Ένα πεδίο εικόνας και λογοτεχνίας αποτελεί τον πυρήνα του κινηματογραφικού δοκίμιου, της ταινίας του Ολιβιέ Ζισουά «Σαν Πέτρινα Λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας: Ποιητικές μνήμες από τη Μακρόνησο». Η ταινία καταδύεται στο σωφρονιστικό σύμπαν της Μακρονήσου με όχημα τα ποιητικά γραπτά του Ρίτσου, του Λειβαδίτη, του Λουντέμη. Κι έτσι μέσα από αυτήν τα γραπτά της εθνικιστικής βασιλόφρονης προπαγάνδας που εξυμνούσε τις αρετές του «εργαστηρίου της Μακρονήσου» έρχονται να αντιπαρατεθούν στα ποιήματα των «αμετανόητων» εξόριστων, εκείνων που αντιστάθηκαν στην αναμόρφωση. Ο σκηνοθέτης ήρθε με την αφορμή την πρεμιέρα που έγινε στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας και μιλάει στο Tvxs.gr για την κατάδυση στην ερημιά της Μακρονήσου και στις μνήμες της.

Ads

Της Φωτεινής Λαμπρίδη

Τούτοι οι γερόντοι δε μιλάνε.
Τα παιδιά τους βγήκαν στο κλαρί.
Ετούτοι χώσαν την καρδιά τους στο βουνό
σαν ένα βαρέλι με μπαρούτι. 

Δίπλα στα μάτια τους έχουν ένα δεντράκι καλοσύνη, 
ανάμεσα στα φρύδια τους ένα γεράκι δύναμη, 
κι ένα μουλάρι από θυμό μες στην καρδιά τους
που δε σηκώνει τ’ άδικο
Και τώρα κάθονται εδώ στη Μακρόνησο
στο άνοιγμα του τσαντιριού, αγνάντια στη θάλασσα, 
σαν πέτρινα λιοντάρια στη μπασιά της νύχτας, 
με τα νύχια μπηγμένα στην πέτρα. Δε μιλάνε. 

-Γιάννης Ρίτσος

 
Ποιά ήταν η αφορμή  να ασχοληθείτε με την Μακρόνησο;
 
Κατά τύχη έπεσα στη γαλλική  μετάφραση της συλλογής Πέτρινος Χρόνος του Ρίτσου.
Δεν είχα επισκεφτεί την Ελλάδα νωρίτερα. Όταν διάβασα τα ποιήματα συγκλονίστηκα.
Η πρώτη ιδέα ήταν ταινία μικρού μήκους φέρνοντας τα ποιήματα αντιμέτωπα με τις ερημικές εικόνες της Μακρονήσου. Τελικά προέκυψε μια μεγάλου μήκους ταινία.
 
Το ερέθισμα σας έδωσαν τα ποιήματα αλλά μετά επισκεφτήκατε το νησί ξανά και ξανά. Σας βοήθησε τελικά ο τόπος να ανασύρετε μνήμες;
 
Το πρώτο πράγμα που με εντυπωσίασε και με έθλιψε βαθιά είναι πως δεν απομένει πια τίποτα. Για τον λόγο αυτό επισκεφτήκαμε πολλές φορές το νησί αναζητώντας και την παραμικρή πέτρα που θα μπορούσε να αφηγηθεί αυτά που συνέβησαν. Στη συνέχεια αναζητήσαμε την κινηματογραφική πρακτική που θα έκανε τις πέτρες να μιλήσουν.
 
Κάνατε και ιστορική έρευνα. Στηρίζεται η ταινία σε αυτήν;
 
Δεν πρόκειται για ένα κλασικό ιστορικό ντοκιμαντέρ αλλά όντως κάναμε έρευνα. Προσπάθησα να φανούν παρουσίες στο νησί. Η ιδέα ήταν να οργανώσουμε ψυχρό πόλεμο λογοτεχνικού είδους ανάμεσα σε αυτά τα ποιήματα των εξόριστων και τα προπαγανδιστικά κείμενα που ακούγονταν διαρκώς από τα μεγάφωνα καλύπτοντας όλο το νησί.
 
Ο ποιητικός λόγος μπορεί να αφηγηθεί την ιστορία πιο αποτελεσματικά καμιά φορά;
 
Οπωσδήποτε η ποίηση δεν τα αφηγείται όλα. Ωστόσο τα ποιήματα που επιλέξαμε αποδίδουν με μεγάλη αμεσότητα αυτά που έγιναν γιατί  γράφτηκαν στις σκηνές των εξόριστων. Στον Πέτρινο Χρόνο ο Ρίτσος μιλάει για ….τα αντίσκηνα που είναι καρφωμένα στην πέτρα πασσαλωμένα στο πείσμα με το καμάκι του ήλιου κατάστηθα. Έτσι όταν ακούμε αυτό, βλέπουμε στην ταινία τα πέτρινα ίχνη που ήταν τοποθετημένα τα αντίσκηνα. Η δουλειά του θεατή μετά είναι μέσω της φαντασίας του να νιώσει τι έγινε εκεί μέσα, από αυτό που βλέπει αυτό που ακούει… το ποίημα και τον άνεμο που σφυρίζει. Με αυτή την έννοια η ταινία μοιάζει με κατάδυση περισσότερο, δεν ψάξαμε να αποδείξουμε πράγματα. Αναλαμβάνουμε την ευθύνη της αφήγησης
 
Μιλάτε για ψυχικά βασανιστήρια. Ποια ήταν η πιο απάνθρωπη στιγμή που προέκυψε από την έρευνά σας;
 
Είναι γνωστό ότι στην Μακρόνησο η βασική μέθοδος βασανιστηρίων ήταν η ψυχολογική. Χτυπούσαν έναν άνθρωπο για να ακούν οι υπόλοιποι και έτσι χτυπούσαν ουσιαστικά όλους τους ανθρώπους εικονικά. Υπάρχει μια φράση στην ταινία που την ακούσαμε από τους Μακρονησιώτες: «Το χειρότερο δεν ήταν να σε χτυπούν, αλλά να ακούς τον πόνο των άλλων».
 
Ποιο είναι το ιδιαίτερο στίγμα του κάθε ποιητή που αφηγείται την ιστορία κατά τη γνώμη σας;
 
Πρώτα επιλέξαμε τα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου που διαπιστώνουν αυτό που συμβαίνει, που καλούν σε αντίσταση άρα δίνουν δύναμη για μαχητικότητα. Σε ό, τι φορά τον Λειβαδίτη επιλέξαμε ένα ποίημα το Μάχη στην άκρη της νύχτας (Το χρονικό της Μακρονήσου) που συμβαίνει τη νύχτα. Εκτυλίσσεται νύχτα και το συνδυάσαμε με νυχτερινές εικόνες του νησιού. Φαίνεται η μεγάλη αγωνία των εξόριστων που περιμένουν πότε θα εμφανιστούν οι αλφαμίτες για να πάρουν ανθρώπους να βασανίσουν. Το ποίημα αφήνει να διαφανεί ο φόβος και η αγωνία σε αντίστιξη με τα ποιήματα του Ρίτσου. Προσπαθήσαμε να μοντάρουμε τις δύο διαθέσεις των  πολύ μεγάλων ποιητών. Τους εμπιστεύθηκα απολύτως στην αφήγηση της ιστορίας.
 
*Η ταινία προβάλλεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδας.
*Η λογοτεχνική έρευνα είναι της βοηθού σκηνοθέτη Ελένης Γιώτη.
*Ιστορικός σύμβουλος ο Στρατής Μπουρνάζος.
 
Βιογραφικό σκηνοθέτη
Ο Ολιβιέ Ζισουά γεννήθηκε το 1969 στη Γενεύη (Ελβετία). Μετά από σπουδές Θεωρητικής Φυσικής και Λογοτεχνίας, εργάστηκε ως βοηθός καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης (Ελβετία). Στο θέατρο, εργάστηκε ως βοηθός του Ματίας Λάνγκχοφ, σκηνοθέτησε πολλές θεατρικές παραγωγές έργων των Μπέρτολτ Μπρεχτ και Χάινερ Μίλερ,ενώ εργάζεται μέχρι σήμερα ως δραματουργός. Από το 2000, στρέφεται στον κινηματογράφο. Από το 2006 ως το 2011, διδάσκει κινηματογράφο στο Πα-
νεπιστήμιο Paris-Est Marne la Vallιe (Γαλλία). Από το 2010, διδάσκει στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου της Γαλλίας La Femis. Πέρα από τις ταινίες ντοκιμαντέρ που έχει σκηνοθετήσει, έχει εργαστεί ως μοντέρ σε δέκα ταινίες μεγάλου μήκους, κυρίως ντοκιμαντέρ, καθώς επίσης και σε ταινίες μυθοπλασίας και εγκαταστάσεις βίντεο.