Aποδόμηση του κοινωνικού ιστού, κοινωνική ανασφάλεια, κοινωνική παράνοια, ανομία, φόβο, απώλεια της αλληλεγγύης και της συλλογικής ευθύνης, διαπιστώνει η έρευνα με θέμα «Κοινωνικός Αποκλεισμός και Ψυχική Υγεία στη Μητροπολιτική Αθήνα», την οποία πραγματοποίησε το τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου σε συνεργασία με την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ). Η έρευνα συμπεραίνει πως η λύση δεν μπορεί να είναι μόνο μια καταστολή με στοιχεία εκφασισμού της καθημερινής ζωής, ούτε και μία φτωχά επαναληπτική αριστερή ή αριστερίστικη ρητορική χωρίς πράξη. Το πρόβλημα της κοινωνικής οδύνης, είναι πολυπαραγοντικό και σύνθετο, άρα ανάλογα πολυεπίπεδη πρέπει να είναι και η απάντηση σε αυτό.

Ads

Η εν λόγω έρευνα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος παρέμβασης με στόχο την αναδιάρθρωση των κοινωνικών υπηρεσιών του κέντρου της Αθήνας σε συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων. Έτσι οι ερευνητές πήραν συνέντευξη από τον επιστημονικά υπεύθυνο όλων των σχετικών φορέων κα κυρίως ήρθαν σε επαφή με τους κοινωνικά αποκλεισμένους του κέντρου της Αθήνας, οι οποίοι προέρχονται από χώρες όπως Αλβανία, Πακιστάν, Ρουμανία, Ινδία, Ιράκ, Συρία, Μπαγκλαντές, Ουκρανία αλλά και από την Ελλάδα.

Τι μαθαίνουμε από τις αφηγήσεις τους;

Τα λόγια τους είναι κυριολεκτικά γροθιά στο στομάχι, ταρακούνημα της συνείδησης.

Πώς φτάσανε ως εδώ; «Είναι μεγάλη ιστορία …» (Άνδρας, 64 χρ., Αλβανία), «όλοι εδώ θα φτάσουμε στο δρόμο» (Άνδρας, 51 χρ., Ελλάδα).

Προέλευση: Μετανάστες – μετανάστριες και πρόσφυγες από το Πακιστάν, Αφγανιστάν, Μπαγκλαντές, Ιράκ, Ιράν, Ρουμανία, Αλβανία, Αίγυπτος, Ρωσία, Κουρδιστάν, Νιγηρία, Παλαιστίνη, Σουδάν, Σομαλία, Γκάνα… από περιοχές όπου πόλεμοι, διώξεις και καταπίεση διαμορφώνουν συνθήκες αναγκαστικής φυγής, αλλά και Έλληνες. Διωγμένοι, καθώς στη χώρα τους «επικρατούσε κατάσταση πολέμου» (Άνδρας, 22 χρ., Αφγανιστάν). Η έννοια της πατρίδας παρουσιάζεται αρκετά διφορούμενη και περίπλοκη στο μυαλό των ανθρώπων που βρίσκονται «εν κινήσει». Έρχονται από δρόμους επικίνδυνους και συχνά μοιραίους. Συνήθως δεν προτίθενται να εγκατασταθούν στην Ελλάδα, αλλά να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες «ήρθαμε όλοι μαζί, προσπαθήσαμε να πάμε παράνομα Γερμανία και τελικά εγκλωβιστήκαμε Ελλάδα εδώ και 3 χρόνια» (Γυναίκα, 26 χρ., Πακιστάν).

Το τοπίο των οικογενειακών τους σχέσεων είναι κατακερματισμένο: «σχολείο δεν τελείωσα, μάνα-πατέρας σκορποχώρι, τι πώς έφτασα; Θέλει και πολύ;» (Άνδρας, 30 χρ. Ελλάδα).

Περιγράφοντας τις συνθήκες διαβίωσής τους, για το πού μένουν και κοιμούνται: «έχω μια κουβέρτα και κοιμάμαι» (Άνδρας, 44 χρ., Σκόπια), «χάλια μαύρα, κοιμάμαι σε χορτάρι, σε κούτες και σκεπάζομαι με χορτάρια (Άνδρας, 37 χρ., Ελλάδα), «έμενα στο δρόμο, σε ένα άδειο σπίτι, αλλά με έδιωξαν και το κλείδωσαν, καμιά φορά κοιμάμαι στο μπαλκόνι του» (Άνδρας, 50 χρ. Ελλάδα), «άθλιες συνθήκες δεν με βλέπεις; εδώ και 5 χρόνια στο δρόμο» (Άνδρας, 42 χρ., Ελλάδα), «παίρνω το λεωφορείο, μερικές φορές κοιμάμαι μέσα και άλλες στο δρόμο, αλλά αλλάζω συνέχεια διαδρομές και περιοχές» (Γυναίκα, 57 χρ. Ελλάδα).

Καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες, πχ. φαγητό, «από φίλους, κάποιες φορές μαγειρεύω ληγμένα από σουπερμάρκετ» (Γυναίκα, 26 χρ., Πακιστάν), «δεν τρώω κάθε μέρα, όταν τύχει» (Γυναίκα, 22 χρ., Ελλάδα), «όπου και όπως βρω» (Άνδρας, 50 χρ., Ελλάδα), κι όμως, «συνεχίζω να ζω και αυτό μου αρκεί» (Γυναίκα, 47 χρ., Ελληνίδα), «τι να κάνω; έχεις εσύ να μου βρεις κάτι άλλο» (Άνδρας, 55 χρ., Πακιστάν).

Πώς θα χαρακτήριζαν τον εαυτό τους; «Άδειος» (Άνδρας, 50 χρ., Ελλάδα), «έπιασα πάτο και είμαι μόνος» (Άνδρας, 43 χρ., Ελληνογερμανός), «μαλάκας και θύμα» (Γυναίκα, 24 χρ., Ελλάδα), «κενή κάθε μέρα αρρωσταίνω και πιο πολύ» (Γυναίκα, 27 χρ., Ελληνίδα), «τελευταία των Μοϊκανών» (Γυναίκα, 30χρ., Ελληνίδα), «φτωχό, με όνειρα για το μέλλον» (Γυναίκα, 20 χρ., Σομαλία).

Ο κόσμος τους αντιμετωπίζει «με ρατσισμό» (Άνδρας, 34 χρ., Συρία), «σαν εξωγήινη» (Γυναίκα, 30 χρ., Συρία), «μερικοί Έλληνες είναι καλοί άλλοι είναι πολύ ρατσιστές… μία μέρα με χτυπήσανε πάρα πολύ» (Άνδρας, 24 χρ., Σενεγάλη), «με τους Έλληνες δεν έχω πρόβλημα με τις άλλες φυλές έχω» (Άνδρας, 28 χρ., Μπαγκλαντές).

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, δεν τους επιτρέπουν να νιώθουν υγιείς, «δεν έχω σπίτι και δουλειά, είμαι άρρωστος… το βράδυ δεν μπορώ να κοιμηθώ…. όλο το βράδυ πονάω και βγάζω αίμα, την αλήθεια δε θες; … αυτή είναι» (Άνδρας, 39 χρ., Ιράκ).

Περιγράφουν τη σχέση τους με τη Δικαιοσύνη ως ένα διαρκές κρυφτό «σαν το σκύλο με τη γάτα» (Άνδρας, 40 χρ., Ελλάδα), «σιχαίνομαι τους μπάτσους… δίνουν στους μαύρους την πρέζα να την πουλάνε και μετά όχι μόνο δεν τους πιάνουν αλλά τους αφήνουν να την πουλήσουν σε εμάς και μετά πιάνουν εμάς που την αγοράσαμε» (Γυναίκα, 22 χρ., Ελλάδα).

Πώς θα μπορούσε κάποιος να τους βοηθήσει… «κανείς δεν μπορεί» (Άνδρας, 58 χρ., Ελλάδα). Ζητούν τη δική μας ενεργοποίηση, «δημοσιογράφοι, για να δουν τα ραμμένα στόματα» (Άνδρας, 19 χρ., Αφγανιστάν), «να ακούσουν τα προβλήματά μας» (Άνδρας, 28 χρονών, Μπαγκλαντές), «χρειάζομαι βοήθεια δεν μπορώ πια μόνη μου» (Γυναίκα, 27 ετών, Ελλάδα).

Πώς βλέπουν τη ζωή τους στο σήμερα… «τι να πω; Η ζωή μου ήταν ανεμοθύελλα, θάλασσα. Το κύμα με πήρε και τώρα… τώρα νιώθω σαν ναυαγός» (Άνδρας, 44 χρ., Έλληνας)… προτείνοντας «ευθανασία» (Άνδρας, 60 χρ., Ελλάδα)… «γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον» (Άνδρας, 30 χρ., Ελλάδα) .

Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις

Τα ειδικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την παρούσα έρευνα και οι απαντήσεις που θα πρέπει να δοθούν, συνοψίζονται ως εξής:
* Αντίδραση πολύ-επίπεδα ενάντια σε αυταρχικές πολιτικές και μηχανισμούς βίας και εξευτελισμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των κοινωνικά αποκλεισμένων: δίκτυα δημοκρατικής αλληλεγγύης και προστασίας ατομικών δικαιωμάτων.
* Ενίσχυση πολιτικής δημόσιας υγείας και διεπιστημονική προσέγγιση του φαινομένου του κοινωνικού αποκλεισμού.
* Καταγραφή πόρων δημοσίου, ιδιωτικού, ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού και φιλανθρωπικού τομέα.
* Κινητές Διακλαδικές διεπιστημονικές ομάδες ικανές να παράγουν ολοκληρωμένες απαντήσεις (κοινωνικές, υγείας, ψυχικής υγείας, οικονομικής επιβίωσης, δικτύωσης) – όχι λογική υποδοχής αιτημάτων αλλά δράσης σε πληθυσμούς στόχους στον αστικό χώρο (χώροι συνάντησης, καταφύγια, εγκαταλελειμμένα κτίρια).
* Δικτύωση υπηρεσιών που ήδη υπάρχουν στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδίου και επιμέρους επιχειρησιακών σχεδίων.
* Στοχευμένες δράσεις ευαισθητοποίησης σε ειδικές ομάδες πληθυσμού (Τ. Α., εκπαίδευση, υγειονομικοί κ.λπ.) σε συνεργασία με καλές πρακτικές ενάντια στο στίγμα της ψυχικής νόσου.
* Δημιουργία νέου θεσμικού πλαισίου για την αναγνώριση και κατοχύρωση στην πράξη αυτών των «εφήμερων πολιτών»
* Στοχευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για στελέχη υπηρεσιών υγείας, Π.Φ.Υ., ψυχικής υγείας, πρόνοιας με έμφαση στην ανάπτυξη δεξιοτήτων δικτύωσης και πολιτισμικής ικανότητας υποδοχής μεταναστών.

Τα ευρύτερα πολιτικά και κοινωνικά συμπεράσματα από αυτήν την έρευνα, που περιγράφει την πολυπλοκότητα του φαινομένου της κοινωνικής οδύνης στη μητροπολιτική Αθήνα, είναι συνοπτικά τα εξής:
* Ενεργοποίηση συμμετοχής ατόμων και φορέων για να εναντιωθούμε σε λογικές κάθετες, συγκεντρωτικές, γραφειοκρατικές οι οποίες μέσα από την ανυπαρξία συντονισμού και συνέργειας, αποδυναμώνουν την όποια δυνατότητα υγιούς ανάπτυξης του κοινωνικού κεφαλαίου της πόλης. Αυτή η κατασκευή νέων δικτύων, μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν οι δημόσιες αρχές προσανατολίζονται με απόλυτη προτεραιότητα, στον πρωταγωνιστικό ρόλο των ίδιων των κοινωνικά αποκλεισμένων ατόμων, των πολιτών, των κατοίκων, των φορέων, μέσα στο ιδιαίτερο περιβάλλον που ο καθένας ζει και εργάζεται. Η κοινωνική οδύνη, ένα μέρος μόνο της οποίας έχει ψυχοπαθολογικά χαρακτηριστικά, αντανακλά όλες τις κατηγορίες του ανθρώπινου μωσαϊκού: (α) κοινωνικά αποκλεισμένα άτομα στο κέντρο της Αθήνας (νέο – άστεγοι, άστεγοι, φτωχοί, εξαρτημένα άτομα, μετανάστες, παράνομοι μετανάστες, οροθετικοί κ.λπ.), (β) τον αποκλεισμό των ίδιων των κατοίκων του κέντρου, (γ) τον κατακερματισμό και μη συντονισμό των κοινωνικών φορέων (δημόσιοι φορείς, τοπική αυτοδιοίκηση, ΜΚΟ, Κινήσεις Πολιτών, Εκκλησία κ.λπ.) και (δ) την οδύνη και αμηχανία της ίδιας της αστυνομίας να εκτελέσει το έργο της.
* Η κοινωνική οδύνη, αντανακλά την ανεπάρκεια του συνόλου των κρατικών πολιτικών και του κοινωνικού κράτους που μοιάζουν αδύναμες να απαντήσουν στο εφήμερο, τη φτώχεια, τον αποκλεισμό, τον ιδρυματισμό των πιο ευάλωτων, τη στέρηση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών, την έλλειψη ελπίδας στους νέους και την έλλειψη προοπτικής. Ο βιασμός της δημοκρατίας, πραγματώνεται μέσα από την επικράτηση ενός καθεστώτος ανομίας στο οποίο όλα επιτρέπονται και τίποτα δεν τιμωρείται και που ο νόμος, είναι μια «δήθεν» κατασκευή απέναντι στο άμετρο και άχρηστο έγκλημα, στη βία χωρίς όρια και στη λογική της συμψηφιστικής βίας μεταξύ ακροδεξιών και ακροαριστερών, όπως εύστοχα διατύπωσε ο καθ. Γιάννης Πανούσης.
* Την περασμένη εβδομάδα, ο δήμαρχος της πόλης Γιώργος Καμίνης, μετείχε με μια σημαντική παρέμβαση σε ένα διεθνές συνέδριο (1° Forum Scientifico Internazionale Souq, Sofferenza urbana, diritti e buongoverno, Milano, 23-24-25 maggio 2011), με θέμα την «αστική οδύνη στις μητροπόλεις». Στην εν λόγω παρέμβαση, περιέγραψε με ακρίβεια και εντιμότητα την κατάσταση της Αθήνας. Ανοίγεται μια μεγάλη ευκαιρία συγκρότησης πιλοτικών παρεμβάσεων σε συνεργασία με το Μιλάνο και άλλες Ευρωπαϊκές Μητροπόλεις με κοινή μεθοδολογία, που να δίνουν εκτός από την αναγκαία ασφάλεια και όταν χρειάζεται καταστολή, μια προοπτική κοινωνικής ανάπτυξης, νέων δικτύων, κρυμμένων πόρων, αντεγκληματικής συμμετοχικής πολιτικής και μείωσης των ακραίων κοινωνικών ανισοτήτων απέναντι στο δικαίωμα της ζωής. Αξίζει να σημειωθεί από την επικαιρότητα, ότι η εκλογή του Giuliano Pizapia ως νέου δημάρχου στο Μιλάνο από το χώρο της αριστεράς, ανοίγει νέες προοπτικές συνεργασίας με το Δήμο Αθηναίων.
* Καταληκτικά, εάν η οικονομική κρίση και η προερχόμενη από αυτήν συνολική αβεβαιότητα για την πορεία της χώρας καταφέρει να εξαφανίσει την ικανότητά μας να επεξεργαζόμαστε σχέδια, να αντιδρούμε, να διαθέτουμε έναν ψυχικό χώρο επεξεργασίας του φόβου και του επείγοντος, τότε δεν υπάρχει μέλλον. Όπως έλεγε ο μεγάλος φιλόσοφος Bernard Russell, το θέμα είναι πώς να ζούμε με την αβεβαιότητα, χωρίς ωστόσο να παραλύουμε από το δισταγμό.

Χαρακτηριστικά της έρευνας
Η εν λόγω έρευνα πραγματοποιήθηκε από 11 τελειόφοιτους φοιτητές των καθηγητών του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστήμιου, κ. Στυλιανίδη Στέλιου και κας Τσαλίκογλου Φωτεινής, σε συνεργασία με την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ). Την επιστημονική εποπτεία της έρευνας είχε ο Αν. Καθ. Κοιν. Ψυχιατρικής Παντείου Πανεπιστημίου κ. Στυλιανίδης.
Συνολικά συμμετείχαν 355 άτομα, άνδρες κυρίως ηλικίας 18-60 ετών, από χώρες όπως Ελλάδα, Αλβανία, Πακιστάν, Ρουμανία, Ινδία, Ιράκ, Συρία, Μπαγκλαντές, Ουκρανία.
Η έρευνα κάλυψε τις περιοχές: πλατείες Κουμουνδούρου, Αμερικής, Κολλιάτσου, Βικτώριας, Βάθης, Λιοσίων, Αχαρνών, Εξάρχεια, Ομόνοια, Στουρνάρη, Πολυτεχνείο, Μεταξουργείο, Αγ. Παντελεήμονας.