Το νέο κτήριο του Κέντρου εις Μνήμη του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Μακεδονίας (στα Ισπανοεβραϊκά: Sentro Memorial del Holokausto de los Djudios de la Makedonia) αποτελεί ένα μνημείο για το ολοκαύτωμα 7.148 Εβραίων από τη Μακεδονία, οι οποίοι σκοτώθηκαν στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Τρεμπλίνκα το 1943.

Ads

Το νέο αυτό κτίσμα από γυαλί και μάρμαρο, που βρίσκεται στην παλιά εβραϊκή συνοικία των Σκοπίων (Εβρέσκο μάλο),η οποία αποτελούσε το κέντρο της Εβραϊκής ζωής στη πόλη μέχρι την απέλαση, είναι ένα ακόμα μνημείο της ιστορίας των Εβραίων στα Βαλκάνια. Κάθε χρόνο στα Σκόπια, όπως και αλλού στην Ευρώπη, στις 11 Μαρτίου η μικρή εβραϊκή κοινότητα θρηνεί τη Ρεβέκκα, τη Ρασέλ, το Μιζραχί το Σαντικάριο ….οι οποίοι συνελήφθησαν στη Μακεδονία από τη βουλγαρική αστυνομία και μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο θανάτου Τρεμπλίνκα. Κανείς δεν επέζησε.

Εβδομήντα χρόνια αργότερα ανέκυψε το ερώτημα: Εξακολουθούμε να θυμόμαστε όλα τα ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται με τη ναζιστική εποχή και το Ολοκαύτωμα/Καταστροφή, προκειμένου να αποτρέψουμε την επανάληψη της ιστορίας; Μόλις πρόσφατα μια ομάδα Βούλγαρων διανοούμενων ζήτησε να βραβευτεί η Βουλγαρία και το βουλγαρικό έθνος με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης επειδή «έσωσε τους Εβραίους» στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Την Τετάρτη ( 6 Μαρτίου 2013) στις Βρυξέλλες ήταν τα εγκαίνια της έκθεσης ‘’Αρχεία’’ που οργανώθηκε από το αρχείο του βουλγαρικού κράτους και το αντίστοιχό του από το Γιάντ Βάσεμ του Ισραήλ, σηματοδοτώντας της 70η επέτειο της «σωτηρίας των Εβραίων στη Βουλγαρία». Ο Ισραηλινός Πρόεδρος, κ. Σίμον Πέρεζ παραβρέθηκε στην τελετή έναρξης σε ένδειξη σεβασμού για όσα έκανε η βουλγαρική κυβέρνηση και ο λαός της στη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου.

Πριν από αυτό, σε μια μακεδονική ταινία με τίτλο ‘’Το τρίτο ήμισυ’’, (μια ιστορία αγάπης μεταξύ ενός Μακεδόνα ποδοσφαιριστή και μιας Εβραίας που έσμιξαν με την απέλαση των Εβραίων από τα Σκόπια αλλά και την Μπίτολα και το Στίπ), όπου το ενδιαφέρον εστιάζεται σε έναν Γερμανοεβραίο τον θρυλικό Σπίτζ, το δάχτυλο τίθεται στις βουλγαρικές αρθρώσεις της ενοχής για την απέλαση. Η ταινία προκάλεσε μια οργή πικρίας από τη Σόφια. Η κυβέρνηση της Βουλγαρίας μετά από περίπου 70 χρόνια από εκείνη την απέλαση είπε ότι δεν θα έπρεπε να κατηγορηθούν για την εξόντωση των Εβραίων της Μακεδονίας (αλλά και αυτών από το βόρειο κομμάτι της Ελλάδας τη Θράκη και της Νότιας Σερβίας) με το μήνυμα ότι οι Μακεδόνες θα έπρεπε να κάνουν περισσότερα για να σώσουν τους γείτονές τους.

Από το 1941 μέχρι το 1943 η Μακεδονία βρισκόταν υπό την κατοχή των Βούλγαρων-Ναζί. Η νομοθεσία του κράτους στις λεγόμενες «απελευθερωμένες περιοχές» ενεργοποίησε τους νόμους που ίσχυαν στα προηγούμενα βουλγαρικά σύνορα. Η βάση των αντι-εβραϊκών μέτρων μπορούσε να εντοπιστεί στο νόμο περί προστασίας τους έθνους, που εκδόθηκε στις 23 Ιανουαρίου του 1941 από το Υπουργείο Εσωτερικών Υποθέσεων και Δημόσιας Υγείας. Ο κύριος στόχος αυτού του νόμου ήταν να προστατεύσει την καθαρότητα του βουλγαρικού έθνους από τους Εβραίους.

Η 11η Σεπτεμβρίου του 1942 ήταν η μέρα που το τμήμα Εβραϊκών Υποθέσεων εξέδωσε το διάταγμα Νο2. Με αυτό το διάταγμα ξεκίνησε η διαδικασία σήμανσης όλων των σπιτιών και των καταστημάτων στις πόλεις. Κάθε εβραϊκό σπίτι έπρεπε να φέρει ένα γραπτό σημάδι Εβραϊκής κατοικίας (Εβρέσκο ζιλίστε). Τα λιγοστά εναπομείναντα εβραϊκά μαγαζιά σημαδεύτηκαν με το σημάδι εβραϊκών καταστημάτων. Στην είσοδο ενός δικηγορικού γραφείου τοποθετήθηκε η πινακίδα «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΕ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΚΥΛΙΑ».

Κατά έναν ορισμένο τρόπο, ήταν εμπροσθοφυλακή της απέλασης των Εβραίων επειδή επακολούθησε της εντολής, που δόθηκε από τον Αλεξάνταρ Μπέλεβ, στους εργαζόμενους στο τμήμα αυτό, να κάνουν λίστες των Εβραίων.

Αυτές οι λίστες ήταν η βάση της συμφωνίας Μπέλεβ-Ντάνεκερ που υπεγράφη στις 22 Φεβρουαρίου του 1943 για την απέλαση των 20.000 Εβραίων από τη Θράκη, τη Μακεδονία και τη Βουλγαρία. Στις 13 Μαρτίου του 1943, μόλις δύο μέρες μετά την σύλληψη των Εβραίων από το Στιπ, τη Μπίτολα και τα Σκόπια αλλά και την τοποθέτησή τους στην καπναποθήκη της πόλης των Σκοπίων, ο Αλεξάνταρ Μπέλεβ εξέδωσε τη διαταγή Νο865 περί εκκαθάρισης της περιουσίας που ανήκε στους Εβραίους που είχαν μεταναστεύσει από τη Βουλγαρία.

Αφ’ης στιγμής αυτά τα έγγραφα αποτελούν επαληθευμένα γεγονότα, οι κυβερνήσεις πρέπει να τα εξηγήσουν στο ευρύ κοινό. Δεν πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως πηγή χειραγώγησης ή πολιτικού αβανταδορισμού ούτε για την διάδοση του εθνικισμού ή του αντι-βουλγαρικού αισθήματος. Αν και ο μύθος της Βουλγαρίας που σώζει τους Εβραίους δεν είναι αληθής, αφού οι Εβραίοι από τη Βουλγαρία σκοτώθηκαν και αυτοί από τις «απελευθερωμένες περιοχές» απελάθηκαν για να σκοτωθούν, σωστά μπορεί να ειπωθεί , ωστόσο, πως η Βουλγαρία, μέσα στα όρια της Βουλγαρικής επικράτειας, συμπεριφέρθηκε καλύτερα, ή έστω λιγότερο άσχημα από ό,τι οι περισσότερες από τις κατεχόμενες ή τις συνεργαζόμενες χώρες.

Σε αυτό το πλαίσιο, υπογραμμίσαμε την προσφάτως ομόφωνα εγκριθείσα Απόφαση στην οποία η Βελγική Σύγκλητος αναγνωρίζει την ευθύνη της χώρας για την δίωξη και την απέλαση των Εβραίων εντός της, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Απόφαση αναφέρει πως οι βελγικές αρχές κακώς συνεργάστηκαν με τις γερμανικές δυνάμεις για τη δίωξη των Εβραίων, καταλήγοντας σε καταστροφικές συνέπειες.

Αυτό θα μπορούσε να είναι ακόμα ένα μήνυμα στις άλλες βαλκανικές κυβερνήσεις και ειδικά σε αυτές της Σερβίας και της Κροατίας ώστε να επανεκτιμήσουν το ρόλο των κυβερνήσεων τους που συνεργάστηκαν με το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ. Μπορούμε να ακούμε όλο και περισσότερο, μέρα με τη μέρα ότι το Ολοκαύτωμα δεν υπάρχει και στα Βαλκάνια ότι οι κυβερνήσεις (του Νέντικ, του Παβέλικ, του Τσάρου και του Μπόρις του 3ου) στη πραγματικότητα έσωσαν τους Εβραίους. Οι αριθμοί μας λένε το αντίθετο. Να γιατί ζητάμε από τις κυβερνήσεις να σταματήσουν με τις χειραγωγήσεις και να είναι πιο ανήσυχες για μια πιθανή επάνοδο του κακού από το παρελθόν. Λέμε ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ, αλλά στη γειτονιά μας, ειδικά στην Ελλάδα το νέο-ναζιστικό κόμμα Χρυσή Αυγή έχει 18 θέσεις στο κοινοβούλιο.

Τελευταίο αλλά όχι ελάσσονος σημασίας είναι το θέμα των κλεμμένων περιουσιών από τους Εβραίους, το οποίο θα έπρεπε να τεθεί στο τραπέζι και να επιλυθεί. Τα κράτη μπορούν να ακολουθήσουν τα καλά παραδείγματα, όπως η Μακεδονία, όπου η κυβέρνηση απέδωσε εκ νέου την περιουσία στην εβραϊκή κοινότητα.

Μπέντζαμιν Αμπταν, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Αντιρατσιστικού Κινήματος-EGAM
Κράσιμιρ Κάνεβ, Επικεφαλής της Βουλγαρικής Επιτροπής του Ελσίνκι
Ντέιαν Κόλεβ, Επικεφαλής του Κέντρου Αμαλίπε (Βουλγαρία)
Άχμεντ Μοάβια, Πρόεδρος του Ελληνικού Φόρουμ Μεταναστών
Τσεντίζ Αλγκάν, Εκπρόσωπος του Ντούρντε (Τουρκία).
Χρίστο Ιβανόβσκι, Πρόεδρος της Μακεδονικής Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Μετάφραση: Γρηγόρης Καυκιάς

Υ.Γ.: Ο όρος “Μακεδονία” διατηρείται σύμφωνα με την χρήση των συγγραφέων