Το «τρίγωνο» Λευκωσίας – Τελ Αβίβ – Άγκυρας, με αφορμή την κρίση γύρω από τις έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο στη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου, αναλύει στο tvxs.gr ο επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, διευθυντής στο Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, Στέλιος Αλειφαντής. Επισημαίνει το modus vivendi ανάμεσα στην Κύπρο και το Ισραήλ, εξηγεί τη ρητορική Ερντογάν σε διεθνές αλλά και εσωτερικό επίπεδο, υπογραμμίζει τον τουρκικό στόχο για αύξηση των εξαγωγών στο μουσουλμανικό κόσμο και προβλέπει τα όρια της τουρκικής αντίδρασης στην ανατολική Μεσόγειο.

Ads

 
Η Κύπρος κηρύττει την έναρξη ερευνών για ενεργειακούς πόρους στη θαλάσσια περιοχή της. Η Τουρκία προχωρά σε συμφωνία για την υφαλοκρηπίδα με τους Τουρκοκύπριους και κινητοποιεί το σεισμογραφικό σκάφος Πίρι Ρέις με τη συνοδεία πλοίων του τουρκικού στόλου. Θεωρείτε ότι λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις η πόλωση στην ανατολική Μεσόγειο;

 
Καταρχάς, πρέπει να δούμε τις δύο διαστάσεις στις κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης: την εσωτερική και την εξωτερική. Στην πρώτη, αυτό που πρέπει να μας απασχολήσει μετά τις πρόσφατες εκκαθαρίσεις στο στρατό για τον έλεγχο του στρατιωτικού κατεστημένου από την τουρκική κυβέρνηση είναι το ενδεχόμενο ο Ταγίπ Ερντογάν να επιχειρεί για λόγους εσωτερικής πολιτικής να υιοθετήσει υπερπατριωτικές θέσεις, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις σοβαρότατες αντιδράσεις που έχει προκαλέσει στο εσωτερικό της χώρας του αυτή η διαδικασία ελέγχου του στρατού. Πρέπει λοιπόν να ληφθεί υπόψη ότι ένα μέρος της ρητορικής του σαφέστατα απευθύνεται σε ένα εσωτερικό ακροατήριο. Όμως, σε κάθε περίπτωση, έχει αποδειχθεί στο παρελθόν ότι η χρήση ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής για εσωτερική κατανάλωση δεν αφήνει ανεπηρέαστες τις εξωτερικές θέσεις της Τουρκίας.

 
Στη δεύτερη διάσταση, ο παράγοντας ο οποίος κυριαρχεί είναι στην πραγματικότητα ο ανταγωνισμός της Τουρκίας απέναντι στο Ισραήλ. Κι εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε τους πραγματικούς στόχους του Ταγίπ Ερντογάν. Ένας από τους προφανείς και βασικούς στόχους αλλαγής της πολιτικής του είναι η ανάγκη να τοποθετηθεί η Τουρκία απέναντι στον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο με ειδικό σκοπό και στόχο τη βελτίωση των πολιτικών σχέσεων και την προσπάθεια διεύρυνσης των τουρκικών εξαγωγών προς αυτή την αγορά. Για να μπορέσει ο Τούρκος πρωθυπουργός να υλοποιήσει αυτή την προσέγγιση, έχει υιοθετήσει την πολιτική αντίδρασης απέναντι στις επιλογές του Ισραήλ -εξού και η μεγάλη σύγκρουση γύρω από το θέμα του ειρηνευτικού στολίσκου (σ.σ Μαβί Μαρμαρά). Βλέπουμε λοιπόν ότι αυτή η ρητορική έχει οδηγήσει σε μια κάθετη πόλωση, τις συνέπειες της οποίας ήδη η Τουρκία δεν μπορεί να θεραπεύσει, καθώς δύσκολα θα μπορέσει να απεγκλωβιστεί από αυτές τις θέσεις τις οποίες έχει υιοθετήσει.

 
Ως προς τα θέματα με αυστηρότερα ελληνικό χαρακτήρα, μετά την προσέγγιση Κύπρου και Ισραήλ όσον αφορά τις έρευνες για πετρέλαιο, βλέπουμε και εδώ ότι η Τουρκία επιχειρεί ουσιαστικά να αντιπαρατεθεί σε αυτό που το Ισραήλ έχει οριοθετήσει. Δηλαδή, μια ζώνη κάτω από την οποία τα συμφέροντα του Ισραήλ αποκτούν ζωτική σημασία και πάνω από την οποία (προς τη βόρεια ανατολική Μεσόγειο) η Τουρκία θα μπορούσε ελεύθερα να ασκήσει τις πολιτικές της. Συνεπώς, το ζητούμενο σε αυτή τη διαδικασία είναι αν και κατά πόσο η Τουρκία μπορεί να επέμβει σε αυτό που το Ισραήλ, δηλαδή τη νότια ανατολική Μεσόγειο, θεωρεί δική του ζώνη συμφερόντων και να προκαλέσει ευθέως μια σύγκρουση μαζί του. Και εδώ η ρητορική του Ταγίπ Ερντογάν, ιδιαίτερα όπως αυτή απευθύνεται μέσα από αμερικανικά ΜΜΕ, στη λογική ότι δεν θα διστάσει ακόμα και να προχωρήσει σε πόλεμο με το Ισραήλ, ουσιαστικά δείχνει να τον παγιδεύει σε μια διαδικασία από την οποία δύσκολα θα μπορέσει να ξεφύγει.
 

Σε αυτό το πλαίσιο, εκτιμάτε ότι η ρητορική της τουρκικής κυβέρνησης μπορεί να μετουσιωθεί τελικά και σε πράξεις που θα κλιμακώσουν την αντιπαράθεση στην ανατολική Μεσόγειο;

 
Έχω την εντύπωση πως στο παρελθόν, όχι μόνο ο Ερντογάν αλλά γενικότερα η Τουρκία, όσες φορές επιχείρησε ή βρέθηκε εμπλεκόμενη σε μια ανάλογη ρητορική η οποία την ωθούσε στην επιλογή στρατιωτικών ενεργειών, υποχώρησε θεαματικά. Και το κεμαλικό καθεστώς έκανε πίσω στην περίπτωση του πολέμου Αρμενίας – Αζερμπαιτζάν, και πολύ περισσότερο κατά την εκτίμησή μου θα κάνει πίσω ο Ερντογάν στην περίπτωση του Ισραήλ. Σημειωτέον, η Κύπρος δεν θα μπορούσε να βρει ευνοϊκότερη περίοδο για να πραγματοποιήσει αυτές τις έρευνες από κοινού με τις εταιρείες ισραηλινών συμφερόντων, δεδομένου ότι σε αυτή τη συγκυρία το ισραηλινό λόμπι στις ΗΠΑ είναι πλήρως ενεργοποιημένο και βεβαίως έχει στοχοποιήσει την Τουρκία και τις ενέργειές της. Άλλωστε η Κύπρος, και αν θέλετε και η Ελλάδα, δύσκολα θα μπορούσε να επιτύχει ένα ευμενές αποτέλεσμα σε ένα επεισόδιο στην ανατολική Μεσόγειο, με την έννοια ότι δεν πρόκειται για το Αιγαίο όπου υπάρχουν σχετικές δυνατότητες, ή το Καστελόριζο, ή ακόμη και το χερσαίο τμήμα της Κύπρου.

 
Ποια είναι η στάση της ΕΕ απέναντι σε όλα αυτά; Από ποια σκοπιά παρακολουθεί τις εξελίξεις;

 
Αυτό που αναμένεται από όλους τους Ευρωπαίους εταίρους, και το οποίο έχουν διαμηνύσει, είναι η πολιτική υποστήριξη στην Κύπρο να προχωρήσει με τις έρευνες. Την ίδια ώρα είναι σταθερή και αταλάντευτη η πολιτική υποστήριξη στο Ισραήλ. Αυτά είναι στοιχεία τα οποία η τουρκική πολιτική ελίτ τα γνωρίζει και τα βιώνει. Διαισθάνομαι όμως ότι η στάση που επιλέγει την οδηγεί σε ένα αδιέξοδο διπλωματικό «παιχνίδι» από το οποίο μπορεί να προκύψουν και εσωτερικές πολιτικές επιπτώσεις, στην περίπτωση που τα πράγματα ωθηθούν στα άκρα και τελικά δεν αντιδράσει σύμφωνα με τη ρητορική της.

 
Εν τέλει, σε αντίστοιχες κινήσεις, η Τουρκία λαμβάνει υπόψη της σε πρώτο πλάνο την ίδια τη Λευκωσία ή την Αθήνα; Και πόσο σοβαρές εκτιμάτε ότι είναι οι επιπτώσεις στο διπλωματικό πεδίο από την οικονομική κρίση η οποία ταλανίζει την Ελλάδα;

 
Έχω την αίσθηση ότι αυτή τη στιγμή ο κύριος στόχος του Ταγίπ Ερντογάν δεν είναι η Ελλάδα. Ίσως να μην είναι και η ίδια η Κύπρος. Αλλά είναι το γεγονός ότι σήμερα η Κύπρος έχει βρει ένα modus vivedi με το Ισραήλ στο χώρο των εξορύξεων πετρελαίου και φυσικού αερίου, πράγμα που βεβαίως ενδυναμώνει και την κυπριακή ανεξαρτησία. Αυτό είναι το κυριότερο πρόβλημα του Ταγίπ Ερντογάν ο οποίος θα εξετάσει το ζήτημα σε ένα πλαίσιο ευρύτερου ανταγωνισμού με το Ισραήλ.

 
Και όλα αυτά σε σχέση με το Κυπριακό;
 

Στο Κυπριακό δεν κινείται απολύτως τίποτα. Απόλυτο αδιέξοδο, καμιά θετική εξέλιξη. Αντίθετα ίσως θα πρέπει να περιμένουμε εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις, με αφορμή και το δυστυχές περιστατικό της έκρηξης στην Κύπρο. Σε κάθε περίπτωση, η Λευκωσία θα έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει μια εντονότερη παρουσία, δεδομένου ότι αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ, γεγονός που θα της προσφέρει κάποιες ευκαιρίες ευρύτερης προβολής ή πρόσβασης στις διεθνείς εξελίξεις.