Η κρίση διαλύει την κοινωνική συνοχή.
Η οικονομική ανασφάλεια, η ανεργία και τα προβλήματα επιβίωσης που προκαλούνται από την οικονομική κρίση έχουν οδηγήσει σε απότομη αύξηση πολλών προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας. H περίπτωση της Ελλάδας επιβεβαιώνει την εμπειρία άλλων χωρών και τα συμπεράσματα της διεθνούς βιβλιογραφίας ότι η οικονομική κρίση επηρεάζει αρνητικά το πρόβλημα της εξάρτησης, οδηγώντας περισσότερους ανθρώπους στη χρήση ουσιών -ως μια μορφή αυτοθεραπείας απέναντι στο άγχος και την πίεση– και επιδεινώνοντας την κατάσταση όσων βρίσκονται ήδη στη χρήση. Του Χαράλαμπου Πουλόπουλου*

Ads

Η αύξηση του ποσοστού των αστέγων, η ενίσχυση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, η επιδείνωση των προβλημάτων σωματικής και ψυχικής υγείας, η ταχεία εξάπλωση του HIV/AIDS, η συνεχής εμφάνιση νέων εξαρτησιογόνων ουσιών, συνθέτουν πλέον την εικόνα που συναντούμε καθημερινά στο δρόμο όσοι υποστηρίζουμε  εξαρτημένους χρήστες. 

Σε ένα περιβάλλον οικονομικής και κοινωνικής κρίσης με πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας οι χρήστες ουσιών, ήδη άνεργοι στην πλειονότητά τους, χάνουν το κίνητρό τους για θεραπεία.

Πιστεύουν ότι η αδυναμία να βρουν δουλειά μετά την απεξάρτηση θα τους κρατήσει στο περιθώριο της κοινωνίας και θα τους οδηγήσει στην υποτροπή. Άλλωστε, η εύρεση εργασίας ήδη αποτελεί τη σημαντικότερη δυσκολία που αντιμετωπίζουν όσοι ολοκληρώνουν σήμερα θεραπευτικά προγράμματα.

Ads

Καθώς η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή και το κίνητρο για θεραπεία μειώνονται, αλλά αυξάνεται η ένδεια, ενισχύεται η τάση των εξαρτημένων να μη λαμβάνουν στοιχειώδη μέτρα προστασίας της υγείας τους.

Ιδίως στην περιοχή της Αθήνας, οι αυτοκαταστροφικές μορφές συμπεριφοράς ενισχύονται, αυξάνεται η ενέσιμη χρήση ουσιών, η κοινή χρήση σύριγγας, η παράλληλη χρήση διαφορετικών ουσιών, η καταφυγή σε νέες, φθηνές, αλλά εξαιρετικά επικίνδυνες ουσίες, οι ερωτικές επαφές χωρίς προφυλάξεις.

Η σημαντικότερη εξέλιξη είναι η επιδημική έξαρση του HIV/AIDS. Παρά τις επιφυλάξεις που διατυπώνονται για τη μεθοδολογία ανίχνευσης του ιού HIV στον πληθυσμό των εξαρτημένων, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΚΕΕΛΠ ΝΟ (Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων), ανάμεσα στο 2010 και το 2011 τα κρούσματα μόλυνσης αυξήθηκαν 1.500% μεταξύ των χρηστών.

Έτσι, ο επιπολασμός του ιού στους χρήστες ουσιών το 2011 αυξήθηκε ραγδαία από 0,8% σε 4,4%. Στην περιοχή της Αθήνας άγγιξε το 8,1%. Ραγδαία αύξηση σημειώνεται επίσης και στην εξάπλωση της ηπατίτιδας C μεταξύ των εξαρτημένων.
 
Η κρίση γεννά ολοένα και πιο φθηνά ναρκωτικά και ευνοεί την προώθηση νοθευμένων ουσιών με χαμηλό κόστος. Με δεδομένη τη συρρικνούμενη οικονομική δυνατότητα των χρηστών να εξασφαλίσουν τη δόση τους, νέες, συνθετικές ουσίες έχουν κάνει την εμφάνισή τους στην παράνομη αγορά των ναρκωτικών, όπως τα συνθετικά κανναβινοειδή, που εντοπίζονται κυρίως στη Θεσσαλονίκη και το shisha, μια μορφή κρυσταλλικής μεθαμφεταμίνης που απαντά στους δρόμους της Αθήνας.

Το πρόβλημα των νέων συνθετικών ουσιών συμβαδίζει με μια γενικότερη τάση στην Ευρώπη, όπου, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία, μέσα στο 2012 αναφέρθηκαν 70 τέτοιες νέες ουσίες.

Η χρήση συνθετικών ναρκωτικών αυξάνει τους κινδύνους για τη ζωή και την υγεία των χρηστών. Οι συνθετικές ουσίες παρασκευάζονται συνήθως εύκολα σε οικιακά εργαστήρια, χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερος εξοπλισμός, από πρόδρομες ουσίες που συχνά δεν υπόκεινται σε εθνικούς ή διεθνείς ελέγχους, ενώ τη χημική τους ταυτοποίηση δυσκολεύει το γεγονός ότι η σύστασή τους συχνά παραλλάσσεται. 

Η κρίση φαίνεται, επίσης, να αυξάνει τον αριθμό των εξαρτημένων που διαβιούν στο δρόμο κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες. Οι άνθρωποι αυτοί είναι στην πλειονότητά τους αποκομμένοι από το κοινωνικό τους δίκτυο, τις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας ή άλλες πηγές βοήθειας. Αντίθετα βρίσκονται καθημερινά εκτεθειμένοι στις δυσκολίες και τους κινδύνους της ένδειας, της αστεγίας και της «πιάτσας».

Από την οικονομική στην ανθρωπιστική κρίση

Όπως έχει αρχίσει πια να επισημάνεται από πολλές πλευρές, εντός και εκτός της χώρας,  η Ελλάδα είναι αντιμέτωπη με την αρχή μιας μεγάλης ανθρωπιστικής κρίσης, και η κατάσταση στον τομέα των ναρκωτικών αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές πλευρές της.

Η κρίση αυτή θα μεγαλώνει όλο και περισσότερο όσο συνεχίζονται οι περικοπές στον τομέα της  κοινωνικής φροντίδας και αποδυναμώνονται οι υπηρεσίες και τα προγράμματα που μπορούν να στηρίξουν όσους έχουν ανάγκη.

Στο βάθος της εικόνας μια ιστορική σύγκριση υπογραμμίζει το μέγεθος του κινδύνου για την ελληνική κοινωνία: Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τα καταιγιστικές κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που συνέβησαν, συμπεριλαμβανομένης της κατάρρευσης του συστήματος υγείας,  η αύξηση των χρηστών παράνομων ουσιών, κυρίως ηρωίνης, άγγιξε το 900% και οι φορείς του ΑΙDS στη χώρα από 50.000 το 1995 έφτασαν το 2005 το ένα εκατομμύριο.

Με άλλα λόγια η Ελλάδα χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ ένα ευρύ και δωρεάν σύστημα υγείας και κοινωνικής πρόνοιας για να στηρίξει τον αυξανόμενο αριθμό των ανθρώπων που έχει ανάγκη από φροντίδα και κινδυνεύουν να βρεθούν με πολλά προβλήματα στο περιθώριο της κοινωνίας μας.

Τα προγράμματα και υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής φροντίδας είναι ζωτικής σημασίας στην προσπάθεια της ελληνικής κοινωνίας να απορροφήσει τους ισχυρούς κλονισμούς και να επουλώσει τα τραύματα της κρίσης. 

Εδώ το παράδειγμα μιας άλλης χώρας, της Ισλανδίας, είναι διαφωτιστικό. Σε όλη τη διάρκεια της  κρίσης η χώρα διατήρησε τις δαπάνες της στο τομέα της υγείας και έδωσε επίσης βάρος σε προγράμματα ένταξης στην αγοράς εργασίας, καταφέρνοντας να αναχαιτίσει πολλές από τις αρνητικές συνέπειες. Μάλιστα, εκτός των άλλων,  συγκρότησε και μια ανεξάρτητη ομάδα εμπειρογνωμόνων που παρακολουθούσε και κατέγραφε τις επιπτώσεις της κρίσης στον πληθυσμό, ώστε να μπορούν να λαμβάνονται τα κατάλληλη μέτρα.
 
Άλλωστε, η κοινωνική φροντίδα δεν είναι μόνο μια ανθρωπιστική επιταγή και μια προϋπόθεση για τη διατήρησης της κοινωνικής συνοχής.   Είναι συνήθως και μια οικονομικά ανταποδοτική επιλογή.

Ο τομέας αντιμετώπισης των εξαρτήσεων είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα από αυτή την άποψη. Για κάθε ένα ευρώ που διαθέτει η κοινωνία στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ για να λειτουργήσουν εξοικονομεί έως και 6,5 ευρώ, επειδή οι χρήστες διακόπτουν τη χρήση και τη ζωή που συνδέεται με αυτήν και σταματούν να απασχολούν τις υπηρεσίες υγείας, δίωξης, απονομής της δικαιοσύνης.

Ολοκληρώνοντας πια  τα προγράμματα και επιστρέφοντας στην κοινωνία οι απεξαρτημένοι όχι μόνο δεν επιβαρύνουν πια το κοινωνικό σύνολο, αλλά αρχίζουν και να συμβάλουν σε αυτό μέσα από τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας.

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά και τις Εξαρτήσεις (ΕΜCDDA) διαβλέποντας τον κίνδυνο που διατρέχουν λόγω της κρίσης οι πολιτικές για τα ναρκωτικά σε όλη την Ευρώπη επισημαίνει στη φετινή ετήσια έκθεσή του ότι η θεραπεία της εξάρτησης αποτελεί ακόμα και σε περιόδους  οικονομικής κρίσης την πλέον αποδοτική οικονομικά πολιτική επιλογή.

Στη Μεγάλη Βρετανία επίσης τον περασμένο Φεβρουάριο το Υπουργείο Παιδείας χρηματοδότησε μεγάλου εύρους έρευνα για την οικονομική αποδοτικότητα της θεραπείας απεξάρτησης, η οποία αφορά κυρίως του νέους. Η έρευνα κατέληξε ότι για κάθε μία λίρα που επενδύεται στη θεραπεία υπάρχει εξοικονόμηση μεταξύ 5 και 8 λιρών από το βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας και άλλους φορείς.

Οι ασκήσεις επί χάρτου των «μαθητευομένων μάγων»

Μετά από όλα αυτά μένει έκπληκτος κανείς όταν βρίσκεται μπροστά σε σενάρια συγχωνεύσεων του ΚΕΘΕΑ με τον ΟΚΑΝΑ, όπως αναφέρουν πρόσφατα δημοσιεύματα.

Μια τέτοια εξέλιξη θα συρρίκνωνε τα προγράμματα θεραπείας και θα στερούσε τη βοήθεια από πολλούς ανθρώπους που την έχουν ανάγκη.

Η έκπληξη γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αν σκεφτεί κανείς ότι έχουν περάσει μόλις λίγοι μήνες από την ψήφιση του νέου νόμου για τα ναρκωτικά, που ορίζει ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για την εθνική στρατηγική στον τομέα αυτόν το οποίο βασίζεται στη συνέργεια και τη συμπληρωματικότητα των δύο φορέων ως αυτόνομων οργανισμών.

Αλλά και λίγες μόνο βδομάδες από την απόφαση του πρωθυπουργού να ορίσει εθνική συντονίστρια για τα ναρκωτικά. Επιπλέον είναι απορίας άξιο γιατί πρέπει να μπει στη δίνη των συγχωνεύσεων ένας οργανισμός  όπως το ΚΕΘΕΑ, που εξυπηρετεί χιλιάδες χρήστες και οικογένειες κάθε χρόνο, που προσφέρει τεκμηριωμένα αποτελεσματικές υπηρεσίες με μονάδες αρμονικά ενταγμένες στις τοπικές κοινωνίες και συνεχή αιτήματα για τη δημιουργία καινούργιων, που έχει χρηστή διαχείριση, αυτοχρηματοδότηση, ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, διαρκή εσωτερικό και εξωτερικό έλεγχο  και διεθνή αξιολόγηση. 

Με άλλα λόγια, αναρωτιέται κανείς με ποια κριτήρια κατασκευάζονται τέτοια σενάρια, πού βρίσκεται ο «εξορθολογισμός» -και η κοινή λογική- σε όλα αυτά και με ποιον τρόπο τελικά αποτιμούνται οι κοινωνικές ανάγκες και οι ανθρώπινες ζωές.–
 
*Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι  διδάκτωρ κοινωνικών επιστημών  και διευθυντής του ΚΕΘΕΑ  (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων)

—
Άρθρο δημοσιευμένο στα πλαίσια της Έρευνας για την Κρίση που ξεκίνησε ακτιβιστικά η Κρυσταλία Πατούλη, έχει δημιουργήσει έναν δημόσιο διάλογο που δημοσιεύεται από το 2010 στο tvxs.gr, με 177 συμμετοχές και πάνω από 240 άρθρα και συνεντεύξεις με επιπλέον υποερωτήσεις ανάλογα με την επικαιρότητα, και συνεχίζεται πάντα με ανοιχτή πρόσκληση για όσους από το χώρο των γραμμάτων, των επιστημών και των τεχνών επιθυμούν να συμμετέχουν, και επίσης για όσους πιθανά ενδιαφέρονται να δώσουν επιπλέον απαντήσεις σχετικά με θέματα που συνεχώς εξελίσσονται. Επικοινωνία: [email protected]

—
H φωτογραφία είναι από έργο της έκθεσης «Κοινότητες στη φυλακή, παράθυρο στην κοινωνία» του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ.