Δύο χρόνια έχουν συμπληρωθεί από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, που έχει στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 70.000 ανθρώπους, ενώ οι εκτοπισμένοι σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία ανέρχονται σε 4,5 εκατομμύρια. Ο συριακός εμφύλιος, δημιούργημα των εγχώριων συγκρούσεων αλλά και των διεθνών συμφερόντων, βρίσκεται στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Η χώρα βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στο τέλμα του εμφυλίου και της διεθνούς διαμάχης για τον έλεγχο της περιοχής. Το tvxs.gr επικοινώνησε με τον ομότιμο καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αλέξανδρο Κούτση, ειδικό σε θέματα Μέσης Ανατολής, για τις εξελίξεις στη Συρία. Στρατιωτική ή πολιτική λύση; Η συμφωνία της Γενεύης. Οι εσωτερικές αντιθέσεις και οι διασπάσεις των ανταρτών. Οι επιφυλάξεις και οι στόχοι των ΗΠΑ. Τα συμφέροντα της Ρωσίας, το «απρόβλεπτο» Ισραήλ, η περίπτωση της Τουρκίας αλλά και η κουλτούρα της Μέσης Ανατολής. Του Παναγιώτη Κωνσταντίνου. 

Ads

Οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών έχουν περιπλέξει ακόμη περισσότερο την ήδη περίπλοκη υπόθεση του Συριακού εμφυλίου. Η αεροπορική επίθεση του Ισραήλ και οι πληροφορίες για χρήση χημικών όπλων έφεραν νέα δεδομένα στις διπλωματικές εξελίξεις, ενώ το ενδεχόμενο στρατιωτικής νίκης εκ των δύο πλευρών του εμφυλίου φαντάζει με τα σημερινά δεδομένα αδύνατο.

Το Ισραήλ με την επίθεσή του επιχείρησε να στείλει δύο μηνύματα – και τα δύο στις ΗΠΑ:  Πρώτον πως «αν δεν θέλετε να βοηθήσετε μπορούμε να επιτεθούμε και μόνοι μας στους εχθρούς μας» και δεύτερον πως «αν φοβάστε τα αντιαεροπορικά του Άσαντ υπάρχει τρόπος να επιτεθούμε από τον Λίβανο». (Σημείωση: Η επίθεση σημειώθηκε χωρίς να παραβιαστεί ο εναέριος χώρος της Συρίας)

Το μέλος της αρμόδιας επιτροπής του ΟΗΕ, η Ντελ Πόντε, πριν από λίγες ημέρες, ανακοίνωσε πως στη Συρία η χρήση χημικών έγινε από τους αντικαθεστωτικούς και όχι από τις δυνάμεις του Άσαντ. Λίγο αργότερα η επιτροπή του ΟΗΕ με ανακοίνωσή της διέψευσε τις πληροφορίες υποστηρίζοντας πως «δεν έχει καταλήξει σε αποτελέσματα που να επιτρέπουν το συμπέρασμα πως έγινε χρήση χημικών όπλων από τις εμπλεκόμενες πλευρές». Στις ΗΠΑ οι πιέσεις για εξοπλισμό των ανταρτών εντείνονται, ωστόσο η αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται να θέλει να αποφύγει μια στρατιωτική εμπλοκή και αναζητά μια συμφωνία με τη Ρωσία για επίλυση της συριακής κρίσης μέσω «πολιτικής λύσης». «ΗΠΑ και Ρωσία έχουν κοινό συμφέρον», διεμήνυσε ο Τζον Κέρι.

Από την πλευρά της η συριακή αντιπολίτευση τονίζει πως η οποιαδήποτε πολιτική λύση θα πρέπει να προβλέπει για αρχή την αποχώρηση του Άσαντ, απορρίπτοντας το αμερικανορωσικό αίτημα για διάλογο με στόχο τον τερματισμό του πολέμου. Εν τω μεταξύ στο εσωτερικό των ανταρτών καταγράφονται μεγάλες αντιθέσεις και διασπάσεις.

Η διασπασμένη αντιπολίτευση

Όπως επισημαίνει ο Αλέξανδρος Κούτσης οι αντικαθεστωτικοί είναι χωρισμένοι σε τρεις ομάδες. «Το ισχυρότερο κομμάτι των ανταρτών είναι οι ισλαμιστές Τζιχαντιστές, το λεγόμενο «Μέτωπο Αλ Νούσρα», που δρουν στο βορειοανατολικό τμήμα της Συρίας. Οι Τζιχαντιστές δήλωσαν υποταγή και αφοσίωση στην Αλ Κάιντ. Με αυτόν τον τρόπο η Αλ Κάιντα έβαλε πόδι και μάλιστα ισχυρό μέσα στη Συρία»

«Η δεύτερη ισχυρότερη παράταξη είναι ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός. Πρόκειται κυρίως για λιποτάκτες του Συριακού στρατού. Αυτοί εξοπλίζονται από το Κατάρ και τη Σαουδική Αραβία ενώ έχουν και τη στήριξη της Δύσης. Η τρίτη ομάδα είναι η αντιπολίτευση του εξωτερικού και η οποία ελέγχεται από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, οι οποίοι αυτοεξορίστηκαν από τη Συρία μετά τις σφαγές από τον πατέρα Άσαντ το 1982, όταν είχαν σκοτωθεί 20.000 Σύροι στη Χομς και τη Χάμα. Και αυτοί έχουν τη στήριξη των Δυτικών».

Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατεί στο εσωτερικό των αντικαθεστωτικών είναι ότι η εσωτερική κοσμική αντιπολίτευση δεν αρέσκεται στην ιδέα πως μπορεί να επιστρέψουν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι και να ανέλθουν στην εξουσία εγκαθιδρύοντας ένα μουσουλμανικό κράτος, έστω και μετριοπαθές όπως είναι αυτό της Τουρκίας. Από την πλευρά τους οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, που είναι πολύ ισχυροί στο εξωτερικό, έχουν πλέον ως στόχο να μετακινηθούν στο εσωτερικό. «Εδώ και περίπου μια εβδομάδα επιστρέφουν στη Συρία για να μπορέσουν να αντισταθούν στους Τζιχαντιστές της Αλ Κάιντα», τονίζει ο κ. Κούτσης και προσθέτει: «η σύγκρουση μεταξύ των ανταρτών είναι πολύ πιθανή αλλά σε δεύτερη φάση».

Πολλοί στον ΟΗΕ, όπως η Ντελ Πόντε, σημειώνει ο κ. Κούτσης, ισχυρίζονται πως τα χημικά όπλα χρησιμοποιήθηκαν από αντάρτες και ειδικότερα από τους τζιχαντιστές, οι οποίοι είχαν ως στόχο να τρομοκρατήσουν τις υπόλοιπες παρατάξεις των ανταρτών και να στείλουν ένα μήνυμα για το μέλλον.

Πριν από μερικές εβδομάδες, όταν έγινε η συνάντηση της αντιπολίτευσης στην Κωνσταντινούπολη, «οι αμερικανοί επέβαλαν έναν μεταβατικό πρωθυπουργό, τον Γκχασάν Χίτο, ένας Σύριος από το Τέξας, με στόχο να έχουν επιρροή στην αντιπολίτευση. Δυστυχώς για τις ΗΠΑ ο Χίτο δεν έγινε δεκτός από τους αντικαθεστωτικούς που μάχονται στη Συρία. Δεκαεφτά στελέχη παραιτήθηκαν από τον συνασπισμό που είχε δημιουργηθεί στο Κατάρ, ενώ ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός αρνείται να τον αναγνωρίσει ως πρωθυπουργό», τονίζει. Σύμφωνα με αραβικά μέσα η αντιπολίτευση διερευνά τρόπο αντικατάστασής του, ώστε να επιτευχθεί και πάλι κάποια συνοχή.

Οι επιφυλάξεις των ΗΠΑ

Η Δύση μοιάζει να μην έχει τον έλεγχο των ανταρτών, καθώς ένα μεγάλο μέρος τους ανήκει στο χώρο του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Οι ΗΠΑ φαίνεται πως είναι πλέον επιφυλακτικές με τον εξοπλισμό των ανταρτών γιατί δεν γνωρίζουν σε ποια χέρια θα καταλήξουν τα όπλα. «Η Συρία αποτέλεσε από την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ τον διάδρομο για τους ισλαμιστές μαχητές. Συνεπώς αυτοί οι ισλαμιστές που πολέμησαν στο Ιράκ χρησιμοποίησαν την ίδια οδό για να επιστρέψουν και πάλι στη Συρία. Αυτός είναι ένας παράγοντας που φαίνεται πως δεν είχαν υπολογίσει οι αμερικανοί», εξηγεί ο κ. Κούτσης και συνεχίζει:

«Ο Μπαράκ Ομπάμα θέλει να αποφύγει μια στρατιωτική επέμβαση στη Συρία. Πρώτον δεν θέλει να έχει την ίδια περιπέτεια με το Ιράκ. Εύκολα μπαίνεις, δύσκολα βγαίνεις. Δεύτερον φοβάται την αντιαεροπορική άμυνα της Συρίας, η οποία είναι ισχυρή και μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στις αμερικανικές αεροπορικές δυνάμεις. Σημειώνεται πως ο Άσαντ έχει τοποθετήσει τα αντιαεροπορικά συστήματα σε κατοικημένες περιοχές. Αυτό σημαίνει πως σε περίπτωση εισβολής οι ΗΠΑ θα πρέπει να χτυπήσουν κατοικημένες περιοχές κάτι που δεν το θέλουν».

Η «εξαπατημένη» Ρωσία

Η Ρωσία από την έναρξη του εμφυλίου έχει εμποδίσει τα όποια σχέδια της Δύσης για επέμβαση, άμεση ή έμμεση, στη Συρία. Την ευθύνη όμως, όπως σημειώνει ο κ. Κούτσης, την έχουν οι Δυτικοί, γιατί στη Λιβύη «ξεγέλασαν» του Ρώσους ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τη συμφωνία για ζώνη απαγόρευσης πτήσεων. «Με αυτόν τον τρόπο προχώρησαν σε αεροπορικές επιθέσεις κατά του στρατού του Καντάφι και στη συνέχεια ανέλαβε το ΝΑΤΟ για να επιβάλλει την επιρροή της Δύσης στη Λιβύη. Η Ρωσία έχοντας αυτό το προηγούμενο δεν είναι διατεθειμένη να επιτρέψει να περάσει οποιαδήποτε απόφαση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, η οποία θα μπορούσε να παρερμηνευθεί από τη Δύση για να προχωρήσει με τον ίδιο τρόπο σε επίθεση στη Συρία».

Εξάλλου η Συρία είναι η μόνη χώρα στη Μεσόγειο που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ρωσίας. Ο καθηγητής διευκρινίζει ωστόσο πως «η Ρωσία δεν είναι παντρεμένη με τον Άσαντ. Τον Άσαντ μπορεί να τον εγκαταλείψει, τη Συρία όμως δεν υπάρχει περίπτωση να την αφήσει».

«Η Ρωσία θέλει να διασφαλίζει τα συμφέροντά της στην ανατολική Μεσόγειο. Μέσω του λιμανιού Ταρτούς τα στρατιωτικά και οικονομικά συμφέροντά της. Επίσης στη Συρία υπάρχει μια μεγάλη ρωσική μειονότητα, ενώ καλείται να υποστηρίξει και τους Χριστιανούς ορθόδοξους. Βέβαια έχει και τα ενεργειακά συμφέροντα στην ανατολική μεσόγειο. Αν το φυσικό αέριο που βρέθηκε στο Ισραήλ και την Κύπρο βρει το δρόμο προς τις ευρωπαϊκές αγορές τότε η Ρωσία θα χάσει την Ευρώπη (ως αγορά). Η Ρωσία λοιπόν θέλει να έχει έναν έλεγχο στην περιοχή ώστε αυτό να μη συμβεί και ήδη έχει υπογράψει συμφωνίες με το Ισραήλ για την υγροποίηση του φυσικού αερίου και την προώθησή του στην αγορά της Άπω Ανατολής».

Η Συμφωνία της Γενεύης και ο «μονόδρομος» της Συρίας

Ο κ. Κούτσης εκτιμά πως πλέον η μόνη λύση που μπορεί να δοθεί για τη Συρία είναι πολιτική και στο πλαίσιο της «Συμφωνίας της Γενεύης», που επιτεύχθηκε πριν από περίπου ένα χρόνο ωστόσο δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα. Αυτή η συμφωνία προέβλεπε μια διαδικασία πολιτικής επίλυσης του προβλήματος:

• Κατάπαυση του πυρός
• Απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων που φυλακίστηκαν κατά τη διάρκεια της εξέγερσης κατά του Άσαντ
• Εναρξη διαλόγου μεταξύ των δύο πλευρών ώστε να υπάρξει συμφωνία των δύο πλευρών για διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη συντακτική συνέλευσης που θα θεσπίσει ένα νέο Σύνταγμα
• Δημοψήφισμα για την έγκριση του Συντάγματος
• Εκλογές για την ανάδειξη νέας Βουλής και νέας κυβέρνησης
• Αποχώρηση του Μπασάρ Αλ Άσαντ πιθανότατα στο τέλος της διαδικασίας

Την εν λόγω συμφωνία είχαν απορρίψει οι αντικαθεστωτικοί ζητώντας την άμεση παραίτηση του Άσαντ, ένα αίτημα που απορρίφθηκε στη συνέχεια και από το Συριακό καθεστώς αλλά και από τους Ρώσους. «Οι αντάρτες έκαναν από την αρχή ένα λάθος νόμιζαν πως θα υπάρξει το ίδιο σενάριο με τη Λιβύη που δεν υπήρξε», τονίζει ο κ. Κούτσης και εκτιμά πως πλέον ΗΠΑ και Ρωσία θα αρχίσουν τις πιέσεις και προς τις δύο πλευρές να εφαρμόσουν τη συμφωνία της Γενεύης.

«Αυτό που ενδιαφέρει κυρίως τη Δύση είναι να σταματήσει η Συρία να λειτουργεί σαν γέφυρα μεταξύ Ιράν και Χεζμπολάχ. Στόχος είναι να διακόψει η Συρία τις σχέσεις με το Ιράν είτε μείνει ο Άσαντ είτε όχι. «Η νέα Συρία δεν θα πρέπει να έχει σχέσεις με το Ιράν. Αυτός είναι ο απόλυτος στόχος της Δύσης και του Ισραήλ. Από την άλλη τη Ρωσία δεν την ενδιαφέρει ποια θα είναι η σχέση Συρίας – Ιράν, αρκεί η πρώτη να εξυπηρετεί τα συμφέροντά της».

Η κουλτούρα της Μέσης Ανατολής

«Είναι γεγονός πως στη Μέση Ανατολή έχεις να κάνεις με ένα έθνος, το οποίο θεωρεί πως είναι ενιαίο. Οι Άραβες λένε μεταξύ τους πως είναι αδέλφια εξ αίματος συνεπώς ότι επίθεση γίνεται εναντίον ενός αδελφού είναι και εναντίον του άλλου. Θα πρέπει να στηρίξω τον αδερφό μου ακόμα και αν διαφωνώ μαζί του. Ενδεικτικές ήταν οι αντιδράσεις των Αράβων στην επίθεση του Ισραήλ. Ακόμα και ο Αραβικός Σύνδεσμος που είναι κατά του Άσαντ καταδίκασε  τις επιθέσεις. ‘Ο Άσαντ είναι μπάσταρδος, αλλά είναι δικός μας μπάσταρδος’, λένε. Αν δύο αραβικά κράτη τσακώνονται μεταξύ τους αυτό που θα πρέπει να κάνουμε εμείς είναι να βρούμε την πιο γρήγορη καμήλα και να φύγουμε όσο πιο γρήγορα μπορούμε. Στο μέλλον θα τα ξαναβρούν, αλλά αν έχεις αναμειχθεί στη διαμάχη τους τότε θα είσαι απλά ο εχθρός», αναφέρει ο Αλέξανδρος Κούτσης.

Η περίπτωση της Τουρκίας

Ο τούρκος πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην αρχή της κρίσης επιχείρησε να παίξει το ρόλο του διαμεσολαβητή. Ωστόσο οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν σύντομα σε αδιέξοδο και ο Ερντογάν τάχθηκε υπέρ των αντικαθεστωτικών κατηγορώντας τον Άσαντ πως δεν τηρεί τις δεσμεύσεις του. «Ήταν ένα τεράστιο λάθος. Αν θέλεις να παίξεις το ρόλο του μεσολαβητή πρέπει να έχει υπομονή και να είσαι ευέλικτος και να επιμένεις μέχρι κάποιος να ενδώσει και να προχωρήσεις ένα βήμα», σημειώνει ο κ. Κούτσης.

Γιατί όμως ο Ερντογάν «δεν πήρε μια καμήλα να φύγει»; «Η Τουρκία είχε επενδύσει πάρα πολλά στη Συρία όταν είχε ακόμα καλές σχέσεις με τον Άσαντ. Τα τελευταία χρόνια έχει επενδύσει περίπου 10 δις δολάρια σε εμπόριο και βιομηχανίες, ενώ σκόπευε να επενδύσει ακόμα 20 δις την επόμενη δεκαετία. Αυτά τα συμφέροντα ήθελε να διατηρήσει ο Ερντογάν.

Η Τουρκία οραματίζεται μια μουσουλμανική ΕΟΚ. Σε αυτήν την ΕΟΚ η Συρία παίζει σημαντικό ρόλο γιατί αποτελεί τη γέφυρα μεταξύ Τουρκίας και αραβικού κόσμου. Η Τουρκία έβλεπε όλα αυτά τα κέρδη που είχε να χάνονται με την αστάθεια στη Συρία. Επιπλέον η αστάθεια σε γειτονικές χώρες ενδέχεται να προκαλέσει αστάθεια και στο εσωτερικό της Τουρκίας. Ο Ερντογάν πήρε μια απόφαση για την οποία νομίζω πως τώρα έχει μετανιώσει και προσπαθεί να τα μαζέψει».