Οι περισσότεροι από εμάς πιστεύουν ότι προσωπικότητες όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ή η Ρόζα Παρκς αποτελούν μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ωστόσο στις ΗΠΑ, η εικόνα και το όνομα αυτών, όπως και χιλιάδων άλλων νεκρών διασημοτήτων, συνιστά ιδιωτική ιδιοκτησία και μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο με άδεια, έναντι αμοιβής.

Ads

Αυτό σημαίνει ότι δε μπορεί κάποιος να συσκευάσει μία γκρίζα αναμαλλιασμένη περούκα και ένα μουστάκι και να τα πουλήσει ως μεταμφίεση Άλμπερτ Αϊνστάιν, χωρίς να πληρώσει το αντίστοιχο αντίτιμο στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ και την αμερικανική εταιρία που το προωθεί. Το πανεπιστήμιο υποστηρίζει ότι, κληρονομώντας την περιουσία του Αϊνστάιν, κληρονόμησε και την ιδιοκτησία της ίδιας της ταυτότητας του, αποκτώντας αποκλειστικό νομικό έλεγχο σχετικά με το ποιός μπορεί να χρησιμοποιήσει το όνομα και την εικόνα του, και με ποιο κόστος.

Πρόκειται για σχετικά νέο φαινόμενο, καθώς για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας η ταυτότητα ενός ατόμου, παρότι προστατευόταν από τους νόμους περί ιδιωτικότητας, δεν αποτελούσε μεταβιβάσιμη ιδιοκτησία. Το 1953, σε μία υπόθεση που αφορούσε τη χρήση της εικόνας παικτών του μπέιζμπολ πάνω σε συλλεκτικές κάρτες, κατοχυρώθηκε για πρώτη φορά στην αμερικανική νομοθεσία η ταυτότητα ως ιδιοκτησία που μπορεί να πωληθεί ή να αδειοδοτηθεί.

Αυτό έγινε γνωστό ως «δικαίωμα της δημοσιότητας» και επιτρέπει στον καθένα μας να ελέγχει την εμπορική χρήση του ονόματος και της εικόνας του, όσο είναι ζωντανός. Στις περισσότερες χώρες, μετά θάνατον η ταυτότητα γίνεται διαθέσιμη για δημόσια χρήση. Στις ΗΠΑ όμως, ανάλογα με τους νόμους κάθε πολιτείας, επιτρέπεται η ιδιοκτησία της ταυτότητας των νεκρών είτε για συγκεκριμμένο διάστημα είτε απεριόριστα. Η μόδα αυτή όμως αρχίζει να γίνεται ανεξέλεγκτη.

Εκτός του Αϊνστάιν, ιδιόκτητες είναι οι ταυτότητες νεκρών διασημοτήτων όπως ο Έλβις Πρίσλεϊ, ο Μπέιμπ Ρουθ, ο Φρανκ Λόιντ Ράιτ, ο Τζωρτζ Πάτον και ο Τζίμι Χέντριξ. Στην υπόθεση της Μέριλιν Μονρό, η νομοθεσία της Καλιφόρνια επιχείρησε να δημιουργήσει αναδρομικό δικαίωμα δημοσιότητας, κατοχυρώνοντας νέα ιδιωτικά συμφέροντα ιδιοκτησίας στην ταυτότητα αυτών που είναι καιρό νεκροί. Απέτυχε όμως, διότι αποδείχθηκε ότι η Μονρό ήταν κάτοικος της Νέας Υόρκης, όπου οι ταυτότητες των νεκρών δεν μεταβιβάζονται.

Έχει δημιουργηθεί μία ολόκληρη βιομηχανία με εταιρίες που αγοράζουν και εκπροσωπούν νεκρούς, με αποτέλεσμα να βλέπουμε τον Αϊνστάιν σε διαφημίσεις παιδικών προϊόντων και υπολογιστών της Apple. Εξάλλου, σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό, το αμερικανικό δίκαιο δεν προβλέπει την προστασία ενός προσώπου από συκοφαντία ή παραβίαση της ιδιωτικότητας μετά θάνατον. Η επέκταση του δικαιώματος στη δημοσιότητα δε βοηθά σε αυτό.

Επιπλέον, δεν υπάρχει νομική οδός για να εμποδίσει κάποιος τη χρήση της ταυτότητάς του μετά θάνατον. Ο νόμος προβλέπει ότι κανένα πρόσωπο δε μπορεί να ορίσει μέσω της διαθήκης του την καταστροφή κάποιου περιουσιακού στοιχείου, συμπεριλαμβανομένης και της ταυτότητάς του. Μάλιστα, ο κάτοχος των δικαιωμάτων πάνω στην ταυτότητα του αποθανόντος οφείλει να πληρώνει φόρο για τα δικαιώματα αυτά, είτε τα εκμεταλλεύεται εμπορικά είτε όχι. Συχνά οι κληρονόμοι αναγκάζονται να εμπορευθούν την ταυτότητα του αγαπημένου τους προσώπου προκειμένου να πληρώσουν τους αντίστοιχους φόρους.

Η βιομηχανία αυτή έχει προσφέρει άφθονα έσοδα στους κληρονόμους και τις εταιρίες που τους εκπροσωπούν. Ο Αϊνστάιν έχει αποδώσει 76 εκατ. δολάρια τα τελευταία 5 χρόνια. Η νομική πλευρά του ζητήματος είναι ακόμα ασαφής και έχουν επανειλημμένα προκύψει διαμάχες ανάμεσα σε κράτος και κληρονόμους, σχετικά με την ιδιοκτησία των δικαιωμάτων, ή την ασυμβατότητα του δικαιώματος δημοσιότητας με το Σύνταγμα κλπ.