[…] Η ιστορία των γεγονότων διηγείται πώς αυτή η τύποις δημοκρατία που υπήρξε η Ελλάδα καθ’ όλο τον 20ό αιώνα (με τα περιστασιακά της ολισθήματα προς τη δικτατορία) κατόρθωσε, μέσω συστηματικών ιδεολογικών θέσεων, να δημιουργήσει μια ζώνη κινδύνου, στην οποία εν συνεχεία υπήγαγε αυτό το νέο παράδειγμα επικίνδυνου στοιχείου, τον Έλληνα αριστερό […]

Ads

Πώς κατασκευάζει ένα κράτος τους επικίνδυνους πολίτες του; Και με ποιους τρόπους και ποιες διαδικασίες αποφάσισε το ελληνικό κράτος ποιοι θα ήταν άξιοι να λέγονται πολίτες του και ποιοι ανάξιοι;

Το βιβλίο Επικίνδυνοι πολίτες – Η ελληνική αριστερά και η κρατική τρομοκρατία, της Νένης Πανουργιά (αναπληρώτριας καθηγήτριας ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Columbia), από τις Εκδ. Καστανιώτη, καταδύεται σε αυτό το ερώτημα και παρουσιάζει τις πτυχώσεις της εμπειρίας της αντίστασης στην κρατική τρομοκρατία στη διάρκεια του 20ού αιώνα στην Ελλάδα.

Φέρνοντας σε διάλογο πολλαπλούς ερευνητικούς τρόπους -προφορικές μαρτυρίες και αυτοβιογραφικές αφηγήσεις με ιστορικά αρχεία και αναλύσεις, επίσημες τοποθετήσεις και ανεπισήμες σιωπές…, οι σελίδες του διατρέχουν την ιστορία των τελευταίων εκατό χρόνων ιχνυλατώντας τους τρόπους με τους οποίους οι πολίτες της χώρας χαρακτηρίστηκαν και διώχθηκαν ως αριστεροί, είτε ήταν είτε δεν ήταν.

Διακρίνει και περιγράφει τη διαδικασία κατασκευής μιας γκρίζας ζώνης ύπαρξης, εκείνης του “επικίνδυνου πολίτη“, η οποία, ως άλλος Καιάδας, γέμισε συστηματικά και μεθοδικά με ανυπάκουες ζωές:

“[…] Η Ελλάδα βρίσκεται στη δίνη της αβύσσου, πέφτοντας με ιλιγγιώδη ταχύτητα στη χοάνη του αλλήθωρου επαρχιωτισμού και της μυωπικής αυτοαναφορικότητας που έχει φτάσει να οριοθετεί τον αστικό πολιτικό χώρο.  Είναι προφανές ότι ακόμα και τώρα, με το φάντασμα του αφανισμού να περιπλανάται παντού, τα πολιτικά κόμματα που έφεραν τη χώρα σ’ αυτό το σημείο καταστροφής και επιδόθηκαν επί δεκαετίες σε μια άσκηση χειραγώγησης του πολιτικού σώματος ασχολούνται με το μέλλον του κλάδου και όχι με το μέλλον των ανθρώπων.

[…]  Η ανάλυση της τρέχουσας πραγματικότητας –από την οικονομική και συστημική κρίση μέχρι την κρίση αξιών και την επακόλουθή της βίαιη εμφάνιση της Χρυσής Αυγής- πρέπει να αναδυθεί μέσα από την εξέταση της μικροϊστορίας που έχει συντελέσει στη διαδικασία παραγωγής της.
 
Έτσι η θεώρηση της ιστορίας του 20ού αιώνα με τα μεθοδολογικά και θεωρητικά εργαλεία που μας παρέχει η ανθρωπολογία μπορεί να συμβάλει σ’ αυτή τη διαχρονική ανάλυση της ιστορίας ως σχοινοτενούς εμπειρίας.

[…] δυνατότητα που μας έδωσε ο Έντουαρντ Σαϊντ (Edward Said) να σκεφτούμε εκ νέου τι σημαίνει άνθρωπος, εκεί όπου ο άνθρωπος, χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς επιθετικούς προσδιορισμούς, χωρίς διακριτικά που συμπεριλαμβάνουν ή εξαιρούν, επανακτά τη θέση του στο χώρο, ένα χώρο που εκ προοιμίου δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από πολιτικός.

Αντιμετωπίζοντας το τείχος των λέξεων και πράξεων που ορθώνεται μπροστά μας, όπου κατηγορίες ανθρώπων ταξινομούνται ως υπάνθρωποι, γίνεται επιτακτική ανάγκη να αναλάβουμε την ευθύνη να προστατεύσουμε και να υποστηρίξουμε την έννοια του ανθρώπου ως ημιτελούς και συνεχούς εν εξελίξει κοινωνικού όντος.
 
Όχι κατ’ αντιδιαστολή προς τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο, όπως μας είπε ο Διαφωτισμός, αλλά ενάντια στη μεταφυσική ουσιαστικοποίηση του ανθρώπου.

[…] τα τελευταία τρία χρόνια, και κυρίως οι τελευταίοι δεκαοκτώ μήνες, μας έχουν τραυματίσει με τρόπους και σε βαθμό πρωτοφανείς, με μόνη εξαίρεση τον Εμφύλιο. Οι απελπισμένοι αυτόχειρες, οι αποκαρδιωμένοι υπερήλικες, οι γενιές νέων ανθρώπων χωρίς καμία προοπτική και κανένα μέλλον, οι δολοφονημένοι, κατατρεγμένοι και κακοποιημένοι μετανάστες και Έλληνες, το πολιτικό και κοινωνικό σώμα που δεν μπορεί να σταθεί πια ούτε σε δεκανίκια θα είναι το φάντασμα που θα πλανάται από πάνω μας για πολλές γενιές ακόμα. Φοβάμαι όμως ότι θα πλανάται μόνο επί δικαίους και όχι επί αδίκους.

[…] η Εξέγερση των εφήβων μαθητών, πυροδοτημένη από τη δολοφονία του δεκαπεντάχρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου από αστυνομικό των Ειδικών Δυνάμεων  μετά από μια ακόμα διαδήλωση διαμαρτυρίας για το άρθρο 16 του Συντάγματος περί δημόσιας παιδείας, επανέφερε στο προσκήνιο τα διαπυημένα τραύματα της νεοελληνικής πολιτείας.
 
Οι μαθητές των γυμνασίων και λυκείων, μαζί με φοιτητές, μετανάστες, αναρχικούς, αντιεξουσιαστές, αντάρτες πόλεων, φτωχούς και εξαθλιωμένους, έκαναν κατάληψη στο Πολυτεχνείο, στη Νομική, στην ΑΣΟΕΕ, πυρπόλησαν καταστήματα και κάδους απορριμμάτων, αναποδογύρισαν αυτοκίνητα της αστυνομίας, πέταξαν πέτρες και μολότοφ, έκαψαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο της πλατείας Συντάγματος τρεις φορές στη σειρά, λεηλάτησαν, φόρεσαν κουκούλες και χειρουργικές μάσκες, δέχτηκαν επίθεση από την αστυνομία με δακρυγόνα, καπνογόνα και κλομπ, μετέτρεψαν αρχικά την Αθήνα και λίγο αργότερα όλη την Ελλάδα σε μια συνεχή διαδήλωση που διήρκησε τρεις εβδομάδες, απαιτώντας όχι κάτι συγκεκριμένο, αλλά τα πάντα.

Το «FUCK ’68, FIGHT NOW», έγινε το σύνθημα των Γεγονότων. «Έχετε καταστρέψει τις ζωές μας», ήταν η κατηγορία που εξαπέλυαν μαθητές και φοιτητές προς τους πάντες – τους γονείς τους, τους δασκάλους τους, τα σχολεία τους, την κυβέρνηση, το κράτος, την κοινωνία, την εκκλησία.

Η προσπάθεια να συγκροτήσω μια πειστική αφήγηση της εμπειρίας της αδιάκοπης αντίστασης εναντίον του κράτους αποτελούσε πρόκληση, λόγω τόσο της δριμείας κριτικής που η δική μου γενιά ερευνητών έχει αρθρώσει ενάντια στην παραγωγή μεγάλων και συνεκτικών αφηγήσεων, όσο και της ηθικής αδυναμίας να επιβάλει κανείς μια τέτοια αφήγηση σ’ αυτή την εμπειρία.
 
Εκείνο που έχω προσπαθήσει να επιτύχω, τόσο από επιστημολογική όσο και από ηθική άποψη, είναι να αποκαλύψω τα φαινομενικά άπειρα επίπεδα όπου ό,τι φαίνεται στέρεο σε κάποιο επίπεδο καταρρέει κάτω από το ίδιο του το βάρος σε ένα άλλο.
 
[…] Το βιβλίο αυτό διηγείται δύο ιστορίες ταυτόχρονα –μια ιστορία που απαρτίζεται από γεγονότα και μια ιστορία που συντίθεται από τα βιώματα όσων βρέθηκαν στη δίνη αυτών των γεγονότων.

Η βιωματική ιστορία είναι μια ιστορία αποπομπής, πολλαπλών αποπομπών, μιασμάτων, κινδύνου και απανθρωποποίησης.  Είναι η ιστορία των περιπετειών που έχει ζήσει η ελληνική Αριστερά, ή μάλλον ο Έλληνας αριστερός και η Ελληνίδα αριστερή ως παραδειγματικές μορφές πολιτικού απόβλητου. Ή μάλλον, για την ακρίβεια, είναι η ιστορία της εικόνας που έχει κατασκευάσει για την ελληνική Αριστερά το ελληνικό κράτος.

Είναι η ιστορία του πώς δημιουργήθηκε μια ζώνη κινδύνου στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, και πώς η ζώνη αυτή υποστασιοποιήθηκε με τη μορφή αυτού που κατέληξε να εννοιολογηθεί ως «Αριστερά».

Η ιστορία των γεγονότων διηγείται πώς αυτή η τύποις δημοκρατία που υπήρξε η Ελλάδα καθ’ όλο τον 20ό αιώνα (με τα περιστασιακά της ολισθήματα προς τη δικτατορία) κατόρθωσε, μέσω συστηματικών ιδεολογικών θέσεων, να δημιουργήσει μια ζώνη κινδύνου, στην οποία εν συνεχεία υπήγαγε αυτό το νέο παράδειγμα επικίνδυνου στοιχείου, τον Έλληνα αριστερό.”

(Αποσπάσματα από την εισαγωγή (σελ. 15-17), τον πρόλογο (σελ. 19-21), το κεφάλαιο “Από εδώ και πέρα” (σελ. 25), και το οπισθόφυλλο του βιβλίου Επικίνδυνοι πολίτες. Η ελληνική αριστερά και η κρατική τρομοκρατία, της Νένης Πανουργιά, των Εκδ. Καστανιώτη)

Tvxs – επιμέλεια: Κρυσταλία Πατούλη

[…] Σήμερα, που η λεγόμενη “θεωρία των άκρων” έχει κατακλύσει τον δημόσιο λόγο, η Νένη Πανουργιά την εντοπίζει στις θεωρίες της Άρεντ και του Καστοριάδη περί των απαρχών του ολοκληρωτισμού και την ιχνηλατεί στις πρόσφατες θέσεις των “αναθεωρητών της ιστορίας”.

Αλλά, πέρα από οτιδήποτε άλλο, προτείνει και προτάσσει την επαναφορά του ανθρώπου ως κεντρικού σημείου αναφοράς – όχι ως μονάδας υπεράνω όλων των άλλων, αλλά ως του ελάχιστου σημείου επί του οποίου οφείλει να οικοδομείται οποιαδήποτε εννοιολόγηση του πολιτικού, του υπαρξιακού, του κοινωνικού, και κάνει μια μεθοδολογική πρόταση για το πώς μπορούμε να γράφουμε εφεξής για πράγματα γνωστά αλλά όχι διαυγή, εμπειρίες βιωμένες αλλά όχι λογοποιημένες – για το πώς, τόσο ανεπαίσθητα όσο και βίαια, το κράτος κατασκευάζει “επικίνδυνους πολίτες”.

“Το “Επικίνδυνοι πολίτες” είναι ένα ρωμαλέο βιβλίο που δεν ξεχνιέται. Είναι συγχρόνως η τρομακτική ιστορία σχεδόν μισού αιώνα κρατικής βίας που σημάδεψε ανεξίτηλα την Ελλάδα, ένας βαθύς προβληματισμός σχετικά με τις συνθήκες που κατέστησαν δυνατή τη σύλληψη και την υλοποίηση της ιδέας του στρατοπέδου συγκέντρωσης, και ένα κείμενο που συνδυάζει την εθνογραφία, την ιστορία και την αφήγηση προσωπικών βιωμάτων με συγκλονιστικά αποτελέσματα”.  (Sherry Ortner, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Λος Άντζελες)

“Το “Επικίνδυνοι πολίτες” είναι ταυτόχρονα ένα κατηγορώ εναντίον των αστόχαστων φιλοδοξιών και της σκόπιμης αυτο-άγνοιας του “φιλελεύθερου” κράτους, της εκτόπισης της νεότερης ελληνικής ιστορίας […] στο ιστορικό περιθώριο της αποικιοκρατικής “εκπολιτιστικής αποστολής”, και της απάνθρωπης υπεραπλούστευσης του παρελθόντος που σημαδεύει παντού το παρόν…

* κάνοντας εγγραφή στο newsletter συμφωνείτε με τους όρους χρήσης της υπηρεσίας Moosend

Η Νένη Πανουργιά γράφει με το ηθικό πάθος ενός στρατευμένου αυτόπτη μάρτυρα, ο οποίος εντούτοις δεν διεκδικεί καμία προνομιακή θέση, εκτός από εκείνη που του δίνει η κοινή ανθρώπινη φύση που το κράτος αρνείται σε όσους κατασκευάζει κάθε φορά ως εχθρούς του.

Αρθρώνοντας αυτή την ενδιαφέρουσα και δριμεία αμφισβήτηση του τρόπου που το φιλελεύθερο κράτος φαντάστηκε εαυτόν, η Πανουργιά -που έχει ακονίσει το ιδιαίτερο συγγραφικό της ιδίωμα σ’ ένα συγκλονιστικό κράμα ενδελεχούς επιστημονικής διερεύνησης και υφολογικής τόλμης- καλεί την ανθρωπολογία να λογοδοτήσει για τα πεπραγμένα της”. (Michael Herzfeld, Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ)