Η εξέγερση του Πολυτεχνείου «ξάφνιασε» τους Αμερικανούς που στήριζαν τη Χούντα. Η αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα είχε επισημάνει το κλίμα αγανάκτησης που επικρατούσε στα ελληνικά πανεπιστήμια, αγανάκτηση που εκδηλώθηκε εννέα μήνες πριν το Πολυτεχνείο, με την κατάληψη της Νομικής.

Ads

Έκθεση της CIA τον Ιούλιο του ’73 είχε προειδοποιήσει ότι «για ένα μεγάλο τμήμα των φοιτητών η δυσαρέσκεια για πανεπιστημιακά προβλήματα έχει αποκτήσει πολιτική χροιά». Όμως το εύρος της εξέγερσης και η μαχητικότητα των διαδηλώσεων κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Νοεμβρίου βρήκε τους Αμερικανούς απροετοίμαστους.

Η Ουάσιγκτον είχε αρχίσει να κατανοεί ότι, μεσοπρόθεσμα, η χούντα Παπαδόπουλου δεν ήταν βιώσιμη. Όμως, είχε εναποθέσει τις ελπίδες της στο σχέδιο του δικτάτορα. Ένα σχέδιο που είχε δυο άξονες: Ο πρώτος, αφορούσε την κατάργηση της μοναρχίας ενώ ο δεύτερος την δέσμευση Παπαδόπουλου για πολιτικές μεταρρυθμίσεις με αποκορύφωμα την διενέργεια βουλευτικών εκλογών μέσα στο 1974.

Σε επιστολή του ασκούντος καθήκοντα υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Κένεθ Ρας προς τον πρόεδρο Ρίτσαρντ Νίξον, το σχέδιο Παπαδόπουλου να καταργήσει τη μοναρχία και να υποσχεθεί εκλογές χαρακτηρίζεται «έξυπνο και διορατικό». Η εξέγερση του Πολυτεχνείου υπονόμευσε αυτό το σχέδιο.

Όπως προκύπτει από τα αρχεία του State Department ο αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα, Χένρι Τάσκα, σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τους προϊστάμενους του στην Ουάσιγκτον στις 17 Νοέμβρη, τόνισε πως «τα επεισόδια είναι μια προφανής προσπάθεια ακραίων αριστερών αλλά και δεξιών στοιχείων να τορπιλίσουν την προσπάθεια επιστροφής στην πολιτική ομαλότητα».

Ισχυρίστηκε πως τα συνθήματα των φοιτητών θύμιζαν «τα συνθήματα των κομμουνιστών τη δεκαετία του 1940».

Σε άρθρο του στο Βήμα το 2005 ο Αλέξης Παπαχελάς περιγράφει ένα περιστατικό που δείχνει την προσπάθεια υποβάθμισης και απαξίωσης της εξέγερσης από την πλευρά της αμερικανικής πρεσβείας.

Γράφει ο Παπαχελάς: «Τις ημέρες εκείνες μια αντιπροσωπεία του Κογκρέσου επισκεπτόταν την Αθήνα και με τρόμο παρακολούθησε από τα μπαλκόνια του ξενοδοχείου όπου έμενε την καταδίωξη των φοιτητών από την Αστυνομία. Οι πέντε βουλευτές επισκέπτονταν την πρεσβεία στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας όταν άκουσαν πυροβολισμούς. H πολιτική σύμβουλος Ελίζαμπεθ Μπράουν τούς διαβεβαίωσε πως δεν επρόκειτο για σοβαρά επεισόδια αλλά για ασήμαντες διαμαρτυρίες γύρω από το πρόγραμμα διδασκαλίας. H πρεσβεία ανησύχησε για την εικόνα που θα μετέφεραν στην Ουάσιγκτον τα μέλη του Κογκρέσου που είχαν ακούσει νωρίτερα τον πρέσβη να αναλύει με ρόδινα χρώματα τα ανοίγματα του Παπαδόπουλου. Πράγματι, οι βουλευτές έστειλαν επιστολή διαμαρτυρίας στον Κίσινγκερ αμέσως μόλις επέστρεψαν στην Ουάσιγκτον, με την οποία αναρωτιόνταν αν ο Τάσκα δεν ήταν καλά πληροφορημένος ή αν εσκεμμένα προσπάθησε να τους παραπληροφορήσει για τα όσα συνέβαιναν στην Αθήνα».

Στις 18 Νοεμβρίου – μια μέρα μετά την βίαιη καταστολή της εξέγερσης και ενώ είχε επιβληθεί στρατιωτικός νόμος – ο Τάσκα συναντήθηκε με τον «δοτό» πρωθυπουργό Σπύρο Μαρκεζίνη. Του μετέφερε μεν την ανησυχία της Ουάσιγκτον για την επιβολή στρατιωτικού νόμου, αλλά ταυτόχρονα εξέφρασε την υποστήριξη του προς την «πολιτική διαδικασία» που υποτίθεται ότι προωθούσε η κυβέρνηση των συνταγματαρχών.

Δεν παρέλειψε να τονίσει ότι η Ουάσιγκτον συμμερίζεται τις ανησυχίες της χούντας ότι «ανατρεπτικά στοιχεία» σκοπεύουν να ακυρώσουν το πρόγραμμα προς την δημοκρατική μεταρρύθμιση. Έτσι, οι Αμερικανοί υιοθέτησαν την άποψη ότι το Πολυτεχνείο ήταν «υποκινούμενο».

Ανάλογη εκτίμηση έκαναν και οι Βρετανοί. Σε τηλεγράφημα του προς το Foreign Office ο βρετανός πρέσβης Ρόμπιν Χούπερ σημειώνει ότι στις διαδηλώσεις συμμετείχαν εκτός από φοιτητές και άλλα στοιχεία «κατά πάσαν πιθανότητα περισσότερο ακραία στις πολιτικές τους τοποθετήσεις».

Προσθέτει δε ότι «οι παλαιοί πολιτικοί ανοικτά ενεθάρρυναν τους φοιτητές γνωρίζοντας πολύ καλά ότι αυτή η τακτική μπορεί να κατέληγε στη βία». Kατά τον Xούπερ, οι πολιτικοί που από την αρχή είχαν εκδηλώσει την αντίθεσή τους στους συνταγματάρχες χρησιμοποίησαν τους φοιτητές στην προσπάθειά τους να προκαλέσουν την κυβέρνηση και να την υποχρεώσουν να εφαρμόσει καταπιεστικά μέτρα που θα έθεταν τέλος στο μεταρρυθμιστικό σχέδιο Παπαδόπουλου.

Το Πολυτεχνείο για τους Αμερικανούς και Βρετανούς διπλωμάτες ήταν απλά ένα εμπόδιο στην πορεία προς την «ομαλοποίηση» που είχε εξαγγείλει η δικτατορία των συνταγματαρχών. Είναι άγνωστο εάν πραγματικά πίστευαν ότι ο Παπαδόπουλος θα έκανε πράξη τις υποσχέσεις του. Το πραξικόπημα του Ιωαννίδη, μια εβδομάδα μετά τα τραγικά γεγονότα του Πολυτεχνείου, τους ανάγκασε να αναθεωρήσουν τη στρατηγική τους.