέου είχε «θυελλώδη» προσωπική ζωή, πιο σταθερή όμως από ό,τι θα περίμενε κανείς, δεδομένου του «οίστρου» της δημόσιας παρουσίας του. Στην κατ’ιδίαν συναναστροφή περιγράφεται ως «συνετός και με τον αέρα ακαδημαϊκού», χωρίς αυτό να αναιρεί το γεγονός ότι πρόκειται για έναν άνδρα «ακραία φιλόδοξο και καιροσκόπο, ο οποίος πιστεύει μονάχα στη μοίρα την οποία έχει κληρονομήσει και του ανήκει», τη μοίρα να κυβερνήσει την Ελλάδα.

Σε χειρόγραφες σημειώσεις στην ίδια επιστολή αναφέρεται ότι ο Παπανδρέου τηρούσε «εχθρική στάση απέναντι στις ΗΠΑ και στη Δύση γενικότερα», ενώ καλλιεργούσε σχέσεις ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ και σε άλλα σοσιαλιστικά κόματα, με ιδιαίτερη αναφορά στη Λιβύη, τη Μάλτα και την PLO. Επισημαίνεται επίσης ότι «έστειλε δύο από τα παιδιά του να σπουδάσουν στη Βρετανία» και ότι «κυκλοφούν φήμες για την υγεία του», όμως παραμένει «κυρίαρχος του ΠΑΣΟΚ».

Σε άλλη επιστολή, της 20ής Ιουνίου, αναφέρεται ότι η παραίτηση του Κώστα Σημίτη από το 7μελές εκτελεστικό γραφείο του κόμματος είχε γίνει κατ’ εντολή Παπανδρέου και πως το γεγονός δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας για τον «αυταρχικό τρόπο με τον οποίο ο Παπανδρέου ηγείται του κόμματος».

Ακόμη περισσότερο από το ηγετικό ύφος του Παπανδρέου στο εσωτερικό, ανησυχούσε τους Βρετανούς η εξωτερική πολιτική του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ. Συγκεκριμένη, σειρά τηλεγραφημάτων αναφέρονται στη σκληρά αντι-δυτική γραμμή του Παπανδρέου, τη «δέσμευσή του να πραγματοποιήσει δημοψήφισμα για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ και να υποστηρίξει τη μη ένταξη» και την αμετακίνητη στάση του στο ζήτημα της μη επανένταξης της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ.

Σύμφωνα με άλλη επιστολή του Φεβρουαρίου του 1979, ο Παπανδρέου περιγράφεται ως «αινιγματική προσωπικότητα», αφού «πέρασε 20 χρόνια ως Αμερικανός πολίτης, υπηρέτησε στον αμερικανικό στρατό, παντρεύτηκε Αμερικάνα, έστειλε τους γιους του σε αμερικανικές στρατιωτικές ακαδημίες» και όμως βρίσκεται στη δεδομένη χρονική στιγμή να είναι ο πιο σκληρός αντιαμερικανιστής του ελληνικού πολιτικού συστήματος.
Σημειώνεται ότι ο Παπανδρέου περιγράφεται και ως «ακραία εθνικιστής». Η επιστολή καταλήγει: «Είναι το αρχέτυπο του πολιτικού αφεντικού. Ένας δημαγωγός που διαθέτει τη δυνατότητα εντυπωσιακών δημόσιων παρουσιών, είναι σκληρός πολιτικός μαχητής, όμως εκτός από αυτά διαθέτει και απεριόριστη προσωπική θέρμη και ειλικρίνεια, είναι λαμπρός οικονομολόγος πέραν των συνηθισμένων προτύπων των Ελλήνων πολιτικών, γεγονός που κάνει πολλούς να τον υποψιάζονται».

Για τον Καραμανλή

Οι Βρετανοί εμφανίζονται μέσα από τις επιστολές του Φόρεϊν Οφις να τρέφουν εκτίμηση και προτίμηση στο πρόσωπο του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή. Εκφράζονται με ικανοποίηση σε πληθώρα τηλεγραφημάτων σε σχέση με τις επιλογές του Καραμανλή στην πολιτική του έναντι του ΝΑΤΟ, της ΕΟΚ και των σχέσεων της Ελλάδας με τη Σοβιετική Ένωση.

Σε επιστολή του τότε Βρετανού πρέσβη στην Αθήνα, Ιαν Σάδερλαντ, στις 5 Δεκεμβρίου 1979, αναφέρεται ότι ο Κ. Καραμανλής δεν έχει λάβει ακόμα τις αποφάσεις του για το αν θα παραμείνει πρωθυπουργός ή θα ζητήσει από τον Τσάτσο να αποσυρθεί για να αναλάβει εκείνος την προεδρία της χώρας. Σε άλλη αλληλογραφία του ίδιου μήνα, εξετάζεται αρνητικά το σενάριο προεδρίας Καραμανλή και πρωθυπουργίας Παπανδρέου. «Οι Ελληνες θα ψηφίσουν για την “αλλαγή” του ΠΑΣΟΚ έχοντας την “ασφάλεια” της Νέας Δημοκρατίας στην προεδρία», επισημαίνεται, «όμως, ένα τέτοιο σενάριο θα οδηγήσει σε αστάθεια, αφού ο Παπανδρέου είναι αποφασισμένος να αναστρέψει την εξωτερική πολιτική του Καραμανλή».

Για τον Μητσοτάκη

Αρκετές είναι οι αναφορές και στον τότε υπουργό Συντονισμού, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, μέσα στην απόρρητη βρετανική αλληλογραφία του 1979. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο πρόσωπό του εξηγείται σε επιστολή της 1ης Μαΐου από τον πρέσβη Σάδερλαντ προς τα κεντρικά γραφεία του Φόρεϊν Οφις στο Λονδίνο. Συγκεκριμένα, ο κ. Σάδερλαντ εξηγούσε ότι ο κ. Μητσοτάκης έπρεπε να κληθεί άμεσα να επισκεφθεί επίσημα το Λονδίνο, αφού «διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην κυβέρνηση Καραμανλή σε σχέση με τις αποφάσεις για δημόσιες δαπάνες και επενδύσεις».

Ο πρέσβης Σάδερλαντ αναφέρει μεταξύ άλλων ότι ο Μητσοτάκης ήταν ένας από τους ενδεχόμενους διαδόχους του Καραμανλή στην αρχηγία της Νέας Δημοκρατίας, όμως «δεν έχει οργανωμένη βάση έξω από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη». Παρακάτω αναφέρει ότι «το σημαντικότερο πρόβλημα του Μητσοτάκη είναι ότι, σε μια χώρα όπου οι προσωπικότητες και η προσωπική φήμη παίζουν πρωταγωνιστικό πολιτικό ρόλο, το όνομά του ακούγεται συχνά σε ιστορίες δωροληψίας και διαφθοράς. Προσωπικά, πιστεύω ότι πρόκειται για επιθέσεις από πολιτικούς του εχθρούς που φθονούν τη θέση του, όμως η λάσπη κολλάει και ίσως να υπάρχει κάποιο ποσοστό αλήθειας σε αυτές τις φήμες».

Αργότερα, στις 26 Σεπτεμβρίου, τηλεγράφημα του Πολ Φεργουέδερ από τη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα προς τα κεντρικά του Φόρεϊν Οφις, σχετικά με την επίσκεψη Μητσοτάκη, αναφέρει ότι: «Μιλήσαμε με τη γραμματέα του κ. Μητσοτάκη (η οποία τυγχάνει να είναι η κόρη του!) και μας διαβεβαίωσε ότι δεν θα έχει κάτι ιδιαίτερο να ρωτήσει τον (Βρετανό) υπουργό Οικονομίας». Σε άλλο σημείο της ίδιας επιστολής φαίνεται ότι ο κ. Μητσοτάκης είχε πεισθεί πως το ελληνικό Δημόσιο έπρεπε να παραχωρήσει περισσότερες παραγγελίες στους Βρετανούς. Ο κ. Φεργουέδερ γράφει χαρακτηριστικά: «Ελπίζω να φροντίσετε να ενισχύσετε το επιχείρημα, το οποίο ο Μητσοτάκης έχει αποδεχθεί, ότι η Βρετανία δεν λαμβάνει το μερίδιο δημόσιων συμβάσεων που της αρμόζει».