Τρία οικοδομικά τετράγωνα ενώνονται σε ένα και αποκτούν καινούργια φυσιογνωμία. Οι εμπορικές δραστηριότητες μετακινούνται προς τα πιο πολυσύχναστα σημεία της περιμέτρου. Η μεγάλη ανατροπή όμως αφορά την υπόλοιπη έκταση: οι τοίχοι των ισογείων -καταστημάτων ή και διαμερισμάτων- πέφτουν για να μετατραπούν σε μια διάσπαρτη πλατεία με πράσινο, «φωλιές» για τα παιδιά, αλλά και τόπο συνάντησης του κατοίκου με τον γείτονα και τον επισκέπτη.

Ένα κείμενο της Χαράς Τζαναβάρα, από την Ελευθεροτυπία

Μονοπάτια για περπάτημα και ποδηλατόδρομοι διαμορφώνουν τη νέα ραχοκοκαλιά του ενιαίου πλέον τετραγώνου. Ο δημόσιος χώρος επεκτείνεται ώς τις ταράτσες που φυτεύονται και αποκτούν γέφυρες απευθείας πρόσβασης προς τις γύρω πολυκατοικίες. Το ριζικό «λίφτινγκ» στις όψεις των οικοδομών συμπληρώνει τη νέα πραγματικότητα που δημιουργούν οι επιλεγμένες και περιορισμένης κλίμακας κατεδαφίσεις.

Το σχέδιο ανασυγκρότησης ξεφεύγει από την πεπατημένη: δεν θα χρειαστεί να ξεριζωθούν οι σημερινοί κάτοικοι, ιδιοκτήτες και ενοικιαστές. Κυρίως όμως δεν θα έρθουν νέοι, όπως συμβάνει στις έως τώρα παρεμβάσεις, που λειτουργούν ως πόλος έλξης για επενδυτές.

Η μελέτη που παρουσιάζει η «Ε» περιέχει αρκετή δόση ουτοπίας, διαθέτει όμως ιδέες που ακόμη και αν εφαρμοστούν σε ένα τμήμα τους αποτελούν μια χειροπιαστή λύση για ένα διαφορετικό τρόπο ζωής στα αστικά κέντρα, μακριά από τα συνήθη «κουτιά» που περιχαρακώνουν την καθημερινότητα των πολιτών. Μια πρόταση για την «επόμενη ημέρα» στην πρωτεύουσα, που αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον γιατί αφορά την υποβαθμισμένη και κατασυκοφαντημένη στις μέρες μας γειτονιά του Αγίου Παντελεήμονα.

Η έκταση των περίπου 100 στρεμμάτων, δυο βήματα από την εκκλησία-τοπόσημο της ευρύτερης περιοχής, ορίζεται από την Αχαρνών και τις οδούς Σωζοπόλεως, Μιχαήλ Βόδα και Περγάμου. Χωρίζεται σήμερα σε τρία οικοδομικά τετράγωνα με την Ικονίου και τη Λαερτίου, δύο τοπικής σημασίας δρόμους που προτείνεται να πεζοδρομηθούν. Στο πλαίσιο της διπλωματικής τους εργασίας οι -αρχιτέκτονες πλέον- Σταύρος Κούσουλας και Βασίλης Βασιλειάδης, με υπεύθυνους καθηγητές της αρχιτεκτονικής σχολής του Πολυτεχνείου τους Π. Τουρνικιώτη και Σ. Σταυρίδη, επέλεξαν αυτή την περιοχή για να ξεδιπλώσουν τη δική τους ολοκληρωμένη πρόταση. Δεν περιορίστηκαν όμως στο επίπεδο της γειτονιάς. Κυριολεκτικά εισέβαλαν μέσα στις κατοικίες, αναδιάταξαν το εσωτερικό των διαμερισμάτων και επεξεργάστηκαν λύσεις ώστε οι βεράντες, οι ταράτσες και τα ισόγεια των πολυκατοικιών να αποτελέσουν τον ιδιωτικό κοινόχρηστο χώρο στον οποίο οι πολίτες θα συναντώνται με διάφορες αφορμές.

Ξεκίνησαν από την «ακτινογραφία» της περιοχής, που ώς τη δεκαετία του ’70 κατείχε περίοπτη θέση για τα μεσαία εισοδήματα. Ενα διαμέρισμα στον Αγιο Παντελεήμονα ήταν η καλύτερη προίκα…

Τα κτίρια είναι ο αδίαψευστος μάρτυρας των περασμένων μεγαλείων. Νεοκλασικά συνυπάρχουν με δείγματα του μοντερνισμού, στη σκιά των «κουτιών», των ακαλαίσθητων κατά κανόνα πολυκατοικιών που είχαν κατασκευαστεί κατά τη «χρυσή εποχή» της αντιπαροχής. Οι πολυκατοικίες κυριαρχούν σε όλο το μήκος της Σωζοπόλεως και της Περγάμου, στην τελευταία περίπτωση «στριμώχνεται» ένα νεοκλασικό. Είναι ενδεικτικό της απαξίωσης της περιοχής ότι από το 1985 έχουν κατασκευαστεί μόνον τρία νέα κτίρια. Οι κατοικίες ανέρχονται σε 405, από τις οποίες κατοικούνται σε ποσοστό που κυμαίνεται ανάμεσα στο 79,1% και 90,2%, ανάλογα με το οικοδομικό τετράγωνο. Σχεδόν στις μισές περιπτώσεις, περίπου 180 στο σύνολο, αφορούν ενοικιαζόμενη στέγη.

Ενδιαφέρον έχει η ανθρωπογραφία των κατοίκων. Στα τρία οικοδομικά τετράγωνα κατοικούν 828 άτομα, από τα οποία τα 300 έχουν ξένη υποκοότητα. Κυριαρχούν οι Αλβανοί, που φτάνουν τα 162 άτομα, ενώ ακολουθούν αλλοδαποί με προέλευση το Μπανγκλαντές, την Πολωνία, τη Βουλγαρία και την Αίγυπτο.

Η πολυπολιτισμικότητα προβάλλεται από ορισμένες πλευρές ως αιτία για τις συγκρούσεις μεταξύ κατοίκων. «Το όλο θέμα υποκινείται από ομάδες κατοίκων, με την ανάλογη πολιτική υποστήριξη, και δεν αντικατοπτρίζει το σύνολο του πληθυσμού. Δεν λέμε πως δεν υπάρχει πρόβλημα, απλά είναι άλλης φύσης. Δεν έχει να κάνει με εθνικότητες, έχει να κάνει με προβλήματα που γεννούν τις συγκρούσεις και τις ενισχύουν.

Οι συνθήκες κατοίκησης είναι και αυτές παράγοντας που ενισχύουν το πρόβλημα, δημιουργώντας ατομικότητες, διαχωρίζοντας ομάδες και περιορίζοντας τη ζωή στο ιδιωτικό», μας εξηγεί ο Σταύρος Κούσουλας, που προσθέτει ότι «η πρόταση για τους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους έγινε με στόχο να δώσει τη δυνατότητα της γνωριμίας μεταξύ των κατοίκων, που θα καταρρίψει τη μυθοπλασία του κακού γείτονα, του εγκληματία μετανάστη».

Η νέα εικόνα της γειτονιάς θα προκύψει μέσα από εννέα βήματα:

* Εξαφανίζονται από τον οδικό χάρτη της γειτονιάς η Ικονίου και η Λαερτίου και αντιμετωπίζονται ως κοινόχρηστος χώρος, με φυτεύσεις και διαδρομές για τους πεζούς. Τα τρία οικοδομικά τετράγωνα ενοποιούνται σε ένα.

* Γκρεμίζονται οι τοίχοι στα ισόγεια που αποκτούν την όψη πιλοτής, αλλά χωρίς παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Δημιουργούνται περισσότερες είσοδοι στο εσωτερικό του ενιαίου πλέον οικοδομικού τετραγώνου.

* Εξαιρούνται από κατεδαφίσεις τα νεοκλασικά και τα κτίρια του μοντερνισμού, που αναδεικνύονται με επιδοτούμενα προγράμματα ανακαίνισης.

* Διαμορφώνονται οι ελεύθεροι χώροι στο εσωτερικό του ενοποιημένου πλέον τετραγώνου, αλλά διαχέονται παντού με αξιοποίηση των διαφορετικών επιπέδων που θα προκύπτουν με το γκρέμισμα των τοίχων των ισογείων.

* Αξιοποιούνται οι ταράτσες και δημιουργούνται εναέριοι διάδρομοι σύνδεσης μεταξύ τους. Είναι μια ιδέα για να «σκαρφαλώσουν» οι κοινόχρηστοι χώροι ώς τις ταράτσες.

* Οι εμπορικές χρήσεις συγκεντρώνονται σε επιλεγμένα σημεία, κυρίως προς τους δρόμους με έντονη κυκλοφορία.

* Κατεδαφίζεται μια ολόκληρη πολυκατοικία περίπου στη μέση της Ικονίου και οι ένοικοι αποζημιώνονται με νέα κτίρια που προτείνεται να κατασκευαστούν στα όρια του ενοποιημένου τετραγώνου. Η επιλογή έγινε γιατί το συγκεκριμένο ακίνητο βρίσκεται στο κέντρο τής υπό ανάπλαση περιοχής και απέναντι σε ένα από τα δύο αδόμητα οικόπεδα.

* Κατασκευάζεται ένα καινούργιο κτίριο στο δεύτερο αδόμητο ακίνητο, που βρίσκεται στη γωνία Λαερτίου και Αχαρνών. Σε αυτό θα στεγαστούν οι ένοικοι της πολυκατοικίας που προτείνεται να κατεδαφιστεί.

* Υλοποιείται, με παροχή κινήτρων, πρόγραμμα ανάπλασης των όψεων των κτιρίων, που δεν περιορίζεται στο βάψιμο με επιλεγμένα χρώματα.

Ολα αυτά τα μέτρα για να υλοποιηθούν χρειάζεται να συζητηθούν με τους κατοίκους. Η έρευνα των δύο αρχιτεκτόνων έδειξε ότι ήταν απρόθυμοι να συμμετάσχουν σε οποιαδήποτε μορφή συζήτησης, ακόμα και αν αφορούσε μια διπλωματική εργασία. «Είναι καχύποπτοι για τα πάντα, σημάδι και αυτό παρακμής οποιασδήπωτε δημόσιας διαβούλευσης», παρατηρεί ο Βασίλης Βασιλειάδης. Αυτό δεν τον εμπόδισε πάντως να επεξεργαστεί την ιδέα για κοινόχρηστους χώρους ανά συστάδες κατοικιών. «Θα λειτουργούν ως ενοποιητικά στοιχεία και κομβικά μέρη της καθημερινής ζωής», επισημαίνει και εξηγεί ότι σε ομάδες γειτονικών κατοικιών εξασφαλίζονται ανοιχτοί χώροι όπου θα συναντώνται οι ένοικοι με διάφορες αφορμές.