Τα παιδιά, και ειδικότερα τα ανήλικα που δεν έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν από μόνα τους για το μέλλον τους, είναι αυτά που υφίστανται σε πολλές περιπτώσεις τις σκληρότερες συνέπειες του διαζυγίου, ειδικά όταν αυτό προκύπτει μετά από αντιδικία. Στην πρακτική βλέπουμε συχνά τα τέκνα να γίνονται μέσο πίεσης ψυχολογικής ή οικονομικής του ενός μέρους έναντι του άλλου ή σε πολλές περιπτώσεις διαπιστώνουμε με έκπληξη την πλήρη αδιαφορία του ενός μέρους, συνήθως αυτού που σταματά να μένει με τα τέκνα του, μετά την έκδοση του διαζυγίου, θεωρώντας συχνά ότι δεν έχει υποχρεώσεις έναντι αυτών.

Ads

Από την άλλη πλευρά, όπως και αυτή καθεαυτή η έκδοση του διαζυγίου μπορεί να αποτελέσει προϊόν «πολιτισμένης» συμπεριφοράς με την αποφυγή αντιδικιών ενώπιον των δικαστηρίων, αντίστοιχα μπορεί να ρυθμιστεί και το θέμα της επιμέλειας των τέκνων. Στην περίπτωση λύσης του γάμου με συναινετικό διαζύγιο προβλέπεται ρητά από το νόμο ότι στην περίπτωση που υπάρχουν ανήλικα τέκνα, μαζί με την αίτηση για τη λύση του γάμου συνυποβάλλεται στο δικαστήριο και ιδιωτικό συμφωνητικό υπογεγραμμένο από τους γονείς με το οποίο ρυθμίζονται τα θέματα της ανάθεσης της επιμέλειας των τέκνων, της επικοινωνίας με τους γονείς τους και της καταβολής της διατροφής τους. Με αυτό τον τρόπο ο νομοθέτης δίνει στους γονείς τη δυνατότητα να αποφύγουν την όποια αντιδικία και να ρυθμίζουν με τον πλέον ευνοϊκό για τα τέκνα τους τρόπο τα θέματα που τα αφορούν με κοινή συναίνεση.

Ωστόσο, αυτή η επιλογή δεν είναι πάντοτε εφικτή, είτε διότι στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου το ένα από τα δύο μέρη παραβιάζει τους όρους του συμφωνητικού, οπότε η προσφυγή στα δικαστήρια είναι αναπόφευκτή, είτε διότι μεταξύ των συζύγων δεν υπάρχει πεδίο συνεννόησης. Να σημειωθεί ότι και στην περίπτωση διαζυγίου με αντιδικία είναι δυνατόν τα θέματα των τέκνων να ρυθμιστούν με ιδιωτικό συμφωνητικό, είτε με πρακτικό συμβιβασμού ενώπιον του δικαστηρίου. Στην πράξη πολλές φορές στις περιπτώσεις των διαζυγίων ενώ κατατίθενται εκατέρωθεν αγωγές, πολύ συχνότερα από ότι σε άλλου είδους υποθέσεις, επιτυγχάνεται η συμβιβαστική επίλυση της διαφοράς ενώπιον του δικαστηρίου, γεγονός που έχει να κάνει και με την επιμονή των δικαστών να πιέζουν τα αντίδικα μέρη να καταφεύγουν σε αυτή τη λύση που είναι βεβαίως και η καλύτερη.

Το δίκαιο που διέπει τα θέματα των τέκνων πρέπει να είναι κατά την εφαρμογή του το κατεξοχήν ρεαλιστικό δίκαιο. Ακόμα κι αν επιτευχθεί η επιδίκαση εξαιρετικής διατροφής, ακόμα και αν επιτευχθούν με την δικαστική απόφαση συνθήκες επικοινωνίας εξαιρετικά ευνοϊκές για το ένα μέρος, αν δεν μπορούν να εφαρμοστούν για πρακτικούς λόγους, οικονομικούς συνήθως, η απόφαση παραμένει κενό γράμμα.

Ads

Ειδικότερα, και επί της ουσίας, αναφορικά με το θέμα της επιμέλειας των τέκνων, αυτή ανατίθεται με τις αποφάσεις των δικαστηρίων αρχικά προσωρινά και τελικώς οριστικά στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων στη μητέρα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να πετύχει ο πατέρας την ανάθεση της επιμέλειας σε αυτόν και, αν γίνει κάτι τέτοιο, θα πρέπει, είτε εξόφθαλμα η μητέρα να μην είναι σε θέση να παράσχει ούτε την στοιχειώδη φροντίδα για τα τέκνα της, είτε εμμέσως ή αμέσως να παραιτείται του δικαιώματός της.

Να σημειωθεί ότι, όταν τα τέκνα δεν είναι πολύ νεαρά, είναι πολύ πιθανόν να ερωτηθούν από το δικαστήριο με ποιον από τους γονείς τους επιθυμούν να διαμείνουν.

Η ανάθεση της επιμέλειας στον ένα εκ των γονέων σημαίνει αυτομάτως και το δικαίωμα του γονέα αυτού να διεκδικήσει διατροφή για τα τέκνα από τον άλλο γονέα. Τα τέκνα, όντας ανήλικα, δεν μπορούν να εκπροσωπούν από μόνα τους τον εαυτό τους ενώπιον των δικαστηρίων και για το λόγο αυτό το σχετικό δικαίωμα ασκεί ο γονέας στον οποίο έχει ανατεθεί η επιμέλεια. Η επιμέλεια παύει αυτοδικαίως με την ενηλικίωση του τέκνου.

Η υποχρέωση διατροφής των τέκνων είναι αποτιμητή σε χρήμα και σημαίνει, στην περίπτωση του διαζυγίου την υποχρέωση του γονέα, ο οποίος έχει πάψει να διαβιοί με τα τέκνα του, να συμμετέχει στις πραγματικές ανάγκες της οικογένειας καταβάλλοντας μηνιαίως μέρος των δαπανών, είτε οικειοθελώς με κοινή συμφωνία τον γονέων, είτε αφού θα έχει υποχρεωθεί προς τούτο με απόφαση δικαστηρίου. Να σημειωθεί ότι μη συμμόρφωση με την εν λόγω απόφαση συνεπάγεται και ποινικές κυρώσεις, καθότι αποτελεί ποινικό αδίκημα.

Το έτερο μέρος, αυτό δηλαδή στο οποίο δεν έχει ανατεθεί η επιμέλεια των τέκνων, συνήθως ο πατέρας δηλαδή, έχει από την πλευρά του το δικαίωμα επικοινωνίας με τα τέκνα του. Η λύση του γάμου και η διακοπή της συμβίωσης με τα τέκνα δεν πρέπει να επιφέρει και την πλήρη απομάκρυνση και αποξένωση από τον άλλο γονέα. Γι’ αυτό ο νομοθέτης του δίνει το δικαίωμα επικοινωνίας με τέκνα. Το δικαίωμα επικοινωνίας συνεπάγεται το δικαίωμα να μπορεί ο έτερος γονιός να περνάει κάποιο χρόνο με τα τέκνα του, να μπορεί να τα φιλοξενεί κατά τρόπο που μην είναι εξαιρετικά επαχθής για τον ίδιο, ιδίως στην περίπτωση που διαμένει μακριά από αυτά.

Μια σημαντική διάκριση που πρέπει να γίνει είναι αυτή της έννοιας της γονικής μέριμνας από την επιμέλεια των τέκνων. Η γονική μέριμνα είναι ευρύτερη της επιμέλειας και την περιλαμβάνει, όπως επίσης περιλαμβάνει την διοίκηση της περιουσίας του τέκνου και την εκπροσώπησή του σε κάθε υπόθεση, όπως σύμβαση ή δίκη που αφορούν στο πρόσωπο ή την περιουσία του. Αντίθετα, η επιμέλεια, όντας πιο περιορισμένη, περιλαμβάνει τα ζητήματα της καθημερινής διαβίωσης του τέκνου, δηλαδή την ανατροφή, επίβλεψη, την εκπαίδευση και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.

Κατά κανόνα και μετά το διαζύγιο τη γονική μέριμνα διατηρούν και οι δύο γονείς εκτός αν για κάποιο λόγο εκπέσει του δικαιώματος αυτού ο ένας από τους δύο, ενώ την επιμέλεια ασκεί αυτός με τον οποίο συμβιώνει το τέκνο.

Σπύρος Κιτσαντώνης

Δικηγόρος Αθηνών

D.E.A. Droit Communautaire